Dede Korkut Kitabı ve Kırgız Edebiyatında ‘Yahşı/Cakşı’ Redifli Öğüt İfadeleri Üzerine

Yıl 2019, , 495 - 499, 30.06.2019

Cüneyt Akın

https://doi.org/10.32709/akusosbil.513296

Öz

Tarihî ve çağdaş Türk lehçeleri arasında henüz yeni diyebileceğimiz
karşılaştırmalı çalışmalar, Türk Dili ve Edebiyatını daha doğru anlamamızı
kolaylaştıracaktır. Ayrıca, Türk dilinin lehçe ve edebiyatlarını mukayese
etmek, genel yapıyı kavramamızı, dolayısıyla, Türk dili lehçe ve edebiyatları
hakkında daha sağlıklı hükümler verebilmemizi sağlayacaktır. Karşılaştırmalı
olarak ele aldığımızda, Türk Edebiyatının bazı eserlerindeki nasihat türü
örnekleri üslup ve şekil bakımından bazı ortak özelliklere sahiptir. Türk
Edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan Kitâb-ı Dede Korkut, içerisinde
nasihat ifade eden örneklerin yer aldığı eserlerden biridir. Bu örneklerden
bazıları, çağdaş Türk lehçelerindeki nasihat türü örneklerle üslup ve şekil
bakımından örtüşmektedir. Türk Edebiyatında Nasihat türü örneklerinin şekil ve
içerik bakımından ortak özelliklerinin ortaya konulması, Türk Edebiyatının
gelişimini, şekillenişini ve farklı coğrafyalardaki özelliklerini keşfetmek
bakımından faydalı olacaktır kanaatindeyiz. Çağdaş Türk Edebiyatında nasihat
türü, Türk lehçelerinin edebiyatlarında görülmektedir. Kırgız Edebiyatında
nasihat türünün çok sayıda örneği olduğunu biliyoruz. Bu nasihat türü örnekler,
bazı şairlerin eserlerinde müstakil olarak karşımıza çıkar. Örneğin, Tokotogul
Satılganuulu’nun Nasihat adı altında
bir eseri bulunmaktadır. Ayrıca, Barpı ve Arstanbek Buylaşuulu gibi şairlerin
de nasihat içerikli şiirlerine
rastlamaktayız. Bundan önceki çalışmalarda, Yunus Emre’nin nasihat içerikli
şiirleri, Kırgız Edebiyatı’ndaki çeşitli şâirlerin nasihat içerikli şiirleriyle
tematik olarak karşılaştırılmıştı. Ortaya çıkan sonuç, Anadolu ile Orta
Asya’nın nasihat geleneğinin önemli ölçüde aynı kaynaklardan beslendiğini ve
aynı kökleri işaret ettiğini göstermişti. Bir diğer çalışmada ise, Eski Anadolu
Türkçesi dönemine ait ve Türk Edebiyatı’nın en önemli eserlerinin başında yer
alan Dede Korkut’taki nasihat içerikli söz kalıplarının, Kırgız Edebiyatı’ndaki
nasihat içerikli kalıplarla karşılaştırması yapılmıştır. Söz konusu karşılaştırma
neticesinde ortaya, birebir aynı şekillerde ve benzer içeriklerde birtakım söz
kalıpları çıkmıştır. Dede Korkut üzerine yapılan çalışmalarda ele alınmayan bu
konu, karşılaştırmalı lehçe çalışmaları arasında da yer almamaktadır. Bu
nedenlerle çalışma, özgün bir özellik taşımaktadır. Çalışmada aynı zamanda
hermeneutik yöntem ve bakış açısı kullanılmış, yapılan değerlendirmeler ahlak
felsefesindeki iyi kavramı
bağlamından hareketle ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Kırgız Edebiyatı, nasihat, hermeneutik

Dede Korkut Book and The Literature of Kyrgyz ‘Yahşi / Cakşi’ About Advice Expressions

Öz

The importance of comparative studies between
historical and contemporary Turkish dialects is huge. The works we can say new
in this area will make Turkish Language and Literature easier to understand.
When we consider comparatively, examples of types of advice in some works of
Turkish Literature have some common features in style and form. Kitâb-i Dede
Korkut, one of the most important works of Turkish Literature, is one of the
works we encountered in the types of advice. Some of these examples overlap in
style and shape with examples of types of advice in contemporary Turkish
dialects. We think that revealing the common features of examples of advice
types in the Turkish Literature with regards to their structures and contents
will be beneficial to explore the development, formation and of Turkish
Literature with its features in different geographies. The type of advice in
Contemporary Turkish Literature is seen in the literature of Turkish dialects.
We know that in Kyrgyz Literature there are many examples of advice type. This
kind of advice comes as a self-confident in the works of some poets. For
example, there is a work under the title Nasihat of Tokotogul Satılganuulu. We
also find poetry poems by poets such as Barpi and Arstanbek Buylasuulu. In the
previous studies, the poems of Yunus Emre including advices were compared
thematically with the various poets’ poems including advices in Kirghiz
literature. The obtained result showed that the tradition of advice of Anatolia
and Middle Asia has been nourished considerably from the same sources and has
indicated the same roots. In another study, a comparison was made between word
structures having advice theme of Dede Korkut belonging to the Ancient
Anatoliant Turkish and at the top of the most important works of the Turkish
Literature, and structures having advice theme in Kirghiz Literature. As a
result of this comparison, some word structures were revealed in exactly the
same forms and similar contents. Having no place in the studies on Dede Korkut,
this issue has not observed in the studies of comparative dialects. For these
reasons, this study has a distinctive feature. In the study, at the same time,
hermeneutic method and perspective were used, and the evaluations were revealed
within the "concept of fine" in the philosophy of ethics.

Anahtar Kelimeler

Dada Gorgud, Kirghiz Literature, advice, hermeneutik

Kaynakça

• Akın, C. (2014). Yunus Emrenin Risaletü’n Nushiyyesi ve Kırgız Edebiyatında Nasihat Türü Örnekleri. Journal of Language and Literature Studies, (10).
• Alıkulov, Barpı, Çıgarmalar-I.Tom (Eserler-I.Cilt). Kırgız Entsiklopediyası Başkı Redaksiyası (Kırgız Ansiklopedisi Redaksiyonu), Bişkek, 1995.
• Ergin, M. (1997) Dede Korkut Kitabı I (Giriş – Metin Faksimile), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu yayınları: 169.
• Hacızade, N. (1999). Dede Korkut Destanlarında Yahşi ve Yaman Kelimeleri. Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri, 19-21 Ekim, Ankara.
• Moldo, T. (1970). Çıgarmalarının Eki Tomduk Cıynagı (Eserlerinin iki ciltlik toplamı). Cilt-I. S. 112. Frunze (Bişkek): Kırgız CCCP İlimler Akademiyası (Kırgız Sovyet İlimler Akademisi Yayınları).
• Özturan, H. (2015). Ahlak Felsefesinin Temel Problemleri (Seçme metinler), , İstanbul: Nobel Yayınları.
• Ulucan, M. (2012). Türk Kültür ve Edebiyatında Pend (Öğüt) Geleneği. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) Bildirileri, Adana.