Yunus Emre Divanı’ndaki Fiillerin Bağlamlı ve Tanıklı Sözlüğü Denemesi

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: Yunus Emre ve Türkçe Özel Sayısı, 33 - 68, 30.11.2021

Hadra Kübra Erkınay Tamtamış

https://doi.org/10.32709/akusosbil.969847

Öz

Bu araştırma, Türk kültürü ve Türk yazı dilinin oluşumunda yapı taşı kabul edilen Yunus Emre’nin Divanı’ndaki fiillerin, bağlamdan yola çıkılarak anlamlandırılması ve tanıklandırılması üzerinedir. Araştırmada Divan’da yer alan Türkçe basit ve türemiş fiillerin bağlamlı ve tanıklı anlamları verilmiştir. Çalışmada, tarama modellerinden genel tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modeliyle Divan’da yer alan fiiller fişlenmiş ve fiillerin çok çeşitli anlamları tespit edilmiştir. Söz konusu eserle ilgili daha önce yapılan çalışmalar ve sözlüklerin, eserin söz varlığını tam olarak yansıtmaması araştırmanın önemine işaret etmektedir. Bağlamlı ve tanıklı bir sözlük denemesi olan çalışma, bu yönüyle özgün değer taşımaktadır. Divan’dan fişlenen 504 fiilin bağlama dayalı anlamları, tanıklarıyla verilmiştir. Fiillerin çok anlamlı, eş adlı durumları da ortaya çıkmıştır. Fikirleri, edebî kişiliği, eserleri tüm dünyada yayılmış Yunus Emre’nin eserlerinin doğru bir biçimde anlaşılması için bu tür çalışmalar önem arz etmektedir. Bunun yanı sıra Yunus Emre ile birlikte diğer tarihî ve edebî eserlerin söz varlığının bağlamlı ve tanıklı bir biçimde ortaya konulması için çeşitli projeler ve çalışmalar yapılmaktadır. Bu tür çalışmaların sayısının artması söz varlığı, anlam bilimi ve sözlük bilimine ciddi katkılar sağlayacaktır. Tarihi ve yazılı metinleri yüzyıllar öncesine dayanan, hâlihazırda manzum-mensur eserleri bulunan, zengin söz varlığına sahip Türk dilinin verilerinin gün yüzüne çıkartılabilmesi ve ilgili alanlara hizmet edebilmesi için bilimsel araştırma ve çalışmalar yapılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre Divanı, fiiller, bağlamlı sözlük

Teşekkür

Bu çalışma, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalında hazırlanan “Eski Anadolu Türkçesi ile Kâmûs-ı Türkî’deki Fiiller Üzerine Karşılaştırmalı Anlam İncelemesi” başlıklı doktora tezinden üretilmiştir.

Concordance Essay of Verbs in the Yunus Emre’s Divan

Öz

This research is about the meaning of the verbs in Yunus Emre's Divan, which is accepted as the building block in the formation of Turkish culture and the written language of the Turkish language, based on the context. Contextual and concordance meanings of Turkish simple and derived verbs in the Divan are given. In the study, the general scanning model, one of the scanning models, was used. With the scanning model, the verbs in the Divan were recorded and various meanings of the verbs were determined. The studies and dictionaries about the work in question and the fact that the work does not fully reflect the vocabulary point to the importance of the research. However, this research, which is a contextual dictionary experiment, has original. Contextual meanings of 504 verbs recorded from the Divan are given with their reference. Such studies are important for a correct understanding of the works of Yunus Emre, whose ideas, literary personality and works have spread all over the world. In addition, various projects and studies are carried out with Yunus Emre in order to reveal the vocabulary of other historical and literary works in a contextual and witness way. Increasing the number of such studies will make a serious contribution to vocabulary, semantics and lexicology.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre’s Divan, verbs, contextual dictionary, concordance

Kaynakça

• Aksan, D. (2005). Yûnus Emre şiirinin gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Çukurlu, T. (2010). Yunus Emre Dîvânı’nda teşbih (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Demirci, M. (2008). Yûnus’ta Hak ve halk sevgisi. İstanbul: H Yayınları.
• Develi, H. (2015). Açıklamalı Yûnus Emre sözlüğü’ne dair. Türk Dili, C.CVIII, (756), 83-94.
• Dilçin, C. (2011). Divan şiiri ve şairleri üzerine incelemeler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Erkınay, H. K. (2017). Eski Anadolu Türkçesi ile Kâmûs-ı Türkî’deki fiiller üzerine karşılaştırmalı anlam incelemesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• http://www.tebdiz.com/, E. T. 21.06.2021.
• https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp, E. T. 21.06.2021.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi kavramlar-ilkeler-teknikler. 23. bsk. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Köprülü, F. (1981). Türk Edebiyatı’nda ilk mutasavvıflar (Gerekli sâdeleştirmeler ve bâzı notlara ilâvelerle yayımlayan Orhan F. Köprülü). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Sakar, E. (2015). Gönül Çalab’ın tahtı bir Yûnus Emre sözlüğü müdür?. Ayraç Dergisi, 67, 30-33.
• Tatçı, M. (2008). Yûnus Emre Dîvân ve Risâletü’n-Nushiyye. İstanbul: H Yayınları.
• Tatçı, M. (2009). Yine geldi aşk elçisi. Yûnus Emre seçmeler. İstanbul: H Yayınları.
• Tatçı, M. (2014). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10662,girispdf.pdf?0
• Toprak, B. (2006). Yûnus Emre Divanı. İstanbul: Odunpazarı Belediyesi Yayınları.