Economic Problems and Solution Proposals of Ottoman State According to the Ottoman Press (1831-1876)

Yıl 2019, Cilt: 21 Sayı: 4, 1130 - 1153, 30.12.2019

Kenan Demir

https://doi.org/10.32709/akusosbil.471946

Cited By: 1

Öz

The
Ottoman press was born in 1831 with the newspaper Gazete-i Vekayi, which was
published by the state. With the publication of this newspaper, it became
possible for the public to learn the policies of the state in the country and
the public became aware of the economic policies of the state. Ceride-i Havadis
newspaper, published in 1840, was one of the most mentioned topics in the
economy. This newspaper tried to spread free economic thought in the country
and wanted the country to develop in the field of agriculture. After the 1860s
in the Ottoman Empire, newspapers with dissenting policies began to be seen.
The newspapers such as Tasvir-i Efkar, Muhbir, Hürriyet, Terakki, İbret and
Hadika criticized the economic policies of the country and proposed solutions
for the economic policies of the state. Mehmet Şerif Efendi participated in the
development debates in Tercüman-ı Ahval and defended the industrialization of
the Ottoman Empire. Newspapers such as Mecmua-i Fünun, Tercüman-ı Ahval and
Mir’at also published articles about the opening of the Sergi-i Umumi Osmani,
which was opened in 1863. In this study, the economic articles of the important
newspapers published in the period from the publication of the first newspaper
in the Ottoman Empire in 1831 to the proclamation of the Constitutional
Monarchy in 1876 were identified and the economic problems and debates of the
period were given.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, newspapers, economic discussions

Osmanlı Basınına Göre Osmanlı Devleti’nin İktisadi Sorunları ve Çözüm Önerileri (1831-1876 Dönemi)

Öz

Osmanlı
Devleti’nde basın 1831 senesinde devlet tarafından yayımlanan Takvim-i Vekayi gazetesiyle doğmuştur.
Bu gazetenin yayımlanmasıyla ülkede devletin politikalarının kamuoyu tarafından
öğrenilmesi imkânı doğmuş ve halk devletin iktisadi politikalarından haberdar
olmaya başlamıştır. 1840 senesinde yayımlanan Ceride-i Havadis gazetesinin de sütunlarında en çok değinilen
konulardan biri de iktisat olmuştur. Bu gazete ülkede serbest iktisat
düşüncesinin yayılmasına çalışmış ve ülkenin ziraat alanında kalkınmasını
istemiştir. Osmanlı Devleti’nde 1860’lardan sonra ise muhalif yayım politikası
güden gazeteler görülmeye başlamıştır. Tasvir-i
Efkar, Muhbir, Hürriyet, Terakki, İbret ve Hadika gibi gazeteler ülkenin
iktisadi politikalarını eleştirmiş ve devletin iktisat politikalarına yönelik
çözüm önerileri getirmiştir. Mehmet Şerif Efendi, Tercüman-ı Ahval’de kalkınma tartışmalarına katılmış Osmanlı’nın
sanayileşmesini savunmuştur. Mecmua-i
Fünun, Tercüman-ı Ahval ve Mir’at gibi gazeteler de 1863 senesinde açılan
Sergi-i Umumi Osmani’nin açılışını yönelik yazılar yayımlamışlardır. Bu
çalışmada Osmanlı Devleti’nde 1831 senesinde ilk gazetenin yayımlanmasından
1876 senesinde Meşrutiyet’in ilan edilmesine kadarki süreçte yayımlanan önemli
gazetelerdeki iktisadi yazılar tespit edilmiş ve bu yazılar ışığında dönemin
iktisadi sorunları ve tartışmaları verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, gazeteler, iktisadi tartışmalar

