Ziya Gökalp Düşüncesinde Parçalanan ve Yenilenen Sistemin Örme Biçimleri: Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muâsırlaşmak

Yıl 2024, , 145 - 156, 27.12.2024

Mustafa Günerigök

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1570832

Öz

Ziya Gökalp (1876-1924); Türk modernleşme tarihinin önemli kuramcı, aydın ve sosyoloğudur. Devletin bekâsı için eski, yeni ve aktüel olan arasında hiç şaşırmadı. Sade kendisinin uğraşacağı meselelerle ilgilenmedi, millet ve devlet olarak yapılması gerekli olan şeyleri yapmaya çalıştı. Gökalp’in zaman zaman fikirleri değişti ancak istikameti hep aynı kaldı. Türk sosyolojisi ve modernleşmesi açısından enine boyuna tartışılması gereken fikirler serdetti, kanonik düzeyde eserler yazdı. Ölümünün ardından yüz yıl geçmesine rağmen Gökalp, Türk sosyolojisi, Türk siyasal zihniyeti ve söylemi açısından hala çok önemli bir isimdir. Gökalp’in “Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muâsırlaşmak” kitabı, onun zihniyet dünyasını yansıtan temel yapıtlardan biridir. Kitap önce 1911-1912 yılları arasında Türk Yurdu dergisinde sekiz bölüm halinde tefrika edildi. 1918 yılında kitap olarak yayımlandı. Bu çalışmada İslam, hars, medeniyet, Türklük, mefkûre ve millet gibi konular ele alınmıştır. Türkleşmek, İslâmlaşmak ve Muâsırlaşmak millet ve devletin, din ve tarihin birbiriyle ilişkisinin oluşturduğu bir toplumsal gerçeklikte ve ideal bir terkipte kök salar. İttihat ve terakkî bu terkibi doğru anlamak ve yaşamakla mümkündür. Bu incelemede yapılmak istenen, Gökalp’in modern Türk siyasasının merkezi kodları olarak düşündüğü “Türkleşmek, İslâmlaşmak ve Muâsırlaşmak” kavramlarının yeniden bir okuması yapıldı. Yanı sıra dönemin sosyal ve siyasal kültür aktarımın kırılganlığını aşma noktasında külliyat olarak Türk İslam kültürünün yetkinliği konu edindi. Bu teorik-kritik yorumda temel referansımız Gökalp’in ilgili kitabıdır.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak

The Forms of the System that is Disintegrating and Renewing in Ziya Gökalp's Thought: Becoming Turkified, Becoming Islamized and Becoming Contemporary

Öz

Ziya Gökalp (1876-1924) is an important theorist, intellectual and sociologist in the history of Turkish modernization. He never got confused between the old, the new and the current for the survival of the state. He was not interested in the issues that he would deal with only himself, he tried to do what was necessary to be done as a nation and state. Gökalp's ideas changed from time to time, but his direction always remained the same. He put forward ideas that needed to be discussed in detail in terms of Turkish sociology and modernization, and wrote works at a canonical level. Although a hundred years have passed since his death, Gökalp is still a very important name in terms of Turkish sociology, Turkish political mentality and discourse. Gökalp's book "Becoming Turkified, Becoming Islamized, Becoming Contemporary" is one of the fundamental works that reflect his mental world. The book was first serialized in eight parts in the Türk Yurdu magazine between 1911-1912. It was published as a book in 1918. This study addressed issues such as Islam, culture, civilization, Turkishness, ideals and nation. Becoming Turkified, Becoming Islamized and Becoming Contemporary take root in a social reality and an ideal composition formed by the relationship between nation and state, religion and history. Unity and progress are possible by understanding and living this composition correctly. What is intended in this study is a re-reading of the concepts of “Becoming Turkified, Becoming Islamized and Becoming Contemporary” that Gökalp considered as the central codes of modern Turkish politics. In addition, the subject was the competence of Turkish Islamic culture as a corpus in overcoming the fragility of the social and political cultural transmission of the period. Our main reference in this theoretical-critical interpretation is the relevant book by Gökalp.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, Becoming Turkic, Becoming Islamic, Becoming Modern

Kaynakça

• Akçura, Y. (2019). Üç tarz-ı siyaset. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Durkheim, E. (2006). Toplumsal işbölümü (Özer Ozankaya, Çev.). İstanbul: Cem Yayınları.
• Erdil, M. (2022). Türk sosyolojisi ve tasvvuf. Sakarya: Eksen Yayınları.
• Erhat, A. (1996). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Erişirgil, M. E. (2007). Bir fikir adamının romanı Ziya Gökalp. (Aykut Kazancıgil, Cem Alpar Yay. Haz.). Ankara: Nobel Yayınları.
• Erşahin, S. (1998). Meşihat-ı İslamiye'den "diyanet riyaseti"ne: Ziya Gökalp'in şeyhülislamlık tasarısı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakületsi Dergisi. Cilt: XXXVIII. 333-361.
• Heyd, U. (2023). Türk milliyetçiliğinin temelleri Ziya Gökalp’in hayatı ve eserleri (Cemil Meriç, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hüküm, M. (2021). Bir ideoloji çekirdeği olarak Sebilürreşad’ın Sırât-ı Müstakim yılları. Sırât- ı Müstakim/ Sebilürreşad ve Mehmet Akif Ersoy, (Ali Kurt, ed.). Kocaeli: Gölcük Belediyesi Yayınları, 39-62
• Giddens, A. (2009). Kapitalizm ve modern sosyal teori (ÜmitTatlıcan, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gökalp, Z. (1952). Ziya Gökalp külliyatı I: şiirler ve halk masalları. (Fevziye Abdullah Tansel, yay. haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, .
• Gökalp, Z. (1976). Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (2002). Türkçülüğün esasları. İstanbul: Toker Yayınları.
• Karakaş, M. (2008). Ziya Gökalp’e yeniden bakmak: literatür ve yeniden değerlendirme. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. Cilt 6. Sayı 11. 435-476.
• Kemal, Y. (2018). Kendi gök kubbemiz. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Kılıç, R. (2000). Ziya Gökalp’te din ve medeniyet ilişkisi. Dini Araştırmalar, Cilt 3, Sayı 7. 7- 17.
• Köroğlu, E. (2010). Türk edebiyatı ve biririnci düniya savaşı (1914-1918). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2020). Türkiye’de toplum ve siyaset (Mümtaz’er Türköne/ Tuncay Önder, Der.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Örfi, S. (2014). Ziya Gökalp ve mefkure arasındaki münasebet vesilesiyle bir tedkik tecrübesi. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Özcan, A. (2001). "İslâmcılık", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/islamcilik#2-ikinci-mesrutiyet (Erişim tarihi: 03.10. 2024). Sunar, L. ve Erdem, S. (2024). Ziya Gökalp. İslam Düşünce Atlası, https://islamdusunceatlasi.org/ziya-gokalp/493. (Erişim tarihi: 05.11.2024).
• Tanpınar, A. H. (2018). Yahya Kemal. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tanpınar, A.H. (2018). Ondokuzuncu asır türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Taylor, Ç. (2014). Seküler çağ (Dost Körpe, Çev.). İstanbul: İşbankası Yayınları.
• Topal, Ş. (2012). Ziya Gökalp’in içtimâi usûl-i fıkıh önerisi ve izmirli ismail hakkı’nın karşı eleştirisi. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (2012). 7-25.
• Wittgenstein, L. (1996). Tractatus logico philosophicus. (Oruç Aruoba, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Wittgenstein, L. (1923). Felsefi soruşturmalar. (Haluk Barışcan, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.