Economic Kemalism as the Third Development Path: An Anti-Doctrinary Evaluation

Yıl 2023, , 236 - 257, 29.11.2023

Betül Sarı Aksakal

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1317080

Öz

The policies implemented in the Turkish economy during the Atatürk period (1923-1938) were mostly tried to be placed within the framework of a specific economic doctrine. This situation paved the way for the emergence of questions such as whether Atatürk was a capitalist, whether capitalism's ideology was fundamentally tied to liberalism or was communist, and whether he had an approach that prioritized the state in all sectors of the economy. However, efforts to place these policies in a doctrinal place indicate more or less a challenge. It does not seem possible to consider the economic policies implemented by Atatürk as a copy or a representation of the doctrinal view. It is thought that Atatürk tried to reconcile the principles and views that he adopted by choosing from different thoughts, economic and political systems in a systematic structure, in line with the realities of the country, and to put forward a synthesizing attitude by trying to achieve a harmony between all these. The study aims to analyze Atatürk's revolutions and try to understand Kemalism’s economic face without placing it in a doctrinal pattern. In all these contexts, the triangulation points of Atatürk's public life and leadership personality in political history were also determined, and it was decided that Atatürk's economic and social principles were not abstract solutions that were born randomly or tried to fit a doctrine but were the accumulation of a series of solutions reached under historical conditions. It would be appropriate to emphasize that the study includes a methodological theoretical and normative analysis based on primary historical data and public policies implemented in the period.

Anahtar Kelimeler

Economic Kemalism, capitalism, communism, liberalism, economic development

Üçüncü Kalkınma Yolu Olarak İktisadi Kemalizm: Anti-Doktriner Bir Değerlendirme

Öz

Atatürk döneminde (1923-1938) Türkiye ekonomisinde uygulanan politikalar büyük oranda belirli bir iktisadi doktrin çerçevesine oturtulmaya çalışılmıştır. Bu durum Atatürk kapitalist miydi, kapitalizmin ideolojisi liberalizme kökten bağlı mıydı, ya da komünist miydi ve ekonomide tüm sektörlerde devleti önceleyen bir yaklaşıma sahip miydi gibi soruların doğuşuna zemin hazırlamıştır. Fakat bu politikaları doktrinel bir yere oturtma gayretleri az çok bir zorlamaya işaret eder. Atatürk tarafından uygulanan iktisadi politikaların bir kopya veya doktriner görüşün temsili olarak ele alınması mümkün görünmemektedir. Atatürk’ün değişik düşüncelerden, iktisadi ve siyasal sistemlerden seçerek benimsediği ilke ve görüşleri sistematik bir yapıda ve ülke gerçekleri doğrultusunda bağdaştırmaya ve bütün bunlar arasında bir uyum sağlamaya çalışarak sentezci bir tutum ortaya koymaya çalıştığı düşünülmektedir. Çalışmanın amacı Atatürk devrimlerinin iktisadi bir çözümlemesini yapmak ve Kemalizm’in iktisadi yüzünü doktrinel bir kalıba oturtmadan anlamaya çalışmaktır. Tüm bu bağlamlarda Atatürk’ün siyasal tarihteki kamusal yaşamının ve önderlik kişiliğinin nirengi noktaları da belirlenerek, Atatürk’ün ekonomik ve sosyal nitelikteki ilkelerinin rastgele doğmuş ya da bir doktrine uydurulma çabasıyla ortaya atılmış soyut çözümler olmadığı, tarihsel koşullar altında varılmış çözümler serisinin birikimi olduğu meselesine de ışık tutulacaktır. Çalışmanın metodolojik olarak teorik ve normatif bir analiz içerdiğini ve tarihsel birincil verilere ve dönemde uygulanan kamu politikalarına dayandırıldığını vurgulamak yerinde olur.

