Konya’da Osmanlı Geç Dönemi Minberlerine Bir Örnek: Ahırlı Merkez (İlyas Fakih) Camisi Minberi

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: 4, 1563 - 1582, 22.12.2025

Ayşe Nur Taşdelen , Ali Baş

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1670558

Öz

Minber, camilerde Cuma ve Bayram günlerinde hatibin çıkarak hutbe okuduğu, kapısı, merdiveni ve en üst bölümünde sahanlığı bulunan işlevsel, sembolik ve estetik açıdan oldukça önemli yapı elemanıdır. İlk minber, Medine’de, Mescid-i Nebevi’de görülür. Hz. Muhammed’in (s.a.v) hutbeyi ayakta okuduğunu ve yorulduğunu gören ashap gölgeliği taşıyan hurma ağacından direğe yaslanmasını istemişlerdir. Daha sonra ılgın ağacından 1 m yüksekliğinde ve arkasında dayanacak üç sütunu bulunan üç basamaklı bir minber yapılmıştır. Minberlerin en erken örneği Kuzey Afrika’da Kayrevan’da yapılan ahşap minberdir. Anadolu Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı döneminde de oldukça önemli örnekleri verilmiştir. Ahırlı Merkez Camii mimari ve süsleme özellikleri ile Konya’da Geç Osmanlı dönemine tarihlenen ahşap direkli camilerin önemli bir temsilcisidir. Cami dıştan oldukça sade bir tasarıma sahip iken içte hem camiyi oluşturan ana ögeler hem de iç donatı elemanları zengin ahşap süsleme özelliklerine sahiptir. Bu iç donatı elemanlarından konumuzu oluşturan ahşap minber; form, teknik ve süsleme anlayışı açısından dönemin özelliklerini yansıtmaktadır. Harimin güneybatı yönünde duvara bitişik olarak inşa edilen minberin her iki tarafı da aynı süsleme kompozisyonuna sahiptir. 2.47 x 3.49 m ölçülerindeki minberin giriş tacı, aynalık altı, aynalık, korkuluk, köşebent, geçit, geçit üstü, köşk yan panosu, kasnak, külah ve alem bölümleri form itibariyle Türk-İslam sanatında oluşan klasik şemayı sürdürmekteyken, giriş ve köşk bölümlerinde değişim söz konusu olmuştur. Merkez Camii minberinde yapım tekniği olarak çakma, süsleme olarak da kündekari ve oyma teknikleri uygulanmıştır. Hem yapım hem de süsleme tekniği olarak uygulanan kündekari tekniği, minberin aynalık bölümünde görülmektedir. Minberde bitkisel ve geometrik motiflerden oluşan oldukça zengin bir süsleme repertuvarı sunmaktadır. Süsleme kompozisyonlarını oluşturan motiflerde, Geç Osmanlı döneminde etkili olan batılı üslup ve taşra üslubunun etkisini görmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Minber , Ahşap , Konya , Geç Osmanlı , Taşra Üslubu

An Example Of Late Ottoman Period Minbars In Konya: Ahirli Central (İlyas Fakih) Mosque Minbar

Öz

The pulpit is a functional, symbolic and aesthetically important building element with a door, stairs and a landing at the top, where the orator reads the sermon on Fridays and holidays in mosques. The first pulpit is seen in the Masjid-i Nebevi in Medina. Seeing that the Prophet Muhammad (PBUH) was reading the sermon standing up and getting tired, the companions asked him to lean on the palm tree pole carrying the shade. Later on, a minbar was built from tamarisk tree with a height of 1 m and three steps with three pillars behind it. The earliest example of minbar is the wooden minbar made in Kayrevan in North Africa. Very important examples were also given during the Anatolian Seljuk, Principalities and Ottoman periods.
With its architectural and ornamental features, Ahırlı Central Mosque is an important representative of the wooden pole mosques dating to the Late Ottoman period in Konya. While the mosque has a very simple design from the outside, both the main elements that make up the mosque and the interior elements have rich wooden ornamentation features. Among these interior elements, the wooden pulpit, which constitutes our subject, reflects the characteristics of the period in terms of form, technique and ornamentation. Both sides of the pulpit, which was built adjacent to the wall in the southwest direction of the harim, have the same ornamental composition. Measuring 2.47 x 3.49 m, the entrance crown, under the transom, transom, balustrade, bracket, passage, above the passage, pavilion side panel, pulley, cone and alem sections of the minbar continue the classical scheme formed in Turkish-Islamic art in terms of form, while the entrance and pavilion sections have changed.
In the minbar of the Central Mosque, kündekari and hammering techniques were applied as construction techniques, and kündekari and carving techniques were applied as ornamentation. The kündekari technique, which is applied both as a construction and ornamentation technique, is seen in the mirror section of the pulpit. The pulpit offers a very rich ornamental repertoire consisting of floral and geometric motifs. In the motifs that make up the ornamental compositions, it is possible to see the influence of the western style and the provincial style, which were effective in the late Ottoman period.