Kaynakça

• Ali Suavi, (13 Aralık 1867b). Niçuncu Mektubu, Muhbir, 15, 3.
• Ali Suavi, (13 Aralık 1867c). Demiryol, Muhbir, 15, 4.
• Ali Suavi, (13 Mayıs 1868a/Mayıs 1868b/3 Haziran 1868c/12 Haziran 1868d). İlan, Muhbir, 34;36;37;38, 4;1;1;1.
• Ali Suavi, (16 Şubat 1870). İyi Maliye İyi Politikadan Olur, Ulum, 13, 772-777.
• Ali Suavi, (17 Nisan 1870). İtibar-ı Kredi, Ulum, 17, 1049-1058.
• Ali Suavi, (2 Ocak 1868e). Niçuncu Mektubu, Muhbir, 18, 2–3.
• Ali Suavi, (27 Eylül 1869). İstikraz-ı Bil Rubh, Ulum, 6, 340-341.
• Ali Suavi, (28 Kasım 1867a). İstikraz, Muhbir, 14, 1–2.
• Ali Suavi, (Aralık 1869). Tasarruf 2, Ulum, 10, 607-612.
• Ali Suavi, (Tarihsiz-1869), Türkiye’de Madenler, Ulum, 1, 32-35
• Ali Suavi, (Tarihsiz-1870). Memalik-i Osmaniye’de Ticaret, Ulum, 12, 735-743.
• Ali Suavi, (Tarihsiz-1870). Sanayi-i Der Memalik-i Osmaniye, Ulum, 12, 727-732.
• Banka ve İmaliyatı ve Muamelatı, (18 Şubat 1870). Hadika, 1, 5-6.
• Berkes, N. (1976). 100 Soruda Türkiye İktisat Tarihi, 2, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Birinci Derecede Yapılacak Şey, (16 Haziran 1869c). Terakki, 169, 2.
• Birinci Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi Yayını, (1938). Türk Ziraat Tarihine Bir Bakış, İstanbul: Devlet Basımevi.
• Ceride-i Havadis, (11 Nisan 1841). 29, 2
• Ceride-i Havadis, (18 Eylül 1840c). 6, 2
• Ceride-i Havadis, (25 Aralık 1840e). 19, 2.
• Ceride-i Havadis, (25 Eylül 1843). 132, 1.
• Ceride-i Havadis, (25 Haziran 1842). 92, 1.
• Ceride-i Havadis, (28 Eylül 1840d). 7, 2.
• Ceride-i Havadis, (29 Ağustos 1840b). 4, 3.
• Ceride-i Havadis, (31 Temmuz 1840a). 1, 2.
• Ceride-i Ticaret, (18 Aralık 1857/11 Mart 1858). 1;7, 1;1-3.
• Çavdar, T., (2003). Türkiye Ekonomisinin Tarihi 1900-1960, İstanbul: İmge Yayınevi.
• Çelik, H., (1994). Ali Suavi ve Dönemi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Erbab-ı İhtikar, (10 Eylül 1869i). Terakki, 230, 2.
• Erbab-ı Sanayi ve Ziraate Gayret, (6 Kasım 1870). Hadika, 38, 302.
• Erbab-ı Sanayiye Hitab, (14 Mart 1870c). Terakki, 316, 1–2.
• Ertuğ, H. R., (1970). Basın ve Yayın Hareketleri Tarihi, İstanbul: Yenilik Basımevi.
• Esbab-ı Servet 1-2-3, (Şubat 1863d/(Mart 1863e/Nisan 1863f). Mir’at, 1;2;3, 5-11;20-21;36-38.
• Esbab-ı Tedenni Sanat ve Âdem-i İttihad-ı Millet Hakkında İki Kimsenin Muhaveresi 1-2-3-4-5, (18 Mart 1870/26 Mart 1870/2 Nisan 1870/9 Nisan 1870/23 Nisan 1870). Hadika, 5;6;7;8;10, 38-39;46-48;56;63-64:64.
• Ethem Pertev, (Ağustos 1862/Eylül 1862/Ekim 1863/Aralık 1863). “Medhal-i İlm-i Jeoloji-İlm-i Maadin,” Mecmua-ı Fünun, 2, 3, 17, 19; 68-74, 107-113, 208-217, 288-293)
