Sadrazam İbrahim Hakkı Paşa’nın Hayatı ve Avrupa Seyahati

Yıl 2015, Cilt: 17 Sayı: 1, 79 - 97, 05.02.2016

Muharrem Dördüncü

Öz

İbrahim Hakkı Paşa 1863-1918 yılları arasında yaşamış, Mekteb-i Mülkiye, Mekteb-i Hukuk gibi okullarda hocalık yapmış bir ilim adamıdır. Bab-ı Âli Hukuk Müşavirliği görevinde bulunmuş, bu görevi sırasında yurtiçi ve yurtdışında siyasî, hukûkî ve malî konularda çok sayıda komisyonda görev almıştır. Ayrıca Dâhiliye ve Maarif nazırlıklarından sonra Roma ve Berlin büyükelçilikleri görevlerinde bulunmuştur. 1910’da sadrazamlığa getirilmiş ve sadrazamlığı sırasında dinlenme ve tedavi maksadıyla Avrupa seyahatine çıkmakla, farklı bir sadrazam portesi çizerek dikkatleri üzerine çekmiştir. 1918’de Berlin Büyükelçiliği görevindeyken vefat etmiştir. Cenazesi İstanbul’a getirilerek Yahya Efendi Mezarlığına defnedilmiştir.

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı Ali Evrâk Odası Mümtâze Kalemi, (A.MTZ), Dosya no: 41, Gömlek no: 48
• Bâb-ı Ali Evrâk Odası Mümtâze Kalemi, (A.MTZ), Dosya no: 42, Gömlek no: 48
• Bâb-ı Ali Evrâk Odası Mümtâze Kalemi, (A.MTZ), Dosya no: 153, Gömlek no: 6
• Bâb-ı Ali Evrâk Odası (BEO), Dosya no: 454, Gömlek no: 33977
• Bâb-ı Ali Evrâk Odası (BEO). Dosya no: 172
• Bâb-ı Ali Evrâk Odası (BEO), Dosya no: 1229, Gömlek no: 92126
• Bâb-ı Ali Evrâk Odası (BEO), Dosya no: 1445, Gömlek no: 108371
• Bâb-ı Ali Evrâk Odası (BEO), Dosya no: 810, Gömlek no: 60679
• Bâb-ı Ali Evrâk Odası (BEO), Dosya no: 610, Gömlek no 45682
• Bâb-ı Ali Evrâk Odası (BEO), Dosya: 1191, Gömlek no: 89307
• Bâb-ı Ali Evrâk Odası (BEO), Dosya: 2714, Gömlek no: 203482
• Dâhiliye Nezâreti Sicill-i Ahvâl İdâre-i Umûmîyyesi, (DH.
• SAİD).0183/0100
• Dosya Usûlü İrâdeleri, (İ.DUİT), Dosya no: 7, Gömlek no: 51
• Dosya Usûlü İrâdeleri, (İ.DUİT), Dosya no: 7, Gömlek no: 103
• Hariciye Nezâreti İrâdeleri, (İ.HR), Dosya no: 345
• Hariciye Nezâreti Hukûk Müşâvirliği İstişare Odası Evrâkı, (HR. HMŞ. İŞO), Dosya no: 181, Gömlek no: 70
• MF. MKT. 1036.69
• Yıldız Tasnifi Sadâret Husûsî Ma’rûzât Evrâkı, (Y.A.HUS), Dosya no: 369, Gömlek no: 21
• Yıldız Tasnifi Sadâret Husûsî Ma’rûzât Evrâkı, (Y.A.HUS), Dosya no: 393, Gömlek no: 5
• Yıldız Esas Evrâkı Analitik Envanteri, (YEE)
• Meclis-i Meb’ûsân Zabıt Ceridesi, MMZC, 18 Kanûn-ı Evvel 1326, Dev.: I, İçt.Sen.: İ.: 20, C.: 2
• Gazeteler
• Chicago Sergisi, 1 Haziran 1893
• İkdâm, 28 Temmuz 1326
• Sabah, 21 Kanûn-ı Evvel 1325
• Sabah, 1 Temmuz 1326
• Sabah, 6 Ağustos 1334
• Sabah, 7 Ağustos 1334
• Servet-i Fünûn, Sayı: 1404, 1334
• Takvim-i Vekayi, 31 Kanûn-ı evvel 1325
• Tanîn, 25 Temmuz 1324
• Tanîn, 3 Temmuz 1326
• Tanîn, 4 Temmuz 1326
• Tanîn, 19 Temmuz 1326
• Tanîn, 27 Temmuz 1326
• Tanîn, 28 Temmuz 1326
• Tanîn, 30 Temmuz 1326
• Tanîn, 31 Temmuz 1326
• Tanîn, 1 Ağustos 1326
• Tanîn, 3 Ağustos 1326
• Tanîn, 4 Ağustos 1326
• Tanîn, 5 Ağustos 1326
• Tanîn, 6 Ağustos 1326
• Tanîn, 7 Ağustos 1334
• Tanîn, 15 Ağustos 1326
• Tanîn, 19 Ağustos 1326
• Tanîn, 20 Ağustos 1326
• Tanîn, 24 Ağustos 1326
• Tanîn, 6 Ağustos 1334
• Tasvir-i Efkâr, 30 Kanûn-ı evvel 1325
• Terüman-ı Hakikat, 27 Temmuz 1326
• Terüman-ı Hakikat, 31 Temmuz 1326
• Yakın Tarihimiz, II. cilt, Sayı: 17, 21 Haziran 1962
• Yeni Mecmua, Sayı: 58, 22 Ağustos 1918
