Yunus Emre Divanı’nda Seslenme Sözleri

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: Yunus Emre ve Türkçe Özel Sayısı, 83 - 111, 30.11.2021

Nazmi Alan

https://doi.org/10.32709/akusosbil.976587

Cited By: 1

Öz

Yunus Emre İslam inancını ve düşüncesini yaşadığı dönemin edebî dilinden farklı olarak Türkçe yazdığı şiirlerle dile getirmiştir. Bu yüzden sadece yaşadığı dönemin insanlarına değil sonraki nesillere de hitap ettiği için değerini korumayı başarmıştır. Şairin bu başarısının ortaya çıkmasında birçok bileşen olmakla birlikte seslenme sözlerinin de etkisi yadsınamaz. Seslenme sözleri seslenen (hatip / verici / gönderici) ile seslenilen (muhatap / alıcı) arasında iletişimin sağlanmasında görev üstlenen yapılardır. Bu yapılar alanyazında seslenme ünlemleri, seslenme edatları, hitaplar vb. şekilde adlandırılmaktadır. Bu yapılar sözcük olabileceği gibi söz öbeği yapısında da olan ve tümcede seslenme görevinde kullanılan sözlerdir. Bu yüzden de tümcenin doğrudan bir ögesi olmayan unsurlardır. Bu çalışmada Yunus Emre’nin Divanı esas alınarak seslenme sözlerinin yapısal özellikleri ve bu sözlerin muhatapları tespit edilmeye çalışılmıştır. Elde edilen bulgularda, şiirlerde yer alan seslenme sözlerinin yapısal farklılıkları şairin dilin imkânlarını ustalıkla kullandığını göstermektedir. Yunus Emre şiirlerinde insanlara fayda sağlamak, yol göstermek, onları uyarmak, onların dikkat ve ilgilerini düşüncelerine çekmek için seslenme sözlerine başvurduğu görülür. Ayrıca Allah’a seslenmelerde yalvarış, yakarış ön plandadır. Şair hemen hemen her şiirinde farklı amaç veya sebeplerle, birilerine / bir şeylere seslenir. Bunu yaparken başvurduğu seslenmelerin hem yapısı hem de muhataplarının çeşitliliği şairin üslubuna dair ipuçları sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, ünlem, sesleme sözleri, seslenen, seslenilen

Address Forms in Divan of Yunus Emre

Öz

Yunus Emre expressed her Islamic belief and thought in the poems he wrote in Turkish, different from the literary language of the period he lived in. For this reason, it has always managed to preserve its value because it appeals not only to the people of the period in which it lived, but also to the next generations. Although there are many components in the emergence of this success of the poet, the influence of the words of the address is undeniable. Addressing words are structures that undertake the task of providing communication between the orator and the addressee. These structures are used as exclamations, prepositions, addresses, etc. in the literature so named. These structures can be words as well as words that are in the structure of the phrase and used in the calling task in the sentence. Therefore, it is not a direct element of the sentence. In this study, based on Yunus Emre's Divan, the structural features of the addressing words and the addressees of these words were tried to be determined. In the findings obtained, the structural differences of the address words in the poems show that the poet uses the possibilities of the language skillfully. The poet calls out to someone / something for different purposes or reasons in almost every poem. While doing this, both the structure of the addresses he used and the diversity of his addressees provide clues about the style of poet.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, exclamation, address forms, orator, addressee

Kaynakça

• Alkan Ataman, H. (2018). Türkiye Türkçesinde hitaplar (Yayımlanmamış doktora tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Altunsarı, G. (2004). Yunus Emre Divanı’nın şekil yönünden incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Alyılmaz, C. (2011). Ünlemlerin seslenmeleri kuvvetlendirici işlevleri. Türk Gramerinin Sorunları I-II Bildiriler içinde (ss.646-652). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Alyılmaz, S. (2015). Türkçenin söz diziminde seslenmeler ve seslenme öbekleri. AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], 54, 31-50.
• Babacan, V. (2013). Yûnus Emre’nin Rsâletü’n-Nushiyye’si ve Dîvân’ı (giriş-inceleme metin-dizin) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Demirbaş, M. (2017). Türkiye Türkçesi ağızlarında seslenme sözleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(4), 2154-2181.
• Dinar, T. (2020). Söz öbekleri-I. Türkiye Türkçesi-IV Sözdizimi içinde (ss.35-82). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Doğru, F. (2018a). Seslenme sözleri ve genel Türkçe sözlüklerdeki görünümü, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Haziran 2018, 19(1), 135-150. doi: 10.17494/ogusbd.458087
• Doğru, F. (2018b). Ünlemler. E. Boz (Ed.), Türkiye Türkçesi III - Sözcük Türleri içinde (ss. 169-193). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Durmaz, C. (2008). Yûnus Emre Dîvânı’ında ve Risâletü’n-Nushiyye’de kelime gurpları ve söz varlığı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Ergin, M. (2009), Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Ankara: Tek Ağaç Yayıncılık.
• Görmüş, Y. (2003). Yûnus Emre Dîvânı’nın kelime dünyası (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk dilinde edatlar. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin dil bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kavaklıçesme Kotan, H. (2015). Yunus Emre Divanı’nın söz dizimi (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri-şekil bilgisi. 3. baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Özezen, M. Y. (2004). Türkiye Türkçesi konuşma dilinde seslenme biçimleri üzerine gözlemler genel sınıflama. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Ankara.
• Şenyurt, A. (1995). Yunus Emre’nin Risâletü’n-Nushiyye mesnevîsi’nin grameri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Tatcı, M. (1990), Yunus Emre Dîvânı-inceleme. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2021). Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 10.07.2021)
• Yavuz, H. ve Balcı, A. (2011). Turkish phonology morphology and syntax. Z. Balpınar (Ed.), Türkçe Ses ve Biçim Bilgisi içinde (ss. 134-162). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.