• Hayrettin Paşa’nın Kitabından. (6 Ocak 1869h), Terakki, 52, 3–4.
• Hayrettin, (30 Ağustos 1869a). “Hıfz-ı Servet Masrafa Dikkatle Olur”, Terakki, 222, 1-2.
• Hayrettin, (8 Eylül 1869b). “Banka-i Osmani”, Terakki, 228, 1–2.
• Hayrettin, (9 Kasım 1868). “Mesail-i Osmaniye”, Terakki, 1, 4-5.
• Hulasa-ı Ahvali Maliye ve Mesalih-i Borsa, (17 Haziran 1866e). Takvim-i Ticaret, 20, 4.
• Hulasa-ı Ahval-i Muamelatı Ticariye, (9 Haziran 1866h). Takvim-i Ticaret, 19, s.4.
• Hulasa-ı Muamelat-ı Borsa ve Mesalih-i Banka, (1 Temmuz 1866f). Takvim-i Ticaret, 22, 4.
• Hükümetin Vezaifi, (15 Nisan 1874a). Şark, 116, 1).
• Islahatın Cihet-i Maliyesi Hakkında Tetkikat, (13 Aralık 1873a). Şark, Sayı:16, s.1).
• Işık M.-Eşitti, Ş., (2014). “Türkiye’de Ekonomi Basının Ortaya Çıkışı, Gelişimi ve Bugünkü Durumu Üzerine Bir İnceleme”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13( 25).
• İddihar Sandıklarına Dair Bendin Bakiyesidir, (26 Mart 1866g). Takvim-i Ticaret, 9, 4.
• İki Zatın Şirket Teşkili Hakkında Olan Muhaveresi Olup Bir Zat Tarafından Merkezi İdaremize Gönderildiğinden Aynıyla Derc Olunmuştur 1-2-3-4-5-6, (23 Eylül 1870/30 Eylül 1870/7 Ekim 1870/14 Ekim 1870/21 Ekim 1870/28 Ekim 1870). Hadika, 32;33;34;35;36;37, 254-255;263-264;271-272:276;287;295.
• İlanat, (18 Aralık 1857/11 Mart 1858). Ceride-i Ticaret, 1;7, 3-4;3-4.
• İlm-i Servete Dair Makalemizin Mabadıdır, (2 Aralık 1873c). Şark, 6, 3.
• İnceoğlu, F. S., (2005). Tanzimat’ta Bir Düşünür ve Bürokrat: Münif Paşa ve İktisat Tasavvuru, Divan İlmi Araştırmalar Dergisi, 10(19).
• İnhisar-ı Duhan, (10 Şubat 1874c). Şark, 64, 1).
• İnsel, A., (2005). Türkiye’de Liberal Kavramın Soyçizgisi, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 7, Liberalizm, İstanbul: İletişim Yayınları.
• İskit, S., (1937). Hususi İlk Türkçe Gazetemiz ve Agah Efendi, Ankara: Ulus Basımevi.
• İstanbul’da Sanayi İnkirazı, (27 Eylül 1869r). Terakki, 242, 1–2.
• Kadri, (Haziran 1863d/Temmuz 1863e). “Tarih-i Banka Berveche-i Umumi 1-2”, Mecmua-ı Fünun, 13/14, 10-17;52-61.
• Kadri, (Mayıs 1863c). “Bank-ı Osmani”, Mecmua-ı Fünun, 12, 495-502.
• Kadri, (Ocak 1863a/Mart 1863b), “Sergi-i Umumi Osmanî”, Mecmua-ı Fünun, 8;10, 337-342;430-434.
• Kadri, (Şubat 1864f). “İddihar Sandığı 1”, Mecmua-ı Fünun, 21, 389-396.
• Kanizade Rıfat, (22 Kasım 1868). “Babıali’nin Akd Edeceği İstikrazı Ümmeti Osmaniye’nin Kabul Etmeyeceğini Havi İstanbul’dan Yüz İki İmza İle Aldığımız Protestonamedir”, Hürriyet, 21, 1-2.
• Karaoğlu, Ö., (2013). İktisadi Düşünce Tarihimizde Bir Sayfa: Mecmua-ı Fünun, Akademik İncelemeler Dergisi, 8(1).
• Karpat, K., (2006). Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, İstanbul: İmge Yayınevi.
• Kıray, E. (1993). Osmanlı’da Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Kız Sanayi Mektebi, (18 Mart 1870). Hadika, 5, 37-38.
• Kızılca, G. K., (2012). Bu Mülke Gazeteler Fena Hizmet Etmedi Mali Kriz Günlerinde İbret’in Gözünden Babıali, Osmanlı Halkı ve Avrupa Emperyalizmi, Kebikeç, 33.
• Koloğlu, O. (1981). Takvim-i Vekayi Türk Basınında 150. Yıl 1831-1981, Ankara: Çağdaş Gazeteciler Derneği Yayınları.
• Koloğlu, O. (1988). Osmanlı Devleti’nde Liberal Ekonominin Savunucusu: Blacque Bey (1792-1836), Tarih ve Toplum, 57.
• Koloğlu, O. (1998). Osmanlı Basının Doğuşu ve Blak Bey Ailesi, İstanbul: Müteferrika.
• Koloğlu, O. (2000). Avrupa’ya Karşı Osmanlı’yı Müdafaa Eden Avrupalı Blak Bey, Popüler Tarih, 1.
• Koloğlu, O., (2010). Osmanlı Dönemi Basının İçeriği, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
• Kumpanyaya Dair, (19 Ağustos 1870). Hadika, 27, 215.
• Kurdakul, N., (1997), Tanzimat Dönemi Basınında Sosyo-Ekonomik Fikir Hareketleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Macid, (Ekim 1866). Lüzum-ı Say u Amel, Mecmua-ı Fünun, 39, 201-206.
• Madenler, (19 Ekim 1869o). Terakki, 257, 3.
• Maliye, (19 Mayıs 1874e). Şark, 132, 3.
• Mardin, Ş. (1990), Siyasal ve Sosyal Bilimler, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş., (2002). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mehmet Mithat, (11 Şubat 1869). Ekonomi Yani İdare-i Umura Dair Yazılan Bendin Mabaadır, 81, 1-3.
• Mehmet Said, (Ekim 1862a). Fevaid-i Tarik 1, Mecmua-ı Fünun, 5, 186-196.
• Mehmet Said, (Kasım 1862b). Fevaid-i Tarik 2, Mecmua-ı Fünun, 6, 232-238.
• Mehmet Şerif Efendi, (14 Kasım1861c/19 Kasım 1861d). İtibar-ı Umumi Ticarete Dairdir, Tercüman-ı Ahval, 105;107, 2–3;2-3.
• Mehmet Şerif Efendi, (19 Ağustos 1861a/22 Ağustos 1861b). Sanayi ve Ziraattan Hangisinin Hakkımızda Hayırlı Olduğuna Dair, Tercüman-ı Ahval, 68/69, 3–4; 2-3.
• Mehmet Şerif Efendi, (26 Eylül 1861e/29 Eylül 1861f). Bankaların Envaı ile Tabiatlarına Dair, Tercüman-ı Ahval, 84; 85, 2-3, 2-3.
• Mehmet Şerif Efendi, (Ocak 1863). Lüzum-ı Say u Amel, Mecmua-ı Fünun, 8, 333-337.
• Memalik-i Mahruse’de Tahriri Nüfus, (10 Mart 1870d). Terakki, 313, 1–2.
• Muhbir, (1 Kasım 1867a). 12, 4.
• Muhbir, (12 Ekim 1867d). 7, 1–2.
• Muhbir, (5 Ekim 1867b). 6, 2-3.
• Muhbir, (7 Kasım 1867c). 11, 4.
• Mukaddime, (18 Aralık 1857). Ceride-i Ticaret, 1, 1.
• Münif Efendi, (Haziran 1866a). Umur-ı Maliyeye Düvel-i Muharebe, Mecmua-ı Fünun, 35, 41-46.
• Münif Efendi, (Ocak 1883). Tahsil-i Servet, Mecmua-ı Fünun, İkinci Dönem, 1, 15-22.
• Münif Efendi, (Temmuz 1866b). Tuna Vilayetinde Menafi-i Umumiye Sandıkları, Mecmua-ı Fünun, 36, 96-102.
• Müşkilat-ı Hazire-i Maliye, (20 Şubat 1874b). Şark, 72, 1).
• Nalcıoğlu, B. U., (2013). Osmanlı’da Muhalif Basının Doğuşu, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Namık Kemal, (10 Ağustos 1868c). Mülkümüzün Servetine Dair, Hürriyet, 7, 1–2.
• Namık Kemal, (17 Ağustos 1868a). Mülkümüzün Servetine Dair Geçen Numaradaki Makaleye Zeyl, Hürriyet, 8, 1-3.
• Namık Kemal, (2 Kasım 1872d). Acaba İstanbul’dan Niçin Vergi ve Asker Alınmaz, İbret, 60, 1.
• Namık Kemal, (20 Ağustos1866c). Ahval-i Maliyeye Dair Bir Layihadır, Tasvir-i Efkâr, 414, 1-2.
• Namık Kemal, (20 Kasım1872b). Sanayi ve Ticaretimiz, İbret, 57, 1-2.
• Namık Kemal, (21 Aralık 1866a). İstikrazlar Hakkında, Tasvir-i Efkâr, 445, 1-3.
• Namık Kemal, (21 Temmuz 1866b). Maliyenin Muamelat-ı Hisabiyyesine Dair Bir Layihadır, Tasvir-i Efkâr, 406, 1–2.
• Namık Kemal, (26 Haziran 1872c). Nüfus, İbret, 9, 2–3.
• Namık Kemal, (26 Kasım 1872a). Ziraatımız, İbret, 61, 1-2.
• Namık Kemal, (31 Ağustos 1868b). Sekizinci Numaradaki Maliye Bendine Zeyl, Hürriyet, 10, 1-2.
• Nureddin, (21 Haziran 1869a). Ne İçin Bizim Memleketimizde Serveti Umumiye Yani Ticaret ve Medeniyet Bu Kadar Ağır Terakki Ediyor, Terakki, 173(2).
• Nureddin, (31 Mayıs 1869b). Esnaflık, Terakki, (158): 4-5.
• Önsoy, R., (1988). Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi ve Sanayileşme Politikası, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pamuk Ziraatine Dair Risaledir, (8 Şubat 1866d). Takvim-i Ticaret, 2, 1-4.
• Piyasanın Hali, (16 Mart 1874d). Şark, 91, 2.
• Piyasanın Hali, (18 Mart 1875). Şark, 375, 1.
• Reşad, (26 Haziran 1872a). Fenni Servet, İbret, (10): 1.
• Reşad, (9 Temmuz 1872b). İstikraz, İbret, 19, 1.
• Reşad, (Şubat 1873), Franklin Tarik-i Servet, Cüzdan, (1): 22-28
• Sabanlara Dair Malumat, (Mart 1863a). Mir’at, 2, 28-29.
• Sanayi, (31 Aralık 1873b). Şark, 31, 1.
• Sayar, A. G., (2000). Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Sayar, A. G., (2006). Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Sergi-i Osmanî Nizamnamesinin Hulasa-ı Meali, (Şubat 1863c). Mir’at, 1, 14-16.
• Sungu, İ., (1999). Tanzimat ve Yeni Osmanlılar, Tanzimat 2, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Şener, A., (1994). Osmanlı Mali Düşüncesinin Çağdaşlaşması, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu 31 Ekim-3 Kasım 1989, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Şinasi, (29 Mart 1863a). Osmanlı Sanayi Sergisinin Açılması, Tasvir-i Efkâr, (79): 1-2.
