Mübârizüddîn Ertokuş ve Osmanlı Dönemi Atabey Medresesi Evkafı

Yıl 2017, Cilt: 19 Sayı: 1, 59 - 81, 30.06.2017

Abdullah Çakmak , Mehmet Yağcı

Öz

Mübârizüddîn Ertokuş, Türkiye Selçuklu Devleti'nin gulam sisteminden yetişmiş önemli devlet adamlarındandır. I. Gıyâseddin Keyhüsrev, I. İzzeddin Keykavus ve I. Alâeddin Keykubat zamanlarında uzun müddet Antalya subaşılığı/valiliği yapan Ertokuş, ayrıca Akdeniz ve Karadeniz sahillerindeki birçok bölgenin fetihlerini gerçekleştirmiştir. Siyasi başarılarının yanında özellikle Isparta ve Antalya bölgelerinde yaptırdığı eserlerle bu bölgelerin Müslüman Türk kimliği kazanmasında önemli katkıları bulunan Ertokuş, son olarak Erzincan'ın fethiyle buraya bölge valisi olan şehzade Gıyâseddin'e atabey olarak görevlendirilmiştir. Ertokuş'un vakfiyesinden Isparta'da bir medrese ve kervansaray ile Antalya'da bir cami yaptırdığı ve Isparta'nın Ağros Köyü'nü bu müesseseler için vakfettiği anlaşılmaktadır. Vakfın varlığını sürdürdüğü XX. yüzyıla kadar Ağros Köyü de bir vakıf köyü olarak varlığını sürdürmüştür. Ertokuş, vakfın tevliyet görevini azatlı kölelerinden Armağan-şah ve onun soyundan gelenlere şart koşmuştur. Vakfiyedeki bu şart, bu görevi hak ettiğini düşünen aile fertleri arasında birtakım davaların görülmesine neden olmuştur. Görülen bu davalar sonucunda vakıf içerisinde bir otokontrol mekanizması sağlandığı söylenebilir. Ancak bununla birlikte aile fertleri arasındaki husumetlerin dönem dönem artması mahkemelerin de gereksiz yere meşgul edilmesine sebebiyet vermiştir.  Bu çalışmada, Türkiye Selçuklularından Osmanlılara miras kalan ve XX. yüzyıla kadar varlığını sürdüren Atabey Medresesi Vakfı'nın arşiv belgelerine dayalı olarak sosyal, iktisadî ve idarî yönleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Mübârizüddîn Ertokuş, Isparta, Atabey Medresesi, Vakıf

Kaynakça

• 1- Arşiv Kaynakları Başbakanlık Osmanlı Arşivi Bab-ı Âlî Evrak Odası Tasnifi (BOA. BEO.), 1760/131949. Cevdet Tasnifi Evkaf (BOA. C. EV.), 29/1412. Cevdet Tasnifi Evkaf (BOA. C. EV.), 506/25570. Cevdet Tasnifi Evkaf (BOA. C. EV.), 543/27441. Cevdet Tasnifi Evkaf (BOA. C. EV.), 660/33285. Cevdet Tasnifi Evkaf (BOA. C. EV.), 76/3779. Cevdet Tasnifi Evkaf (BOA. C. EV.), 280/14284. Cevdet Tasnifi Evkaf (BOA. C. EV.), 153/7649. Cevdet Tasnifi Maarif (BOA. C. MF), 138/6881. Cevdet Tasnifi Maarif (BOA. C. MF.), 147/7315. Cevdet Tasnifi Maarif (BOA. C. MF.), 3/106. Cevdet Tasnifi Maarif (BOA. C. MF.), 110/5472. Cevdet Tasnifi Maarif (BOA. C. MF.), 97/4835. Evkaf Defterleri (BOA. EV.d.), 10658. İbnülemin Tasnifi Tevcihat (BOA. İE. TCT.), 11/1288. Tapu Tahrir Defterleri (BOA. TT.d.), 438. 2- Telif Eserler ve Makaleler Abû'l Farac, G. 1987. Abû'l Farac Tarihi, (Çev.) Ömer Rıza Doğrul, II, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Akgündüz, A. 1988. İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Akropolites, G. 2008. Vekayinâme, (Çev.) Bilge Umar, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Aksarayî K. M. 2000. Müsameretü'l-Ahbar, (Çev.) Mürsel Öztürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ali Haydar Efendi. 1240. Tertibu's-sunuf fi Ahkâmi'l-Vukûf, Dersaadet: Şirket-i Mürettebiye Matbaası.
• Aslanapa, O. 1956. "Selçuk Devlet Adamı Mübarizüddin Ertokuş Tarafından Yaptırılan Abideler", İslam Tetkikleri Dergisi, II, ss.97-111.
• Balık, İ. 2001. "Anadolu Selçuklu Medreselerinin İdareci ve Hizmetli Kadrosu", Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, III(12), ss.171-182.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, 2010. (Haz.) Yusuf İhsan Genç vd., Yayın Nu: 108, Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Demirci, Doğan. 2007. "Mübarizeddin Ertokuş Kervansarayı", (Ed.) Hakkı Acun, Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, ss.123-140.
• Doğan, N. Ş. 2010. "Selçuklu Döneminde Siyasi ve Bani Kimliği ile Mübârizüddîn Ertokuş", Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, XXVII(1), ss.231-251.
• Durukan, A. "Ertokuş Külliyesi", DİA, XI, İstanbul: 1995, ss.313314.
• Emecen, F. M. 2015. Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi (1300-1600), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İbn Bîbî. 1996. El-Evamirü'l-Ala'iyye fi'l-Umuril-Ala'iyye (Selçuk Name), I, (Çev.) Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İbnü'l Esîr. 1991. İslâm Tarihi, El-Kâmîl Fi't-Tarih Tercümesi, XII, (Çev.) Ahmet Ağırakça ve Abdülkerim Özaydın, İstanbul: Bahar Yayınları.
• Kaya, M. Y. 2016. "İslam Vakıf Hukukunda Mevkûfun Aleyhte Bulunması Gereken Şartlar", İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 28, ss. 435-454.
• Kaya, S. 2006. I. Gıyâseddin Keyhüsrev ve II. Süleymanşah Dönemi Selçuklu Tarihi (1192-1211), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Keciş, M. 2013. Trabzon Rum İmparatorluğu ve Türkler (12041404), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Koca, S. 1997. Sultan I. İzzeddin Keykavus (1211-1220), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kunter, H. B. 1938. "Türk Vakıfları ve Vakfiyeleri Üzerine Mücmel Bir Etüd", Vakıflar Dergisi, 1, ss.103-129.
• Niketas Khoniates'in Historiası (1195-1206). 2013. (Haz.) Işın Demirkent, İstanbul: Dünya Yayıncılık.
• Ömer Hilmi Efendi. 1307. İthâfu'l-Ahlâf fi Ahkâmi'l-Evkâf, İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Öney, G. 1968. "Anadolu Selçuk Mimarisinde Antik Devir Malzemesi", Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi Anadolu(Anatolia), 12, ss.17-26.
• Özbek, Ö. 1976. "Eğridir Mübarizüddin Ertokuş Kervansarayı", Vakıflar Dergisi, 11, ss.293-311.
• Öztürk, N. 1995. Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. 1983. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Taneri, A. "Ertokuş", DİA, XI, İstanbul: 1995, ss.312-313.
• Turan, O. 1947. "Mübârizeddîn Er-Tokuş ve Vakfiyesi", Belleten, (XI)43, ss.415-445.
• Turan, O. 1978. Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul: Nakışlar Yayınevi. Turan, O. 2014. Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Umar, B. 1993. Türkiye'deki Tarihsel Adlar, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Uyumaz, E. 2003. Sultan I. Alaeddîn Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi (1220-1237), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Uzunçarşılı, İ. H. 1929. Kitabeler, İstanbul: Devlet Matbaası.