Anahtar Kelimeler

İktisadi Kemalizm, kapitalizm, komünizm, liberalizm, iktisadi kalkınma

Kaynakça

• Akalın, G. (2010). Cumhuriyet dönemi ekonomi-politik tarihinin ekonomi-politik yorumu. Ankara: Orion.
• Apaydın, C. (2017). Belgeler ışığında tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması üzerine bir değerlendirme. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 16(32), 149-171.
• Astahov, G. A. (2022). Saltanattan demokratik Türkiye’ye Kemalizm tarihinin ana hatları (Çev. H. Yalın). İstanbul: İthaki.
• Avcıoğlu D. (1969). Türkiye’nin düzeni. Dün, bugün, yarın. Ankara: Bilgi.
• Avcıoğlu, D. (1998). Türkiye’nin düzeni: Dün-bugün-yarın. İstanbul: Tekin.
• Aydemir, Ş. S. (1966). Tek adam Mustafa Kemal Atatürk (1881 - 1938). İstanbul: Remzi.
• Aysal, N. (2005). Anadolu’da aydınlanma hareketinin doğuşu: Köy Enstitüleri. Atatürk Yolu, 9(35), 267-282.
• Aysan, M. (2007). Atatürk döneminin ekonomi politikaları. İzmit: Sinerji.
• Aysan, M. (2014). Atatürk döneminin ekonomi politikaları. İstanbul: Minval.
• Başkaya, F. (1997). Paradigmanın iflası: Resmi ideolojinin eleştirisine giriş. İstanbul: Doz.
• Başkaya, F. (2002). Paradigmanın iflası: Resmi idelojisinin eleştirisine giriş. Ankara: Özgür Üniversite.
• Bektaş, M. (2015). Kemalizm ve Sosyalizm. Ankara: İmge.
• Berkes, N. (1965). İki yüzyıldır neden bocalıyoruz? İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Berkes, N. (2020). Atatürk ve devrimler. İstanbul: Yapı Kredi.
• Boratav, K. (1962). Türkiye’de devletçilik. (1923-1950). Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi.
• Boratav, K. (1993). Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985. İstanbul: Gerçek.
• Boratav, K. (2003). Türkiye İktisat Tarihi, 1908-2002. Ankara: İmge.
• Bursalıoğlu, Z. (1982). Atatürk Dönemi Eğitim Politikası. Atatürk Dönemi Eğitim Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi Bildiri Kitabı, No 513, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• CHP (1935). Dördüncü Büyük Kurultayı Görüşmeleri Tutulgası. Ankara: Ulus.
• Coşkun, A. (1978). Cumhuriyet Halk Partisi ve demokratik sol. İstanbul: Tekin.
• Çamurcuoğlu, G. (2009). Türkiye Cumhuriyeti’nin toprak reformu ve milli burjuvazi yaratma çabası. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 13 (1), 161-178.
• Çavdar, T., Kuruç, B., Tokgöz, E., Olcaytu, T., Ülken, Y. (1981). Atatürk dönemi iktisat politikası. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mezunları Cemiyeti Yayınları, İstanbul.
• Çeçen, A. (2009). Güncel Kemalizm. Ankara: Kilit.
• Davison, R. (1963). Reform in the Ottoman Empire 1856-1876. Princeton University Press, New Jersey.
• Demirer, M. A. (2017). Atatürk ve ekonomi. Ankara: Sonçağ.
• Derin, H. (1940). Türkiye’de devletçilik. İstanbul: Çituri Biraderler.
• Doster, B. (2019). Cumhuriyet'in iktisattaki anlamı: Devletçilik, halkçılık, planlama. Cumhuriyet'in Ekonomi Politiği içinde, İstanbul: Tarihçi, ss.9-34.
• Duverger, M. (1963). Le Kemalizme, Atatürk. UNESCO.
• Dündar, A. (2001). Kemalizm’i doğru algılamak. Atatürkçü Düşünce Derneği Bulancak Şubesi Yayını.
• Ecevit, Bülent (2015). Atatürk ve devrimcilik. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Eliçin, E. T. (1996). Kemalist devrim ideolojisi. İstanbul: Sarmal.
• Ercilasun, K. (2022). Türk devrimi ve Atatürk. Ankara: Ötüken.
• Eroğlu, H. (1981). Atatürk ve devletçilik. Ankara: Olgaç.
• Giritli, İ. (1980). Atatürk'ün 100. doğum yıldönmü dolayısı ile. İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, 1(3), 3-23.
