Uşak/Karahallı Fountains

Yıl 2019, Cilt: 21 Sayı: 2, 419 - 436, 30.06.2019

Türkan Acar

https://doi.org/10.32709/akusosbil.445232

Cited By: 2

Öz

There are five districts of Uşak, Banaz, Sivaslı, Eşme, Ulubey and
Karahallı, which are located on the threshold of Inner West Anatolia. Our study
includes fountains in the Karahallı district in the south-east of Uşak city
center from these districts. Fifteen villages connected to the Karahallı
district were scanned and ten fountains were identified in four villages. In
fountains with a single facade design, the mass is vertically rectangular. The
facade composition forms sharp, semi-circular and sliced arches, bowl niches
and plasterers. When evaluated in general, it is seen that some of the
fountains which have a simple design without decoration have also used
vegetative, figurative or object motifs. The fountains have undergone natural
or user-induced local losses. The seventh of the Karahallı fountains are
dysfunctional today. It is dated to the end of the 18th century and to the end
of the 19th century, to the last period of the Ottoman period, according to the
architectural features and architectural inscriptions. In the study, Karahallı
fountains were tried to be introduced with their plan, architecture, decoration
features and protection situations.

Anahtar Kelimeler

Keywords: Uşak, Karahallı, fountains, ornament, protection

Uşak/Karahallı Çeşmeleri

Öz

İç Batı Anadolu eşiğinde yer alan
Uşak ilinin Banaz, Sivaslı, Eşme, Ulubey ve Karahallı olmak üzere beş ilçesi
bulunmaktadır. Çalışmamız, bu ilçelerden Uşak kent merkezinin güneydoğusunda
yer alan, Karahallı ilçesindeki çeşmeleri içermektedir. Karahallı ilçesine
bağlı on beş köy taranmış ve dört köyde on çeşme tespit edilmiştir. Tek cephe
tasarımına sahip çeşmelerde kütle dikey dikdörtgendir. Cephe kompozisyonunu,
sivri, yarım daire ve dilimli kemerler, taslık nişleri ve plasterler
şekillendirmektedir. Genel olarak değerlendirildiğinde bezemesiz sade bir
tasarıma sahip olan çeşmelerin bazılarında bitkisel, figürlü ya da nesneli
motiflerin de kullanıldığı görülmektedir. Çeşmeler doğal ya da kullanıcı
kaynaklı lokal kayıplara uğramıştır. Karahallı çeşmelerinden yedisi bugün
işlevsizdir. Yapılar kitabelerine ve mimari özelliklerine göre 18. yüzyılın ilk
yarısı ile 19. yüzyılın sonlarına, Osmanlının son dönemine tarihlenmektedir.
Çalışmada, Karahallı çeşmeleri, plan, mimari, süsleme özellikleri ve korunma
durumları ile tanıtılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Uşak, Karahallı, Karahallı Çeşmeleri, çeşme

