Yunus Emre’nin Dilinde Karşıt Anlamlı Çiftler Üzerine Söz Dizimsel Bir Analiz

Yıl 2021, , 69 - 82, 30.11.2021

Erol Kuyma

https://doi.org/10.32709/akusosbil.974162

Öz

Dilsel anlam ilişkileri arasında yer alan karşıt anlamlılık, günlük konuşma dilinden edebi söylemlere uzanan bir kullanım alanına ve sıklığına sahiptir. Duygu ve düşüncelerin aktarımında etkili bir söyleyiş tarzı oluşturmak ve anlatımı daha dikkat çekici kılmak için karşıt anlamlı sözlere başvurulur. Karşıt anlamlılık (antonymy), aralarında anlam yönüyle zıtlık bulunan sözcükler arasında gerçekleşir. Karşıt anlamlı çiftler ad, zarf ve sıfat türünde sözcüklerden oluşabileceği gibi fiillerden de meydana gelebilir. Genelde karşıt anlamlılıkla ilgili çalışmaların anlamsal/kavramsal bir çerçevede yapıldığı görülmektedir. Aslında söz dizimsel yapılar da karşıt anlamlı çiftlerin bağlam içi kullanımlarını belirleyen/etkileyen bir özelliğe sahiptirler. Bu çalışmada, Yunus Emre Divanında yer alan karşıt anlamlı çiftlerin kullanım birliktelikleri üzerine söz dizimsel bir inceleme yapılmıştır. Hem Eski Anadolu Türkçesi döneminin hem de tasavvufi şiir geleneğinin en önemli isimlerinden olan Yunus Emre, şiirlerinde tasavvufi düşüncenin halkın anlayacağı bir dile ve milli bir kimliğe ulaşmasında önemli bir rol üstlenmiştir. Yapılan incelemede, karşıt anlamlı çiftlerin önemli bir kısmının X vü Y, hem X hem Y, ne X ne Y, ger X ger Y, eger X eger Y, X ile / {+(y)IlA} Y, gâh X gâhY, kimi X kimi Y, kimin X kimin Y, biri X biri Y şeklinde bağlaçların etkin olduğu yapılarda yer aldığı görülmektedir. Söz konusu söz dizimsel yapılar, karşıt anlamlılığı daha da belirginleştiren bir etkiye sahiptirler.

Anahtar Kelimeler

Karşıt anlamlılık, Yunus Emre, Söz dizimsel yapı

A Syntaxal Analysis on Antonym Pairs in the Language of Yunus Emre

Öz

Antonym, which is among linguistic meaning relations, has a usage area and frequency ranging from colloquial language to literary language. Opposite words are used in order to create an effective style of expression in the transfer of feelings and thoughts and to make the expression more remarkable. Antonymy, occur between words that are opposite semantically. Antonymy pairs, can occur in words such as nouns, adverbs and adjectives, as well as verbs. In general, it is seen that studies on antonymy are carried out in a semantic/conceptual framework. In fact, syntactic structures have a feature that determines/affects the in-context use of antonyms. In this study, a syntactic analysis was made on the usage pairs of antonyms in Yunus Emre’s Divan. Yunus Emre, one of the most important names of both the Old Anatolian Turkish period and the sufic poetry tradition, an important role in reaching a national identity that the people could understand. In the examination, it is seen that a significant part of the pairs of antonyms are located in the structures in which X vü Y, hem X hem Y, ne X ne Y, ger X ger Y, eger X eger Y, X ile / {+(y)IlA} Y, gâh X gâhY, kimi X kimi Y, kimin X kimin Y, biri X biri Y shaped conjunctions are effective. These syntactic structures make the antonymy even more pronounced.

Anahtar Kelimeler

Antonymy, Yunus Emre, Syntactic structure

Kaynakça

• Akçataş, A. (2011). A study on antonymous relations ın turkey turkish proverbs and ıdioms. Turkish Studies, 6/1, 311-322.
• Aksan, D. (2016). Anlambilim. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Akşehirli, S. (2014). Yapısal karşıtlık tetikleyicileri ve söylemsel karşıtlıklar. 28.Ulusal Dilbilim Kurultayı, Sakarya Üniversitesi, 8-9 Mayıs, Sakarya.
• Akşehirli, S. (2018). Türkçede bağımlı karşıt anlamlılık. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 4(1), 41-60.
• Cruse, D. A. (2000). Meaning in Language, An Introduction to Semantics and Prgamatics. New York: Oxford University Press.
• Hatiboğlu, V. (1978). Dilbilgisi terimleri sözlüğü. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy, S. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Jones, S. (2002). Antonymy: A Corpus-based Aprroach. London: Routledge.
• Karaağaç, G. (2013). Anlam, anlam bilimi ve iletişim. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Kerimoğlu, C. (2014). Genel dilbilime giriş. Ankara: Pegem Akdemi.
• Kıran, Z. ve Eziler Kıran, A. (2002). Dilbilime giriş. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Korkmaz, Z. (2007). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye türkçesi grameri şekil bilgisi. Ankara: TDK.
• Köprülü, M. F. (2020). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. İstanbul: Alfa Basım Yayım.
• Palmer, F. R. (2001). Semantik yeni bir anlam projesi (R. Ertürk, çev.). Ankara: Kitabiyat Yayınları.
• Tatçı M. (2008). Yunus Emre Divanı, tenkitli metin 2. İstanbul: H Yayınları.
• Tezcan, S. (2012). Eski Anadolu Türkçesi ve Yunus Emre şiirlerinin dili üzerine. A. Y. Ocak (Ed.), Yunus Emre içinde (ss. 97-123). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual.