-lA Ekinin Farklı Bir İşlevi Üzerine

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: 3, 706 - 713, 29.09.2020

Sevda Özen Eratalay , Şahin Yıldız

https://doi.org/10.32709/akusosbil.590328

Öz

Canlı bir varlık olan dil sürekli olarak bir değişime uğrar. Dildeki değişim hem yazı hem de konuşma dilinde hissedilebilir. Bu değişim bir dili bulunduğu konumdan çok farklı bir yere getirebilir. Buna bağlı olarak dilde değişen yapıları saptamak amacıyla birçok araştırma yapılmıştır. Bu çalışmada isimden fiil yapma eki olarak bilinen “-lA-” üzerinde durulacaktır. Eklendiği yapıların anlamlarını derinden etkilemeyip bazen sadece anlamın pekişmesine yardımcı olan ya da bir işin sürekli yapıldığını gösteren bu ek, kaynak olarak gösterilen ya da okutulan hemen her eserde isimden fiil yapma ekleri arasında gösterilmektedir. Oysa Türkçenin bazı dönemlerinde ekin, fiilden fiil yapma eki olarak da kullanıldığına dair örnekler bulunmaktadır. Eğer dil bilgisel bağlamda yeni bir kural oluşturulacaksa, belirlenen dilin dönemleri içerisinde bu kurala uygun örneklerin saptanması gerekir. Bulunan örnekler hatırı sayılır dereceye ulaştığında bilinen kuralla ilgili yeni şeyler söylenmeli ve bilinen mutlak gerçek değiştirilmelidir. Bu bağlamda çalışmada “-lA-” ekinin bilinen işlevinden ziyade farklı bir işlevi daha ortaya çıkarılmış ve bununla ilgili örnekler tespit edilerek gerekli açıklamalar yapılmıştır. Ekin, Türkçenin çağdaş ve tarihî lehçelerindeki örnekleri, Türkiye Türkçesindeki kullanımları tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın, eklere farklı bir bakış açısı kazandırmak ve Türkçenin zenginliğini ortaya çıkarmak açısından katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, gramer, yapım ekleri, fiil yapımı, -lA-

On a Different Function of the Suffix -lA

Öz

Language, as a living being, is constantly changing. Change in language can be felt both in written and spoken language. This change can make a language very different from where it is located. Accordingly, many studies have been carried out to determine the structures that change in the language. This study will focus on “-lA-, known as the suffix that makes verb from the noun. This suffix, which does not deeply affect the meaning of the structures to which it is added, but sometimes only helps to consolidate the meaning or shows that a work is done all the time, is explained as the suffix that makes verb from the noun in almost every work that is cited or taught as a resource. However, in some periods of Turkish, there are some examples that the suffix is used to make verb from the verb. If a new rule is to be established in the grammatical context, samples appropriate to this rule should be determined within the periods of the specified language. When the examples found reach a considerable degree, new things should be said about the known rule and the known absolute truth should be changed. For this reason, in the study, a function of the suffix -lA different from the known function was revealed and related examples were identified, and necessary explanations were made. The appearances of the suffix in contemporary and historical dialects of Turkish, and its uses in Turkey Turkish were tried to determine. It is thought that the study will contribute in order to gain a different perspective to suffixes and to reveal the richness of Turkish.

Anahtar Kelimeler

Turkish, grammar, derivational suffixes, verb making, -lA-

Kaynakça

• Atalay, B. (1999). Divanü Lûgat-it-Türk Dizini, Ankara: TDK Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Edebiyat Fak. Matbaası.
• Derleme Sözlüğü. (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• De Saussure, F. (2001). Genel Dilbilim Dersleri (Çev: B. Vardar), İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Dönmez, H. (2012). Kâmûs-ı Türkî’ye Göre Türkçede Fiilden Fiil Yapan Ekler ve Kullanılışları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• Ercilasun, A. B., ; Akkoyunlu, Z. (2015). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar Dizin. Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, M. (2013). Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri İçin Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayıncılık.
• Gabain A. V. (2007). Eski Türkçenin Grameri, (Çev: M. Akalın), Ankara: TDK Yayınları.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (1991). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• https://sozluk.gov.tr, Erişim Tarihi: 12. 11. 2019.
• Johanson, L. (2014). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler, (Çev: N. Demir), Ankara: TDK Yayınları.
• Karamanlıoğlu, A. F. (1994) Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları
• Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk: Giriş, Metin ve Dizin, Ankara: TDK Yayınları
• Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
• Özçelik, S. (2016). Dede Korkut -Dresden Nüshası- Metin, Dizin, C.II., Ankara: TDK Yayınları.
• Öztürk, R. (2007). Türk Lehçeleri Grameri, Özbek Türkçesi (Ed: A. B. Ercilasun), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Öztürk, R. (2015). Yeni Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• Paçacıoğlu, B. (2016). VIII.-XVI. yüzyıllar arasında Türkçenin sözcük dağarcığı, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Tamir, F. (2007). Türk Lehçeleri Grameri, Kazak Türkçesi, (Ed: A. B. Ercilasun), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tekin, Ş. (1976). Maytrısimit: Burkancıların Mehdîsi Maitreya ile Buluşma Uygurca İptidaî Bir Dram: Burkancılığın Vaibhāṣika Tarikatine Âit: Bir Eserin Uygurcası (No. 54). Ankara: Sevinç Matbaası.
• Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi Grameri, (Yay: M. Ölmez), İstanbul: Türk Dilleri Araştırmalar Dizisi.
• Üşenmez, E. (2010). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Doğu Kitabevi
• Yazıcı Ersoy, H. (2007). Türk Lehçeleri Grameri, Yeni Uygur Türkçesi, (Ed: A. B. Ercilasun), Ankara: Akçağ Yayınları.