Adana’nın Düşman İşgalinden Kurtuluşu ve Kurtuluş Bayramı Kutlamalarının Basına Yansımaları (1922-1938)

Yıl 2022, , 350 - 364, 27.03.2022

Cengiz Şavkılı

https://doi.org/10.32709/akusosbil.915725

Cited By: 3

Öz

İngilizler, 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması gereğince Maraş, Adana, Antep ve Urfa bölgelerini işgal etmişlerdi. İngiltere ile Fransa arasında 15 Eylül 1919’da imzalanan Suriye Antlaşmasıyla ise bu bölgelerin işgal hakkı Fransa’ya devredilmiştir. İstanbul’da kurulmuş olan Kilikyalılar Cemiyeti her ne kadar Fransız işgallerinin haksızlığını beyan edip halkı direnişe çağırsa da, halkı asıl harekete geçirecek olan güç Sivas Kongresi olmuştur. Yine Pozantı Kongresi de başta Adana olmak üzere güney bölgelerinin kurtuluş mücadelesinde önemli görevler üstlenmiştir. Adana’nın savunması sırasında gerek Adana halkının, gerek Kuva-yı Milliye kuvvetlerinin gayretleri olumlu sonuçlar vermiştir. Fransızlar, Türkiye ile 20 Ekim 1921’de imzaladıkları Ankara Anlaşması gereğince askerlerini 5 Ocak 1922’de Adana’dan tahliye etmişlerdi. Dolayısıyla Fransızların Adana’yı tamamen boşalttıkları 5 Ocak günü her yıl Adana’nın kurtuluş günü olarak kutlanmıştır. Her yıl bir öncekinden daha ihtişamlı olmasına gayret edilen kutlamalar, İstanbul ve Ankara Halkevlerinde de yapılmıştır. Kutlamalar Adana’da görsel bir şölen oluşturmuş, ayrıca kutlamalar sayesinde şehre yapılan yatırım ve harcamalar şehrin modernleşmesine de katkı sağlamıştır. Adana’nın kurtuluşu bayramı kutlamalarını ele alan bu makale, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi belgeleri, Görüşler dergisi, Adana’nın yerel gazeteleri olan Türk Sözü, Yeni Adana, Seyhan gazeteleri ile Ulus, Akşam, Vakit, Tanin ve Son Posta gibi ulusal gazetelerin ulaşılabilen sayılarından yararlanılarak yazılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Adana, 5 Ocak, kutlama, Adana Basını, Fransız İşgali

The Independence of Adana and the Reflections of Independence Day Celebrations on the Press (1922-1938)

Öz

The Armistice of Mudros was signed between the Ottoman Empire and the Allies of World War I on 30 October 1918. Thus, the British troops occupied Maras, Adana, Antep and Urfa based on the 7th article of the Mondros Armistice, afterwards they left the region to the French troops in accordance with Syrian Treaty they signed. Although the Cilician Society, which was established in Istanbul, declared the injustice of the French occupation and called upon the people to resist, the Sivas Congress was the main force that mobilized the people. The Pozantı Congress also played an important role in the liberation struggle of the southern regions, in particular Adana. During the defense of Adana, the efforts of both the people of Adana and the National Forces gave positive results. French troops withdrew from Adana on 5 January 1922 in accordance with Ankara Treaty they signed with Turkey on 20 October 1921. Thus, this date was celebrated as the independence day of Adana annually. The independence day of Adana, which was celebrated gloiously annually, also was celebrated in İstanbul and Ankara people’s houses. The celebrations created a visual feast in Adana and big investments made into Adana thanks to these celebrations. Thus, these investments contributed to the modernization of the city in time. This article has been prepared based on the documents of the Prime Ministry Republican Archives, from the available numbers of the local newspapers of Adana such as Türk Sözü, Yeni Adana, Seyhan and the national newspapers such as Ulus, Aksam, Vakit, Tanin and Son Posta.

