Ongun, Kut and Yağma Toyu in Far Eastern Civilization: Ziya Gökalp’s Quest for Turkish National Identity

Yıl 2024, , 346 - 360, 27.12.2024

Şeyda Sevde Tunçbilek

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1574315

Öz

Ziya Gökalp published a number of works on Central Asian Turkic societies. Rather than merely reiterating the same information in different places, these works represent the outputs of a research programme that gradually expanded and sharpened its claims as a result of the relationship established with international literature. Nevertheless, it would be inaccurate to categorize these works as historical, Turkological or anthropological texts on the subject of Central Asian Turkic societies without first considering the resssources and political connotations of Gökalp’s arguments. He identifies the equivalents of the concepts of totem, taboo, mana and potlatch, which were widely discussed in the social sciences of his time, as ongun, ıduk, kut and yağma toyu in Turkic societies. He posits that in these societies, a democratic, matrilineal and patrilocal, totemistic, exogamous, tribal-based organization was transformed - through the practice of potlatch - into a monotheistic (Toyonism), endogamous, hierarchical model of empire. However, with the advancement of field-oriented anthropology and the discrediting of the theoretical framework put forth by Gökalp, his model of Turkish societies became open to criticism. This article analyzes the French references that Gökalp employed in his study of Central Asian Turkish culture, examines why and how Gökalp applied them to the study of Turkish culture, and the debates that such a conceptual transference led to in the following period.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, The History of Turkish Civilization, totemism, mana, potlatch

Aksâ-yı Şark Medeniyetinde Ongun, Kut ve Yağma Toyu: Ziya Gökalp’in Türk Harsı Arayışı

Öz

Ziya Gökalp Orta Asya Türk toplumları hakkında çok sayıda çalışma kaleme almıştır. Bu eserler, aynı bilgileri farklı yerlerde tekrar eden çalışmalardan ziyade uluslararası literatürle kurulan ilişki neticesinde giderek genişleyen ve iddiaları keskinleşen bir araştırma programının çıktılarıdır. Ne var ki söz konusu çalışmaları Gökalp’in öne sürdüğü argümanların menşeini ve siyasi içerimlerini dikkate almadan, Orta Asya Türk toplumlarının yaşayışlarına ilişkin birer tarih, Türkoloji ya da antropoloji kitabı olarak değerlendirmek doğru değildir. Gökalp ulaştığı son noktada kendi döneminin sosyal bilimlerinde moda olan totem, tabu, mana ve potlaç kavramlarının Eski Türk toplumlarındaki muadillerini ongun, ıduk, kut ve yağma toyu olarak tespit eder ve bu toplumlarda demokratik karakterli, anasoylu (matrilinéaire) ve babayerli (patrilocale), totemist bir inanışa sahip, dışevlilik kuralının geçerli olduğu, aşiret temelli bir örgütlenmeden -potlaç aracılığıyla- tek tanrılı (Toyonizm), içevlilik üzerine kurulu, hiyerarşik bir ilhanlık modeline geçildiğini öne sürer. Ancak saha yönelimli antropolojinin gelişmesi ve Gökalp’in iktibas ettiği teorik çerçevenin gözden düşmesiyle onun Türk toplumlarını yerleştirdiği model de eleştirilere açık hale gelir. Bu makalede Gökalp’in Orta Asya Türk kültürünü incelerken faydalandığı Fransızca kaynaklar tespit edilerek Gökalp’in bu kaynakları Türk kültürü araştırmalarına ne şekilde tatbik ettiği ve böylesi bir kavramsal aktarımın ilerleyen dönemde yol açtığı tartışmalar incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, Türk Medeniyeti Tarihi, totemizm, potlaç, ongun, kut, yağma toyu