Anahtar Kelimeler

Minbar , Wooden , Konya , Late Ottoman , Provincial Style

Kaynakça

• Arık, R. (1973). Batılılaşma dönemi Türk mimari örneklerinden Anadolu’da üç ahşap cami. Ankara: Atatürk Üniversitesi Dil ve Tarih.
• Altıer, S. (2018). Bir motifin peşinden: Osmanlı sanatında “bereket boynuzu”, History Studies, 10(7), 21-57. doi: https://doi.org/10.9737/HIST.2018.648
• Aslanapa, O. (1989). Türk sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Apa, G. (2007). Osmanlı dönemi selâtin camii minberleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Apa, G. (2015). Anadolu Selçuklu minberleri. Konya: Selçuklu Belediyesi.
• Başar, M.E. ve Şimşir, Zekeriya (2007). Ahırlı’daki Türk devri yapıları. M. Yılmaz vd. (Ed), Bozkır’ın Dünü ve Bugünü Sempozyumu 12 Kasım 2006 içinde (ss.355-369). Konya.
• Bozkurt, N. (2005). Minber, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30: 103-106.
• Can, Y. (2008). Minberin cami mimarisine katılımı. Dini Bilimler Akademik Araştırmalar Dergisi. 2 (8), 9-30.
• Çam, N. (1999). İslam’da Sanat, Sanatta İslam. Ankara.
• Dursun, Ş. (2016). Anadolu Selçuklu kervansaraylarında süsleme. (Yayınlanmamış doktora tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Diez, E. (1979). Minber, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8: 335-337.
• Karademir, M. ve Demirtaş, M. (2020). Günümüze ulaşamayan bir kültür mirası: Koyunyeri köyü camii, Amisos. 5(9), 440-454. doi: https://doi.org/10.48122/amisos.829772
• Soy, N. B. ve Karademir, M. (2023). Çağdaş cami mimarisinde geleneksel bir yaklaşım örneği: Ankara Melike hatun camii. Amisos. 8(15), 185-213. doi: 10.48122/amisos.1387203
• Karpuz, H. (2009). Türk kültür varlıkları envanteri. Konya: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kara, H. (2006). Konya-hadim ve Taşkent Türk devri yapıları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Karademir, M. ve Soy, N. B. (2024). Kuzey Ankara kentsel dönüşüm projesinde geleneksel mimarinin yeniden yorumlanması: niyaziye camii. Amisos, 9/17, 129-151 doı: 10.48122/amisos.1576608
• Karamağaralı, H. (1955). Anadolu beylikler devri minberleri (Yayınlanmamış doktora tezi) Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Mutçalı, S. (1995), Arapça-Türkçe sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları.
• Oral, M. Z. (1962). Anadolu’da sanat değeri olan ahşap minberler, kitabeleri ve tarihçeleri. Vakıflar Dergisi. (V), 23-77.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (2001). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Şaman D. Nermin ve Yazar, T. (2013), Anadolu Selçuklu ve beylikler dönem mimari süslemesinde küre, küre ve koni kesiti/kabara, rozet. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 19: 221-224.
• Taşdelen, A. ve Çetin, Ş. (2019). Ilgın ilçesi balkı köyü camii süslemeleri. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(3), 420-442.
• Taşdelen, A. (2020). Konya Türk devri yapılarında bulunan gülbezek (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Taşdelen, A. ve Dursun, Ş. (2022). Konya Sırçalı medrese taç kapısında bulunan gülbezekler. S. Sönmez ve Ö. Işık (Ed), Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimlerde Güncel Tartışmalar içinde. İzmir: Duvar Yayınları.
• Taşdelen, A. (2025). Konya’daki Geç Osmanlı Dönemi Ahşap Minberleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Tekin, A. (2015). Bozkır ve köylerindeki camiler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Uğurlu, E. (1968). Ankara Kızılbey camii minberi. Türk Etnografya Dergisi. 10, 75-88.
• URL Kaynakça
• Konya’da Yatırım, 2025. Ahırlı İlçe Raporu 2019. https://www.konyadayatirim.gov.tr/assets/upload/dosyalar/ahirli.pdf
• Ahırlı Belediyesi, 2025. https://www.ahirli.bel.tr/p/ilcemiz.html