Anahtar Kelimeler

Adana, 5 January, celebration, Adana Press, French Occupation

Kaynakça

• Akyüz, Y. (1988). Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu (1919-1922). 2. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.
• Atatürk, M. (1987). Nutuk. C. II, 15. Baskı, Ankara: MEB Yayınları.
• Çanak, E. (2013). Cumhuriyet Döneminde tarihi, sosyal, siyasal ve ekonomik yönüyle Seyhan (Adana) Şehri (1923-1956). (Yayımlanmış doktora tezi). Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
• Çelik, K. (1999). Millî Mücadele’de Adana ve havalisi (1918-1922). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Çelik, K. (2008), Çukurova’nın işgali döneminde, Fransız propaganda ve casusluk faaliyetleri ile millî kuvvetlerin buna karşı yayımladığı 1920 tarihli yeni bir belge, Akademik Bakış, C. 2, S. 3.
• Çelik, K. (2011). Pozantı’nın İşgali, Pozantı Cephesi Savaşları ve Pozantı’nın Kurtuluşu. Millî Mücadele’de Pozantı ve Pozantı Kongresi, Pozantı, Dizgievi, Ankara.
• Ener, K. (1996). Çukurova Kurtuluş Savaşı’nda Adana Cephesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gönlübol, M. ve Sar C. (1997). Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1938). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Hatipoğlu, S. (2001). Türk-Fransız Mücadelesi (Orta Toros Geçitleri, 1915-1921). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• İslam, İ. (1995). Millî Mücadele’de Yeni Adana Gazetesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Erzurum.
• Jaeschke, G. (1986). Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri. Çev. Cemal Köprülü, 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kır, S. (2004). Milli Mücadele Döneminde Dörtyol ve çevresi (1918-1922) (Basılmamış yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı Cumhuriyet Tarihi Bilim Dalı, İstanbul.
• Kurnaz, Ş. (1991). Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını. Ankara: T. C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları, Öz-El Matbaası.
• Kurtkapan, H. (2009). Adana Halkevi Görüşler Dergisinin Türk Modernleşmesi Açısından Analizi (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi,), Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Kütahya.
• Mısıroğlu, A. Kuva-yı Milliyenin Kadın Kahramanları, İstanbul: Sebil Yayınevi.
• Özlü, H. (2015). Tekelioğlu Sinan Bey’in Günlüklerinde Milli Mücadelede Adana ve Pozantı Yörelerinde Yapılan Mücadeleler. Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu 25-27 Aralık 2013/Gaziantep, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Şalvuz, İ. F. (2002). Kurtuluş Savaşı’nda Kahraman Çukurovalılar. Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sarıhan, Z. (2006). Kurtuluş Savaşı Kadınları. Ankara: Matus Matbaacılık.
• Şavkılı, C. (2017). Maraş’ın Kurtuluş Bayramı Kutlamaları Ve Basına Yansımaları (1920-1950). Atatürk Yolu Dergisi, S. 61, Güz 2017.
• Şıvgın, H. (1988). Mustafa Kemal’in Maraş’ın Kurtuluşu İçin Faaliyetleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. IV, S. 11, Mart 1988.
• Şıvgın, H. (2014). Güney cephesinin değerlendirilmesi. Türk İstiklal Harbinde Kuvayı Milliye, Düzenli Ordu ve Cepheler 16 Mayıs 2014, Ankara: Genel Kurmay Basımevi.
• Sönmez, C. S. (2017), Milli Mücadele Döneminde Çıkarılan Aflar. 38. ICANAS, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara, Türkiye, 10 - 15 Eylül 2007.
• Soysal, İ. (1983). Türk-Fransız Siyasal İlişkileri (1921-1984). Belleten, C. XLVII, S. 188.
• Tansel, F. A. (1988). İstiklȃl Harbi’nde Mücahit Kadınlarımız. Sayı: 21, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Tansel, S. (1991), Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C. I, İstanbul: MEB Yayınları.
• Torkak, B. (2018). Harf Devrimine Kadar Adana Türk Sözü Gazetesi (1927-1928) Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Şanlıurfa.
• Toros, T. (2001). Kurtuluş Savaşı’nda Çukurova, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tufan, O. (1998). Osman Tufan Paşa’nın Kurtuluş Savaşı Hatıraları, 2. Baskı, İstanbul: ArmaYayınları.
• Türk İstiklal Harbi (1966). IV. Cilt, Güney Cephesi, Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Basımevi.
• Türk İstiklal Harbi: Mondros Mütarekesi Ve Tatbikatı (1992). I. Cilt, Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Basımevi.
• Yavuz, B. (1994). Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri Fransız Arşiv Belgeleri Açısından (1919-1922). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yıldırım, C. (2015). Millî Mücadele Döneminde Mersin 1918-1922. Mersin Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları-2, 1. Baskı, Mersin: Özgür Ofset Matbaacılık Basın ve Yayıncılık.
• Yorulmaz, Ş. (2005). Çukurova’da Kuva-yı Milliye Yapılanmasının Temel Özellikleri. Atatürk Yolu Dergisi, S. 35-36, Mayıs-Kasım 2005.
• Yüreğir, Ahmet Remzi (1938). Adananın İşgali Kurtuluşu. Görüşler, S. 7, İkinci Kanun.
• Resmî Gazete, 24 Mayıs 1930, Kanun No: 1624, S. 1501.
• Resmî Gazete, 5 Nisan 1982, S. 17655.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları (1985). C. 2, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2, C. 28, Ankara: TBMM Matbaası.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: III, C. 1, Ankara: TBMM Matbaası.
• Seyhan, 5 Aralık 1947.
• Son Posta, 5 Ocak 1933.
• Türk Sözü, 4, 5, 7, Ocak 1927.
• Türk Sözü, 2, 4, 6 Ocak 1928.
• Türk Sözü, 4, 7 Ocak 1929.
• Türk Sözü, 5 Ocak 1930.
• Türk Sözü, 8 Ocak 1933.
• Türk Sözü, 7 Ocak 1934.
• Türk Sözü, 5, 10 Ocak 1935.
• Türk Sözü, 5 Ocak 1937.
• Türk Sözü, 4 Ocak 1938.
• Ulus, 6 Ocak 1936.
• Ulus, 5 Ocak 1937.
• Ulus, 5 Ocak 1938.
• Vakit, 6 Ocak 1931.
• Vakit, 5, 6 Ocak 1932.
• Vakit, 4, 6 Ocak 1933.
• Yeni Adana, 7 Ocak 1929.
• Yeni Adana, 5, 7 Ocak 1930.
• Yeni Adana, 5 Ocak 1934.
• Yeni Adana, 2, 5 Eylül 1953.