• Şinasi, (31 Aralık 1863b). İthalat ve İhracata Ait Gümrük Defterlerinin Tutulması Lüzumu, Tasvir-i Efkâr, 158(1).
• Şirket Hakkında Sitayiş ve İhtar, (9 Aralık 1870). Hadika, 43, 341-342.
• Takvim-i Ticaret, (1 Aralık 1866b). 44, 1.
• Takvim-i Ticaret, (10 Kasım 1866a). 41, 1.
• Takvim-i Ticaret, (19 Ocak 1867a). 51, 1.
• Takvim-i Ticaret, (2 Haziran 1866c). 18, 1.
• Takvim-i Ticaret, (25 Temmuz 1867c). 74, 1.
• Takvim-i Ticaret, (26 Ocak 1867b). 52, 1.
• Tekdemir, A. (2011), Osmanlı Devleti’nde İlk Ticari Gazete: Ceride-i Havadis, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1).
• Teksir-i Mahsulat, (2 Aralık 1873d). Şark, 6, 1.
• Terakki, (15 Kasım 1869a). 277, 6.
• Terakki, (29 Mart 1869b). 113, 2.
• Terakki, (9 Haziran 1870a). 377, 2–3.
• Terakki-i Sanayi, (31 Ocak 1870b). Terakki, 289, 3-4.
• Ticaret, (18 Mart 1874f). Şark, 93, 3.
• Ticaret, (2 Ekim 1872). İbret, 22, 1.
• Ticaret, (20 Ekim 1869g). Terakki, 258, 3–4.
• Ticaret, (29 Eylül 1869f). Terakki, 243, 2–3.
• Ticaret, (29 Nisan 1869e). Terakki, 135, 2.
• Usul-i Fen Defteri, (5 Ağustos 1870). Hadika, 25, 195-196.
• Ülken H. Z., (2005). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul: Ülken Yayınları.
• Vahan Efendi, (Ocak 1863). Fevaid-i Şirket, Mecmua-i Fünun, (8): 343-353.
• Vergi Maddesi, (1 Nisan 1869l). Terakki, 115, 1-2.
• Vergi Maddesi, (19 Nisan 1869m). Terakki, 128, 1-2.
• Vezaif-i Ticariye, (8 Temmuz 1866i). Takvim-i Ticaret, 23, s.1.
• Yanardağ, M. F., (2010). Tanzimat Dönemi Fikir Gazeteciliğinin Önemli İsmi Tasvir-i Efkar ve Toplumsal Değişime Katkısı, Tercüman-ı Ahval’in 150. Yılında İstanbul’da Fikir Gazeteciliği Sempozyumu 21-22 Ekim 2010, İstanbul: Emirler Matbaası.
• Yazan, Ö., (2017). Ziraat Bankasının İlk Yirmi Yılına Ait Bazı Kayıtların İncelenmesi, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(4): 222
• Yazıcı, N., (1999). Tanzimat Döneminde Ekonomi Basını: Takvim-i Ticaret, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39(1).
• Yerlikaya, İ., (1995). Tercüman-ı Ahval Gazetesi ve Hükümet Destekli Habercilik Anlayışı, Toplumsal Tarih, 21.
• Yerlikaya, İ., (1996). 2. Abdülhamid Döneminde Yarı Resmi: Vakit Gazetesi 1875-1884, Kırıkkale.
• Zamime, (16 Eylül 1870). Hadika, 31, 246-247
• Ziraat Aletlerinin Tarifi, (Nisan 1863b). Mir’at, 3, 44.
• Ziraat Mektebi ve Numune Çiftliği, (29 Nisan 1870). Hadika, 11, 86-87.
• Ziya Paşa, (29 Kasım 1868). İstikraz-ı Cedid Üzerine Yeni Osmanlılar Cemiyetinin Mütalaatı, Hürriyet, 22(5).