Semantic and Syntactic Features of Tense Converbs in Risālat al-Nushiyya

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: Yunus Emre ve Türkçe Özel Sayısı, 255 - 265, 30.11.2021

Ezgi Aslan

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1005740

Öz

Yunus Emre is an important poet who has made great contributions to today's Turkish written language. Risālat al-Nushiyya , one of the two works of Yunus Emre that has survived, is a religious-mystical work with a predominant instructive aspect. Non-finite verbs offer complex language structures suitable for long and complex narration. Converbs, which are a type of verbs and are used to form adverbial clauses; time, cause-effect, purpose, style, etc. One of the main aims of this study is to describe the use of converbs in Yunus Emre's language, which is accepted as sahl mumtani. In this study, complex sentences containing adverbial clauses formed with converbs in Risālat al-Nushiyya (RN) are discussed. It was determined from Gülsevin (2011, s. 125-133) and these converbs were scanned in the Fatih copy of Risālat al-Nushiyya (Book of Advice) prepared by Boz (2017), the latest and current study on RN. The study is limited to the tense converbs in RN, but the -sA morpheme, whose main function is to form conditional sentences, but also used in the time function in RN, and the -ken morpheme, which is marked as the case converb in Old Anatolian Turkish grammars, are also included in the scope of this study. The syntactic and semantic properties of the converbs detected in the scanned work, such as the interaction of the subordinate and main clause, the verb properties, the interaction with the sentence operators (aspect, mood, tense, subject agreement, negation) were examined.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Risâletü’n-Nushiyye, converbs, subclause, Old Anatolian Turkish, linguistics

Risâletü’n-Nushiyye’de Zaman Ulaçlarının Anlamsal ve Sözdizimsel Özellikleri

Öz

Yunus Emre; günümüz Türk yazı diline büyük katkıları olan, önemli bir şairdir. Yunus Emre’nin günümüze ulaşan iki eserinden biri olan Risâletü’n-Nushiyye, on üçüncü yüzyıl Eski Anadolu Türkçesi özelliklerini taşıyan, öğretici yönü ağır basan, dini-tasavvufi bir eserdir. Eylemsiler, uzun ve karmaşık anlatıma elverişli, karmaşık dil yapıları sunar. Eylemsilerin bir türü olan ve belirteç yan tümceleri kurmaya yarayan ulaçlar; temel tümceyi zaman, neden-sonuç, amaç, tarz vb. bakımından niteler. Yunus Emre’nin sehl-i mümtenî kabul edilen dilinde ulaçların kullanımının betimlenmesi, bu çalışmanın temel amaçlarından biridir. Bu çalışmada, ulaçlarla oluşturulan belirteç yan tümcelerini içeren karmaşık tümceler ele alınmıştır. Çalışmanın evrenini Eski Anadolu Türkçesi dönemi eserleri, örneklemini ise Yunus Emre’ye ait bir eser olan Risâletü’n-Nushiyye oluşturmaktadır. EAT’deki ulaçlar; Gülsevin (2011, s. 125-133)’den tespit edilmiş ve bu ulaçlar, RN üzerine en son ve güncel çalışma olan Boz (2017)’un hazırladığı Risâletü’n-Nushiyye (Öğüt Kitabı)’nin Fatih nüshasında taranmıştır. Çalışma RN’deki zaman ulaçları ile sınırlandırılmıştır. Temel işlevi koşul tümceleri oluşturmak olan ancak RN’de zaman işlevinde de kullanılan -sA biçimbirimi ile EAT gramerlerinde durum ulacı olarak işaretlenen -ken biçimbirimi de bu çalışmanın kapsamına alınmıştır. Taranan eserde tespit edilen ulaçların yan ve temel tümce eylemlerinin birbiriyle etkileşimi, eylem özellikleri, tümce işlemcileriyle (görünüş, kip, zaman, özne uyumu, olumsuzluk) olan etkileşimleri gibi sözdizimsel özellikleri ile anlamsal özellikleri incelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Risâletü’n-Nushiyye, ulaçlar, yan tümce, Eski Anadolu Türkçesi, dilbilim

Kaynakça

• Boz, E. (2012). Türkiye Türkçesi biçimsel ve anlamsal işlevli biçimbilgisi (Tasnif Denemesi). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Çetintaş Yıldırım, F. (2005). Türkçede zaman anlatan ulaçların görünüş özellikleri. Dil ve Edebiyat Dergisi, 2/1(22). 51-62.
• Datlı, D. (2015). Risâletü’n-Nushiyye’nin birleşik fiil örgüsü. Journal of Turkish Studies, 10(8). 795-817. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8315
• Devellioğlu, F. (2005). Osmanlı Türkçesi sözlüğü. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Göksel, A. ve Kerslake, C. (2004). Turkish: A comprehensive grammar. Routledge.
• Gölpınarlı, A. (1965). Yunus Emre Risalat al-Nushiyya ve Divan. İstanbul: Eskişehir Turizm ve Tanıtma Derneği Yayını.
• Gülsevin, G. (1990). Türkçede -sA şart gerundiumu (zarf-fiil) üzerine. Türk Dili, 467, 276-279.
• Gülsevin, G. (2001). Türkiye Türkçesinde birleşik zarf-fiiller. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 125-143.
• Gülsevin, G. (2011). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. Ankara: TDK.
• Gülsevin, G., ve Boz, E. (2004). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Günay, U. ve Horata O. (2004) Yunus Emre Risâletü’n-Nushiyye. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Kamacı Gencer, D. (2019). Dede Korkut kitabında bilgi kipliği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 1(8), 38-52.
• Kamacı Gencer, D. (2020). Anlamsal bir fenomen olarak kiplik: Dede Korkut örneği. Ankara: Nobel Yayınları.
• Karahan, L. (1994). -sa/-se Eki Hakkında, Türk Dili, 516, 471-474.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri, şekil bilgisi. Ankara: TDK.
• Lewis, G. L. (2000). Turkish grammar. Oxford: Oxford University Press.
• Mengi, M. (2000). Divan şiiri yazıları (vol. 342). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Palmer, F. R. (2001). Mood and modality. Cambridge: Cambridge University Press.
• Salan, E. (2017). {-IcAk} Zarf-fiil eki ve varyantları üzerine. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1(21), 45-73.
• Saraç, M., A., Y. (2007). Klasik edebiyat bilgisi belâgat. İstanbul: 3F Yayınevi.
• Tatcı, M. (2008), Yunus Emre divanı (Tenkitli Metin). İstanbul: H Yayınları.
• Tiken, K. (1999). Türkiye Türkçesinde basit ve birleşik zarf-fiillerin ifade ve işlevleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 47, 279-364.
• Üstünova, K. (2016). Eylem işletimi. Bursa: Sentez Kitabevi.
• Üzüm, M. (2019). Eski Anadolu Türkçesinde epistemik kiplik: Kısas-ı Enbiya örneği, Ankara: Nobel Yayınevi.
• Yunus Emre (2012). Risâletü’n-Nushiyye öğüt kitabı, (haz. Prof. Dr. Erdoğan Boz) Ankara: Gazi Kitabevi.