• Giritli, İ. (1981). Kemalist ideoloji: Siyasi ve ekonomik yönleri. Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları. No. 9.
• Giritli, İ. (1988). Modernleşme ideolojisi olarak Atatürkçülük. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 4, 289-296.
• Giritli, İ. (2004). Bir ulusal modernleşme ideolojisi olarak Atatürkçülük. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Gödekli, M. (2017). Anayasacılık ekseninde nevi şahsına münhasır bir düşün ve devlet adamı:“Kemalizm ideologu” Mahmut Esat Bozkurt. İstanbul Hukuk Mecmuası, 75, 543-601.
• Gökberk, M. (1979). Felsefenin evrimi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Gülalp, H. (1987). Gelişme stratejileri ve gelişme ideolojileri. Ankara: Yurt.
• Güngör, E. (1981). İslamın Bugünkü Meseleleri. İstanbul: Ötüken.
• Gürbüz, C. (2017). Atatürk, ekonomi ve milliyetçilik. İstanbul: Nergiz.
• Hamitoğulları, B. (1982). Atatürk devletçiliği ve ekonomik bağımsızlık. Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri Bildiri Kitabı (ss. 105- 132), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Hershlag, Z. Y. (1968). Turkey: The Challange of Growth. E.J. Brill-Leiden.
• Irmak, S. (1981). Atatürk devrimleri tarihi, (ideoloji ve tarih açısından inceleme). İstanbul: Yapı Kredi.
• İnan, A. (1989). Türkiye Cumhuriyeti’nin İkinci Sanayi Planı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İnan, A. (2020). Türkiye Cumhuriyeti ve Türk devrimi. Ankara: Çağlayan.
• İnsel, A. (1996). Düzen ve kalkınma kıskacında devletin rolü. İstanbul: Ayrıntı.
• Kansu, A. (2001). Türkiye’de korporatist düşünce ve korporatizm uygulamaları. İstanbul: İletişim.
• Kapstein, E. B. (1996). Workers and the world economy. Foreign Affairs, 75(3).
• Kara, M. A. (2006). Yön’ün devrimi, devrimin yönü. İstanbul: Kırmızı.
• Karagöz, H. (2009). Döviz kuru dış ticaret ilişkisi. Konya: Konya Ticaret Odası.
• Kerwin Robert W., (1995), “Türkiye’de Devletçilik 1933-1950”, içinde Türkiye’de Devletçilik, Ed. Nevin Coşar, İstanbul: Bağlam, ss. 97-114.
• Kışlalı, A. T. (2018). Kemalizm, laiklik ve demokrasi. İstanbul: Kırmızı Kedi.
• Kili, S. (1981). Atatürk Devrimi: Bir çağdaşlaşma modeli. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Koç, Y. (2020). Devletçilik iyi mi kötü mü? Aydınlık Journal, Erişim Tarihi 17 Ekim, 2020. Erişim Linki: https://www.yildirimkoc.com.tr/usrfile/1603191190b.pdf
• Koç, Y. (2022). Atatürk ve sosyalizm. İstanbul: Berfin.
• Kopar, M. (2013). Atatürk dönemi iktisadi kalkınma. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Korum, U. (1982). 1923-1929 Döneminde Türkiye’de İmalat Sanayi ve Sanayi Politikaları. Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi Bildiri Kitabı, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Kubalı, H. N. (1972). Atatürk devrimleri ve eski reformlar: Atatürk Önderliğinde Kültür Devrimi. Ankara: TİT.
• Kumkale, T. T. (2007). Atatürk’ün ekonomi mucizesi. İstanbul: Pegasus.
• Kura, E. (1981). Atatürkçülük üzerine denemeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kurdaş, K. (1979). Ekonomik politikada bilim ve sağduyu. İstanbul: Es.
• Kuruç, B. (2001). Kemalist ekonomi görüşü: Kesitler, Kemalizm. İstanbul: İletişim.
• Kuruç, B. (2012). Mustafa Kemal döneminde ekonomi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• Lewis, B. (1968). Kemal Atatürk: Değişim ve uluslaşma süreci. (Trs. Z. Toprak). Italy: Ertuğ & Kocabıyık.
• Mannheim, K. (1998). Ideology and utopia. Routledge and Kegan Paul.