Kaynakça

• Acar, T. (2015). Uşak Çeşmelerinin Korunma Durumları, Tarihi Kimliklerini Koruma Bağlamında Düşünceler, Turkish Studies, 10: 1-40.
• Acar, T. (2017a). Uşak Çamaşırhaneleri, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Acar, T. (2017b). Ulubey’deki Osmanlı Dönemi Çeşmeleri, Vakıflar Dergisi, 47: 133-168.
• Acar, T. (2018a). Uşak Çeşmeleri, Teke Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7/1: 607-640.
• Acar, T. (2018b). Beki ve Paşalar Köyü Özelinde Uşak Sarnıçları, Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, 65, Spring I 2018: 369-380.
• Akpınar, M. (2011). İl Yönetimlerinin Kuruluşu ve Uşak Kentinin İl Olma Süreci, II. Uşak Sempozyumu (13-15 Ekim 2011), II: 529-544, Uşak: Olay Medya.
• Aktaş, A. F. (2009). Elazığ İli Çeşmeleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Atak, E. (2012). Tokat’taki Osmanlı Çeşmelerinden Örnekler, Tokat Sempozyumu, Bildiriler (01-03 Kasım 2012), C.II: 211-237, Tokat: Özyurt Matbaacılık.
• Barışta, H. Ö. (1989). İstanbul Çeşmeleri Bereketzade Çeşmesi, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Barışta, H. Ö. (1991). İstanbul Çeşmeleri Beyoğlu Cihetindeki Meyva Tabağı Motifleriyle Bezenmiş Tek Cepheli Anıt Çeşmeler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Baykara, T. (2012). Uşak Kalesi Hakkında Düşünceler, II. Uşak Sempozyumu (13-15 Ekim 2011), II: 545-547, Uşak: Olay Medya.
• Bayrakal, S. (2009). Urla ve Köylerindeki Türk Dönemi Sosyal Anıtları, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Çakmak, B. (2008). Osmanlı Modernleşmesi Bağlamında Bir Batı Anadolu Kazasında Sosyo-Ekonomik Yapı: Uşak (1876-1908), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara.
• Çakmak, B. (2011). Mahallî Tarihî Demografi Araştırmalarında Vilâyet Salnâmelerinin Veri Değeri: Uşak Kazası Örneğinde Kısmî Zamanlı İnceleme (1897-1898/1906-1907), CIEPO Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları 6. Ara Dönem Sempozyum Bildirileri (14-16 Nisan 2011 Uşak), I: 359-394, İzmir: Meta Basım Matbaacılık.
• Çakmak, B. (2014). Osmanlı Taşrasında Yönetilme Kaygıları Karahallı Mülki Nahiyesi’nin Kuruluşu, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), (19): 3-25.
• Çakmak, B. (2015). Osmanlı Taşrasında Yönetme ve Yönetilme Kaygıları: Uşak Kazasında Mülkî-İdarî Değişim Talepleri ve Teşebbüsleri (1908-1919), Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi/OTAM, 36 /Güz 2014:45-65.
• Denktaş, M. (2000). Karaman Çeşmeleri, Kayseri: M Grup Matbaacılık A.Ş.
• Doğruyol, A. (1987). İstanbul Çeşmelerindeki Süslemeler, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Gemici, N. (1993). Selçuklu Devri Afyon Çeşmeleri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları, Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Geyik, G. (2007). İzmir Su Yapıları (Çeşme, Sebil, Şadırvan), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• Güney, G. (2011). Bergama Karaosman Sebili ve Süslemeleri, Yedi, DEÜ GSF Dergisi, 6: 47-53.
• İnce, K. (2004). Uşak’ta Türk Mimarisi, Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Karasu, G. (2006). Afyon Çeşmeleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Karpuz, H. (2006). Konya Çeşmeleri Üzerine Bir Tipoloji Denemesi, Sanatta Anadolu Asya İlişkileri, Beyhan Karamağaralı’ya Armağan, Ankara, s. 317-331.
• Kaya, A. (2007). Karahallı (Uşak) İlçesi’nin Coğrafi Etüdü, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Afyon.
• Kuyulu, İ. (1992). XIX. Yüzyıl Osmanlı Mimarîsinin Gelişimine Genel Bir Bakış, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Sempozyumu-Bildiriler, s. 47-62.
• Pilehvarian, N. K., Urfalıoğlu, N., Yazıcıoğlu, L. (2000). Osmanlı Başkenti İstanbul’da Çeşmeler, İstanbul: YEM Yayınları.
• Ödekan, A. (1992). Kent İçi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümleme, Semavi Eyice’ye Armağan, İstanbul Yazıları, İstanbul, s. 281–286.
• Önge, Y. (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Öztürk, F. (2011). 1830’lu Yıllarda Uşak ve Yöresi, CIEPO Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları 6. Ara Dönem Sempozyum Bildirileri (14-16 Nisan 2011 Uşak), II: 1027-1038, İzmir: Meta Basım Matbaacılık.
• Sarışın, Ş. (2010). İstanbul’dan Kitabeler-I-Çeşme Kitabeleri, İstanbul: Arkeoloji Sanat Yayınları.
• Türkay, C. (2005). Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemâatlar, İstanbul: İşaret Yayınları, 2. Baskı.
• Uçar, A. (2017). İnanç ve Estetiğin Bütünleşmesi: İzmir Yapılarında “Maşallah” Yazılı Nazarlıklar, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies, 17/2: 223-238.
• Uçar, H. (2012). Sipil’den Manisa’ya Ab-ı Hayat Manisa Çeşmeleri, Manisa: Manisa Belediyesi Kültür Yayınları.
• Uşak Kültürel Değerler Yapı Envanteri (2007). İzmir: T.C. Uşak Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Tümer, H. (1971). Uşak Tarihi, İstanbul: Uşak Halk Eğitimine Yardım Derneği Kültür Yayınları No.14, Gün Matbaası.
• Uysal, A. O. (1988). Bolvadin’de Bir Lale Devri Eseri: Ağılönü Çeşmesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 32 (1-2): 33-55.
• Ünal, R.H. (2001). Bıçakçızade Çeşmesi, Birgi Tarihi, Tarihî Coğrafyası ve Türk Dönemi Anıtları, Ankara: Başbakanlık Basımevi, s. 162-163.
• Yıldırım, M. (2006). Uşak İli ve İlçeleri Yerleşim Yeri Adları (Orun)'nın Yapı ve Köken Bakımından İncelenmesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü/Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Afyon.
• Yılmaz, M. (2010). Aydın İli Merkezi’ndeki Tarihi Su Yapıları, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Türk Dünyası ve Ortaçağ Kültürleri Arkeolojisi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya.