Türkiye’de Sigara Tüketimi Üzerinde Fiyatların, Nüfusun ve İşsizliğin Etkileri: 1990-2019 Dönemi

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 2, 538 - 552, 27.06.2022

Ferhat Pehlivanoğlu , Muhammed Sami Akkuş

https://doi.org/10.32709/akusosbil.822745

Öz

Sigara kullanımının giderek yaygınlaşması ve ülkeler için önemli bir sorun teşkil etmesi, hükümetlerin, ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşların bir takım mali ve sosyal tedbirler almasına neden olmuştur/ olmaktadır. Ülkelerin sağlık altyapısı ne kadar güçlü, sosyal ve siyasal tedbirler ne kadar katı olursa olsun sigara kullanımının azaltılmasında en önemli unsur elbette bireylerin bilinç olmasıdır. Dünyanın en karlı sektörleri arasında yer alan sigara üretimi ve ticareti her geçen gün daha ileri üretim ve pazarlama teknikleri kullanmaktadır. Bu çalışmada, 1990-2019 yılları arasında Türkiye’de sigara fiyatlarının artırılmasının sigara tüketimini ne yönde etkilediği, işsizlik ve nüfus artışı ile sigara tüketimi arasındaki ilişki araştırılmıştır. Elde edilen veriler arasında nedensellik ilişkisinin varlığı, Granger nedensellik testiyle incelenmiş olup eş bütünleşme ilişkisinin varlığı ise, Johansen eş bütünleşme testi ile analiz edilmiştir. Çalışma bulgularına göre işsizlik ve nüfus artışının sigara tüketimini artırdığı, sigara fiyatlarının (vergilerin) artırılmasının ise sigara tüketimini azalttığı saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Özel tüketim vergisi, sigara tüketimi, sigara fiyatları, nüfus, tüketim, işsizlik, vergi

The Effects of Prices, Population and Unemployment on Cigarette Consumption in Turkey: The 1990-2019 Period

Öz

The increasing prevalence of smoking and the fact that it poses an important problem for countries causes governments, national and international institutions and organizations to take some financial and social measures. No matter how strong the health infrastructure of the countries and how strict the social and political measures are, the most important factor in reducing smoking is the awareness of individuals. Cigarette production and trade, which is among the most profitable sectors of the world, uses more advanced production and marketing techniques every day. In this study, between the years of 1990-2019 in Turkey, in what direction it affects the increasing the consumption of cigarette prices, unemployment and population growth have investigated the relationship between cigarette consumption. The existence of a causality relationship among the obtained data was examined with the Granger causality test, and the existence of a cointegration relationship was analyzed with the Johansen cointegration test. According to the findings of the study, it was determined that unemployment and population growth increased cigarette consumption, while increasing cigarette prices (taxes) decreased cigarette consumption.

Anahtar Kelimeler

Special consumption tax, cigarette consumption, cigarette prices, population, consumption, unemployment, tax

Kaynakça

• 4207 Sayılı Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi Ve Kontrolü Hakkında Kanun. Cilt 36, böl. 5. Ankara: T.C. Resmi Gazete, 1996.
• 4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu. Cilt 7. Ankara: T.C. Resmi Gazete, 2002.
• Atak, H. (2011). Yetişkinliğe Geçiş Yıllarında Sigara İçme Davranışının Psikososyal Belirleyicileri ve Sigara İçmenin Yaşam Doyumu ve Öznel İyi Oluşla İlişkisi. Klinik Psikiyatri Dergisi 14(1):29-43.
• Bingöl, O. (2022). Bir Paket Sigarada Vergi Yükü Ne Oldu? www.vergiyedair.com. https://vergiyedair.com/2022/01/03/03-ocak-2022-otv-zammi-sonrasi-bir-paket-sigarada-vergi-yuku-ne-oldu/
• Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) (2018). Human Development Indices and Indicators; Statistical Update. New York - USA.
• Center For Disease Control and Prevention. (2022). Global Tobacco Control. Center For Disease Control and Prevention. https://www.cdc.gov/tobacco/global/index.htm.
• Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (TCSBB). (2020). Özel İhtisas Komisyonu Raporları. http://www.sbb.gov.tr/ozel-ihtisas-komisyonu-raporlari/ (E.T.: 04.02.2020).
• Çakmaklı, C., Demiralp, S., Ye, S., & Yıldırım, M. A. (2018). Tütün Ürünlerine Uygulanan Dolaylı Vergilerin Enflasyona Etkileri. Koç Unıversıty-Tüsiad Economıc Research Forum Workıng Paper Serıes, 1811, 27
• Çetin, M., & Özkan, E. (2018). Türkiye’de Vergi-Tüketim İlişkisi: Alkol Ve Tütün Ürünlerine Yönelik Bir Saha Araştırması. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1-1. https://doi.org/10.31795/baunsobed.492515
• Daniel, J. M., & Johnny, J. H. (Ed.). (2018). Tobacco Atlas: C. Sixth Edition. Mcgraw-Hıll Educatıon. https://tobaccoatlas.org/topic/consumption/
• Dikmen, N. (2005). Türkiye'de Sigara Tüketim ve Tüketimi Etkileyen Değişkenler Üzerine Bir Model Çalışması. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi:1-19.
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ).(2017). Tütün Vergileri ve Fiyatları. https://www.who.int/tobacco/global_report/2017/appendix-ix/en/ (E.T.: 26.11.2018).
• Gelir İdaresi Başkanlığı(GİB) (2018). Vergi İstatistikleri. http://www.gib.gov.tr/node/130429/ E.T.: 31.02.2022).
• Gülay, E., & Özen, A. (2016). İşsizlik ile Sigara Üzerinden Alınan Vergiler Arasındaki İlişki: Türkiye Analizi. Yönetim ve Ekonomi Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(2), 373. https://doi.org/10.18657/yecbu.14841
• İkinci, S., & Akdur, R. (2014). Sosyokültürel Faktörler ve Sigara. İçinde H. V. Mercimek & E. Akçiçek (Ed.), Mucizeden Belaya Yolculuk Tütün (Birinci baskı, ss. 437-468). Tarihçi Kitabevi.
• Koç, Ö. E., & Koç, N. (2020). Alkol Tüketimi İle Alkol Üzerinden Alınan Özel Tüketim Vergisi İlişkisinin İncelenmesi. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi. https://doi.org/10.11611/yead.676661
• Kumar, V., Robert L. ve John N.G. (1995). Aggregate And Disaggregate Sector Forecasting Using Consumer Confidence Measures. International Journal Of Forecasting:361-377.
• OECD Sağlık İstatistikleri(2016).https://data.oecd.org/healthrisk/daily-smokers.htm. (E.T.: 30.11.2018).
• Oğuztürk, B. S., & Gülcü, Y. (2012). Türkiye’de Sigara Tüketimini Etkileyen Faktörlerin Analizi.
• Sağlam G, Seymen D.(2016). Türkiye'nin dış ticaretinin talep yönlü analizi: Linder hipotezi'nin testi (1996-2014), Türkiye Ekonomi Kurumu Uluslararası Ekonomi Konferansı UEK-TEK, Bodrum 2016:1-1976.
• Sandalci, U., & Sandalci, İ. (2018). Türkiye’de Günah Vergileri Kapsamında Özel Tüketim Vergisi Uygulaması Ve Etkinliği. 4(4), 14.
• Simsek, H., Akvardar, Y., Doganay, S., Pekel, O., & Günay, T. (2014). Opinions on Smoking and Smoking Cessation: A Qualitative Research. Turkish Thoracic Journal/Türk Toraks Dergisi, 15(1), 18-22. https://doi.org/10.5152/ttd.2013.30
• Şener, Ö. (2018). 1 paket sigaranın ne kadarı vergi dumanı? Dünya Gazetesi: https://www.dunya.com/kose-yazisi/1-paket-sigaranin-ne-kadari-vergi-dumani/427654 (E.T.: 20.11.2019).
• Taghiyev, R. (2020). Alkol Ve Tütün Ürünleri Üzerinde Uygulanan Özel Tüketim Vergisinin Etkinliği: Türkiye Ve Azerbaycan Örneği. 24.
• Temiz, D. (2010). Sigara Tüketimini Etkileyen Faktörler Üzerine Bir Uygulama: Türkiye Örneği. Ekonomi Bilimleri Dergisi:45-53.
• The Tobacco Atlas Sixth Edition (2018). American Cancer Society, Inc., Georgia-USA.:s. 20-22.
• The Tobacco Atlas: Consumption.(2016). https://tobaccoatlas.org/topic/consumption/ (E.T.: 18.12. 2019).
• Türk Toraks Derneği (TTD). (2018). Sigara ve Akciğer Kanseri İlişkisi. https://www.toraks.org.tr/halk/news.aspx?detail=4768, (E.T.: 09.05.2019).
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2019). İşgücü İstatistikleri. http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist, (E.T.:12.07.2020).
• Tütün ve Tütün Mamulleri Daire Başkanlığı.(2020). “İstatistiki Veriler https://www.tarimorman.gov.tr/TADB/Menu/22/Tutun-Ve-Tutun-Mamulleri-Daire-Baskanligi (E.T.:12.07.2020).
• Yürekli, A. (2010). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ). Ankara, 1-28.