Kaynakça

• Alangu, T. (1983). Türkiye Folkloru El Kitabı. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Bulut, Y. (2015). Sosyal ve Siyasal Arasına Sıkışmış Bir Düşünür: Ziya Gökalp ve Hars-Medeniyet Kuramı. Sosyoloji Konferansları. No: 52, 79-110.
• Bulut, Y. (2021). Türk Sosyolojisinin Kısa Tarihi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Cefaï, D. ve Mahé, A. (1998). Échanges rituels de dons. Obligation et contrat Mauss, Davy, Maunier: Trois perspectives de sociologie juridique. L’Année sociologique, Troisième série, 48(1), 209-228.
• Çotuksöken, Y. (2019). Sunuş. Z. Gökalp, Kitaplar I (2. Baskı) içinde (ss. 93-94). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Davy, G. (1922). La Foi jurée: Étude Sociologique du Problème du Contrat. Paris: Librairie Félix Alcan.
• Dede Korkut Hikâyeleri (2024) (19. Baskı) İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Divitçioğlu, S. (2000). Oğuz’dan Selçuklu’ya. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Durkheim, É. (2005). Les formes élémentaires de la vie religieuse (5ème édition). Paris: Quadrige/Presses Universitaires de France.
• Durkheim, É. ve Mauss, M. (2017). De quelques formes primitives de classification. Paris: Quadrige/Presses Universitaires de France.
• Duymaz, A. (2016). Millî Tetebbûlar Mecmuası Yazıları Üzerine. Z. Gökalp, Millî Tetebbûlar içinde (ss. 11-16). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Ertan, T. F. (2022). Eugène Pittard Ankara Günleri ve Konferansları (21 Mart-6 Nisan 1938). XVIII. Türk Tarih Kongresi (Ankara: 1-5 Eylül 2018), s. 693-710. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ertürk, R. (2005). Ziya Gökalp ve Durkheim İlişkisi ve Bu İlişkinin Tarifi. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, III (10), 81-90.
• Freud, S. (2014). Totem ve Tabu. (Hasan İlhan, Çev.) Ankara: Alter Yayıncılık.
• Gökalp, Z. (1976). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1977). Eski Türkler’de İçtimaî Teşkilât ile Mantıkî Tasnifler Arasında Tenâzur. Makaleler III içinde (ss. 17-98). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1981). Türk Devletinin Tekâmülü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (2023). Türk Medeniyeti Tarihi (6. Baskı). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• İnan, A. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Kültür Bakanlığı-Millî Eğitim Basımevi.
• Kafesoğlu, İ. (1980). Eski Türk Dini. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kaya, T. (2011). Eserlerinden ve Yakınlarının Yazdıklarından Hareketle Ziya Gökalp Üzerine Biyografik Notlar. K. Tuna ve İ. Coşkun (Ed.), Ziya Gökalp (1875-1924) içinde (ss. 12-48). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kopraman, K. Y. (1981). Önsöz. Z. Gökalp, Türk Devletinin Tekâmülü içinde (ss. 1-2). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kösemihal, N. Ş. (1955). “Études Sociologiques Sur La Chine-Marcel Granet”. Sosyoloji Dergisi, Cilt 2, Sayı: 10-11, 1955, 215.
• Lévi-Strauss, C. (2018). Günümüzde Totemizm. (Kasım Akbaş, Çev.) İstanbul: Nora Kitap.
• Roux, J.-P. (2020). Türklerin Tarihi: Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl. (Aykut Kazancıgil ve Lale Arslan Özcan, Çev.) İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanyu, H. (1983). Totemizm ve Tabu Üzerine Araştırmalar. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXVI (1-4), 155-172.
• Tunçbilek, Ş. S. (2023). Marcel Mauss’un Armağan Üzerine Deneme’si - Bir Tahlil. İstanbul: Ketebe Yayınları. Uğurlu, S. (2012). Eski Türklerin Dini. AİBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 323-335.
• Ülken, H. Z. (2021). Anadolu Kültürü Üzerine Makaleler (3. Baskı). Ankara: Doğu Batı Yayınları.