• Mardin, Ş. (1964). Atatürk devrimlerini hazırlayan faktörler (Siyasî batılılaşmamızda üç engel). İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (1997). Türk modernleşmesi. İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (2000). Genel hatlarıyla modernleşme. Modernleşme, İslâm Dünyası ve Türkiye. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Mills, C. W. (1959). The sociological ımagination. New York: Oxford University Press.
• Oyal, E. (1981). Kamu girişimlerinde kamu katılımları ve Türkiye’deki uygulama. Ankara: TODAİE.
• Ozankaya, Ö. (2004). 80.Yıldönümünde Türk Devrimi'nin Türkiye'nin siyasal evrimindeki yeri. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 59(2), 77-98.
• Ökçün, A.G. (1972). XIX. yüzyılın ikinci yarısında imalat sanayi alanında verilen ruhsat ve imtiyazların ana çizgileri. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 27(1), 135–166.
• Ölçen, A. N. (1982). 1923-1938 döneminde Birinci ve İkinci Sanayi Plânları. Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, ss. 133-151.
• Özçaylak, A. (2017). Cumhuriyet dönemi ekonomisinde yerli malı politikaları ve uygulamaları. Ankara: Atatürk Research Center.
• Özkardeş, L. (2015). Cumhuriyetin ilk yılları ve 1929 ekonomik buhranında dış ticaretin yönetimi. Gümrük ve Ticaret Dergisi, 6, 25-34.
• Özükan, B. (2006). Gün gün dünya savaşları I-II. İstanbul: Boyut.
• Pamak, M. (2011). Türkiye'de toprak reformu. Istanbul Journal of Sociological Studies, 18, 127-162.
• Parla, T. (1995). Kemalist tek parti ideolojisi Ve Chp'nin Altı Ok'u Cilt 3 Türkiye’de siyasal kültürün resmi kaynakları. İstanbul: İletişim.
• Parla, T. (1999). Ziya Gökalp Kemalizm ve Türkiye'de Korporatizm. İstanbul: İletişim.
• Perin, C. (1982). Atatürk kültür devrimi. İstanbul: Yelken.
• Sarç, Ö. C. (1983). Atatürk döneminde Türkiye Ekonomisi ve iktisat politikaları. İstanbul: Dr. Necat Eczacıbaşı Publications.
• Sarıkoyuncu, A. and Kayıran, M. (1998). Atatürk, cumhuriyet ve Türk tarımı: Atatürk'ün tarım politikası ve sonuçları. Erdem, 11(31), 215-242.
• Soral, B. (2019). Küreselleşme, Türkiye ve çözüm. İçinde Cumhuriyet'in Ekonomi Politiği, İstanbul: Tarihçi, ss.183-203.
• Sunar, L. (2004). Kadro Dergisi/hareketi ve etkileri: Türk devlet ideolojisi ve sol kemalizmin oluşumu bağlamında bir analiz. TALİD, 3, 511-526.
• Sükan, B. (2014). İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de yabancı sermaye anlayışı. Atatürk Yolu, 14(54), 195-222.
• Tanilli, S. (1989). Dünyayı değiştiren on yıl. İstanbul: Cem.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1977). 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin iktisadi politika arayışları. Ankara: METU.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2009). 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin iktisadi politika arayışları. İstanbul: Bilge.
• Tör, V. N. (1933). Devletin yapıcılık ve idarecilik kudretine inanmak gerekir. Kadro, S.15/Mart, 13-19.
• Tör, V.N. (1932). Müstemleke İktisadiyatından Millet İktisadiyatına. Kadro Aylık Fikir Mecmuası (Tıpkı Basım 1- 18. Sayıları 1932- 1933). İstanbul: İleri.
• Töre, N. (1982). Atatürk döneminin (1923-1938) dış ekonomik ilişkiler politikası. Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, ss. 45-62.
• Türk, İ. (1982). Atatürk ve türk mali sistemi: Atatürk dönemi ekonomi politikası ve Türkiye'nin ekonomik gelişmesi. Ankara University Publications, No:513.
• Yaman, H. (2022). Kadro hareketi ve Vedat Nedim Tör etkisi. Tarih ve Gelecek, 8(4), 1079-1098.