Dil ve Kültür Özellikleri Yönünden Uygur Meşrepleri ile Sandıklı Yâren Kültürü

Yıl 2017, Cilt: 19 Sayı: 2, 67 - 89, 31.12.2017

Ahmet Karaman

Öz

Türkiye (Oğuz) Türkleri ve Uygurlar birbirlerinden çok
uzak coğrafyalarda yaşayan iki farklı Türk toplumudur. Coğrafya olarak
birbirine uzak yerlerde yaşayan bu iki Türk toplumu dil, din, kültür olarak pek
çok ortak ögeye sahiptir. Türkçenin Oğuz grubuna ait Türkiye Türkçesi ile
Karluk grubuna ait Uygur Türkçesi ortak kültürel değerleri taşıma konusunda şaşırtıcı
derecede benzerlik gösterirler. Her iki toplum doğum, ölüm, düğün, yeme içme, el
sanatları, aile ilişkileri, itikatlar gibi pek çok konuda ortak değerlere
sahiptir. Ortak kültürel değerler arasında Uygur meşrepleri ile Sandıklı Yâren
meclisleri de yer almaktadır.

Afyonkarahisar’ın Sandıklı ilçesinde sürdürülen yâren
geleneği meşreplerle pek çok yönden ortak özellikler taşımaktadır. Toplumda
gençleri eğitmek, onların edepli ve ahlaklı bireyler olarak yetiştirmek yâren
kültürünün önemli prensiplerindendir. Yâren meclislerinde de Uygur meşreplerine
benzer oyunlar oynanmaktadır. Taklitler, tekerlemeler, eğlence amaçlı cezalar
iki kültür arasındaki ortak yönlerdir.

Uygur meşrepleriyle yâren geleneği
karşılaştırıldığında toplumda düzeni sağlayan, halk edebiyatının devamını ve
sosyal dayanışmayı sağlayan kültürel ögeler oldukları görülecektir. 

Anahtar Kelimeler

Uygur, Meşrep, Sandıklı

Kaynakça

• Abliz, H. 2009. Meşrep Oyunliri Heqqide Omumiy Bayan. T. Davamet, A. Ebey, E. İmin, (Ed.), Cuñgo Uyġur Meşrepliri (791-822). Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• Absarılıoğlu, A. 2012. Dünya Kültür Mirasımız Yâran, Çankırı Valiliği Kültür Yayınları.
• Davamet, Tömür, 2009. “Kiriş Söz”, T. Davamet, A. Ebey, E. İmin, (Ed.), Cuñgo Uyġur Meşrepliri (1-14). Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• Ercilasun, A. Bican ve Akkoyunlu, Z. 2014. Dîvânu Lugâti’t-Türk, Ankara: TDK Yayınları.
• Ekici, M. 2016. Unesco- Soküm Sözleşmesi ve Geleneksel Sohbet Toplantıları. Anadolu Sohbet Gelenekleri ve Yaren Sempozyumu Bildirileri, Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi Yaran Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi Çankırı Karatekin Üniversitesi Yayınları,121-127.
• Gömeç, S. 1999. Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Muhpul, Y. 2009. Uyġur Naxşa-Ussul Sen’itiniñ Böşüki-Meşrep, T. Davamet, A. Ebey, E. İmin, (Ed.), Cuñgo Uyġur Meşrepliri (751-779). Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• Öger, A. 2014. Uygur Kök Meşrebi Üzerine Bir Değerlendirme. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı:4, 71-88.
• Rahman, A., Hemdulla, R. ve Huştar, Ş. 1996. Uyġur Örp-Adetliri, Ürümçi: Şincañ Yaşlar Ösmürler Neşriyati.
• Sincon, D. 1997. Uyġurçe-İngilizçe Luġet, Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• Sümer, F. 1999. Oğuzlar, 5. baskı. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Şahniyaz, M. 2009. Piçan Mélis Meşripi, T. Davamet, A. Ebey, E. İmin, (Ed.), Cuñgo Uyġur Meşrepliri (67-91). Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• Tuna, A. 2012. Doğu Türkistanda Asimilasyon ve Ayrımcılık, İstanbul: İHH Yayınları. Turdi, A. 2009. “Xelqniñ Sen’et Mektipi-Uyġur Xelq Meşrepliri”, T. Davamet, A. Ebey, E. İmin, (Ed.), Cuñgo Uyġur Meşrepliri (709-727). Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• Türkay, C. 2001. Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Genel Ağ Kaynakları:
• https://www.youtube.com/watch?v=1k6w_cSnMx8
• https://www.youtube.com/watch?v=4MHZCPuXGfA
• https://www.youtube.com/watch?v=BMv4GyK_PWg
• https://www.youtube.com/watch?v=GDAyX8V12t4
• https://www.youtube.com/watch?v=HtZd4eyrTpA
• https://www.youtube.com/watch?v=k7GCuoTQ3FI
• https://www.youtube.com/watch?v=l-uhCu1oGEs
• https://www.youtube.com/watch?v=PLesGdMfI5A