• Kitap ve Makaleler
• Adıvar, A.A.1968. “İbrahim Hakkı Paşa”, İA, 5/II, İstanbul.
• Akıllıoğlu, T. 1983. “Hukuku İdare Üzerine”, TOAİD, Cilt 16, Sayı 2, Haziran.
• Akşin, S. 1987. Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul: Evrim Matbaacılık.
• Alkan, A.T. 1997. Ubeydullah Efendi’nin Amerika Hâtıraları, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Armağan, M. 2006. Abdülhamit’in Kurtlarla Dansı, İstanbul: Ufuk Kitap.
• Bayur, Y. H. 1991. Türk İnkılâbı Tarihi, II. cilt III. Kısım, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Çankaya, A. 1954. Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, II. cilt, Ankara.
• Danişmend, İ. H. 1972. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, V. cilt, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Ergün, M. 1996. İkinci Meşrûtiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908–1914), Ankara: Ocak Yayınları.
• Findley, C. V. 1996. Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Gövsa, İ. A. 1933. Meşhur Adamlar, Hayatları-Eserleri, İstanbul: Yedigün Neşriyat.
• İnal, İ. M. K. 1953. Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar, İstanbul: Maarif Matbaası.
• Karal, E. Z. 1996. Osmanlı Tarihi, IX. cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kurşun, Z. 2000. “İbrahim Hakkı Paşa (1863-1918)”, XXI. Cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Kutay, C. (t.y) Türkiye İstiklâl ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi, 2. baskı, c. XVI, İstanbul: Alioğlu Yayınevi.
• Nasuhoğlu, A. M. 2007. Yâd-ı Mâzi ve Hayatımın Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Öztuna, Y. 1969. Devlet ve Hânedanlar Türkiye (1074-1990) 2. cilt, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Pakalın, M. Z. 2008. Sicil-i Osmanî Zeyli Son Devir Osmanlı Meşhurları Ansiklopedisi, haz: Emine Güldüoğlu, c. VII, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Rey, A. R. 1945. Gördüklerim Yaptıklarım (1890–1922), İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Reşid, A. 1918. “Hakkı Paşa, Bazı Hatıralar ve Mülahazalar”, Sayı: 58, Yeni Mecmua.
• Sevinç, G. 2000. “Turkısh Partıcıpatıon To 1893 Chıcago Exposıtıon”,The Turkısh Yearbook of International Relations, Ankara University, Vol: XXXI.
• Simavi, L. 2004. Son Osmanlı Sarayında Gördüklerim, İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Süreyya, M. 1996. Sicil-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmaniyye, haz. Mustafa Keskin v.d, c. II, İstanbul: Sebil Yayınevi.
• Şeref, A. 1334. “Hakkı Paşa”, Servet-i Fünûn, Sayı: 1405.
• Şıvgın, H. 2006. Trablusgarp Savaşı ve 1911-1912 Türk-İtalyan İlişkileri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Tokgöz, A. İ. 2012. Matbuat Hatıralarım (1888-1914), Haz. Alpay Kabacalı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Tural, E. 2009. Son Dönem Osmanlı Bürokrasisi, Ankara: TODAİE Yayınları.
• Türkgeldi, A. F. 1987. Görüp İşittiklerim, 4. baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Uşaklıgil, H. Z. 1965. Saray ve Ötesi Son Hatıralar, İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitapevleri.
• Yıldız, G. 2001. “Ottoman Participation in World’s Columbian Exposition (Chicago-1893)”, İstanbul: Türklük Araştırmaları Dergisi