The Journalist Cases in Istanbul and Eastern Independence Tribunals According to the Reports of American Diplomats

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 2, 743 - 761, 27.06.2022

Ayşe Bedir

https://doi.org/10.32709/akusosbil.910117

Öz

The abolition of the sultanate but the caliphate was left behind for a while after the War of Turkish Independence, the dissolution of the Parliament itself, the renewal of the elections, the establishment of the People's Party, the declaration of the Republic caused the reaction of the Istanbul press. These developments led to the establishment of İstiklâl Mahkemeleri (the Independence Tribunals) in Istanbul. Moreover, on 4 March 1925, with the decision of the Assembly, the Eastern Independence Tribunal was established to suppress the Sheikh Said Rebellion. In the trial process, Sheikh Said claimed that some of the newspaper publications had dragged them to the rebellion and that had been effective in their being against the government. These developments led to the establishment of the Independence Tribunals in Istanbul and El-Aziz. The trials which are known as the Gazeteciler Davası (the Journalist Cases) and the developments on the subject were frequently included in the reports of that period of American diplomats serving in Turkey. In this study, how the developments of the Journalist Cases seen in the Independence Tribunals reflected in the reports of the American diplomats will be examined. In general, the diplomats' approach to the Journalists Cases is judgmental. Although the diplomats stated the legal dimension of these cases, they evaluated and interpreted them as political cases on the grounds that there was not enough evidence. Moreover, along with The U.S. National Archives (NARA), the related news in the newspapers of that era, the memories of the journalists and the members of the Independence Tribunals, and the relevant literature will also be referred. 

Anahtar Kelimeler

Atatürk era, Independence Tribunals, Mark L. Bristol, Jefferson Patterson, Sheldon Leavitt Crosby

Amerikan Diplomatlarının Raporlarına Göre İstanbul ve Şark İstiklâl Mahkemesinde Gazeteciler Davası

Öz

İstiklâl Savaşı’nın kazanılmasından sonra saltanatın kaldırılıp halifeliğin bir süre daha geride bırakılması, Meclis’in kendisini feshetmesi, seçimlerin yenilenmesi, Halk Fırkası’nın kurulması, Cumhuriyetin ilanı gibi kısa bir sürede vuku bulan gelişmeler İstanbul basının tepkisine neden olmuştur. Bu gelişmeler İstanbul’da bir İstiklâl Mahkemesi’nin kurulmasına yol açmıştır. 4 Mart 1925’te Meclis kararıyla Şeyh Said İsyanı’nı bastırmak üzere Şark İstiklâl Mahkemesi kurulmuştur. Bu mahkemedeki yargılama sürecinde Şeyh Said, bazı gazete yayınlarının kendilerini isyana sürüklediği ve hükümete karşı cephe almalarında etken olduğunu iddia etmiştir. Gazeteciler Davası olarak bilinen yargılamalar ve konuyla ilgili gelişmeler, Türkiye’de görev yapan dönemin Amerikan diplomatlarının raporlarında da sıklıkla yer almıştır. Bu çalışmada İstiklâl Mahkemeleri’nde görülen Gazeciler Davasının Amerikan diplomatlarının raporlarına nasıl yansıdığı incelenecektir. Genel olarak, diplomatların Gazeteciler Davasına yaklaşımı eleştireldir. Diplomatlar bu davaların hukuki yönünün olduğunu belirtmelerine rağmen yeterli delil olmadığı gerekçesiyle davaları, siyasi davalar olarak değerlendirmiş ve yorumlamışlardır. Amerikan Milli Arşivi’nin yanı sıra, dönemin gazetelerinde yer alan ilgili haberlere ve yargılanan gazeteciler ile yargılamayı yapan İstiklâl Mahkemesi üyelerinin hatıralarına ve konuyla ilgili literatüre de başvurulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Atatürk dönemi, İstiklâl Mahkemeleri, Mark L. Bristol, Jefferson Patterson, Sheldon Leavitt Crosby

Kaynakça

• Akşin, S. (1997). Ana Çizgileriyle Türkiye'nin Yakın Tarihi 1789-1980 (Vol. 2). İstanbul: Yenigün Haber Ajansı.
• Akşin, S. (2010). Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Akyol, T. (2012). Atatürk’ün İhtilal Hukuku. İstanbul: Doğan Kitap.
• Akyürekli, Mahmut. (2014). 1925-1927 Diyarbakır-Elâzığ Yargılamaları, Gerekçe ve Hükümleriyle Şark İstiklâl Mahkemesi Kararları (Vol. 1). İstanbul: Nûbihar Yayınları.
• Ali Haydar (1339). Hüseyin Cahit Bey İstiklâl Mahkemesi huzurunda nasıl müdafaâ edildi: Müdafaanâme. İstanbul: Tanin Matbaası.
• Atatürk, M. K. (1969). Nutuk. (Vol. 2). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (Vol. 3). (2006). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Atay, F. R. (1984). Çankaya. İstanbul: Bateş Yayınları.
• Aybars, E. (2009). İstiklal Mahkemeleri. Ankara: Ayraç.
• Bengi, H. (2000). Gazeteci, Siyasetçi ve Fikir Adamı Olarak Hüseyin Cahit Yalçın, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Bengi, H. (2016). İstiklâl Mahkemelerinde Yargılanan Gazeteciler. İstiklâl Mahkemeleri Sempozyumu 10-11 Aralık 2015/ Adıyaman. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 345-407.
• CHP Grup Toplantısı Tutanakları (1923-1924). (2002). Y. Demirel & O. Z. Konur (Ed), İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çulcu, M. (1992). Cumhuriyetin İlanı ve Lütfi Fikri Davası (Vol. 2). İstanbul: Kastaş Yayınları.
• Çulcu, M. (1993). İstiklal Mahkemesinde Gazeteciler Davası (Hilafetin Sonu) (Vol. 1). İstanbul: Kastaş Yayınları.
• Dankwart A. R. (1959). The Army and the Founding of the Turkish Republic. World Politics, 10 (4), 513-552. https://www.jstor.org/stable/2009591 (Access date:20.03.2021).
• Demirel, Y. (2016). Şark İstiklal Mahkemesinde Görülen Bir Dava: “Gazeteciler Davası”. İstiklâl Mahkemeleri Sempozyumu 10-11 Aralık 2015/ Adıyaman. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 299-343.
• Ebüzziya, Z. (1994). Ebüzziya Velid. TDV İslâm Ansiklopedisi (Vol. 10). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 371-373.
• Fergan, E. E. (2005). Eşref Edib İstiklâl Mahkemelerinde- Sebilürreşad’ın Romanı. F. Gün (Ed.) İstanbul: Beyan.
• Gün, F. (2018). İstiklâl Mahkemeleri ve Şeyh Said Kıyamı. İstanbul: Beyan.
• Gün, F. (2020). İstiklâl Mahkemeleri’nde Gazetecilerin Davaları. İstanbul: Beyan.
• Hıyanet-i Vataniyye Kanunu. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc001/kanuntbmmc001/kanuntbmmc00100002.pdf (Access date: 5.7.2020).
• Huyugüzel, Ö. F. (1984). Hüseyin Cahit Yalçın’ın Hayatı ve Edebi Eserleri Üzerinde Bir Araştırma. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• İngiliz Yıllık Raporlarında Türkiye (1924) (2013). Ali Satan (der). Nilgün Engin (trans.). İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• İngiliz Yıllık Raporlarında Türkiye (1925-1926) (2013). Ali Satan (der). Nilgün Engin (trans.). İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• İnuğur, M. N. (1992). 1923-1950 Dönemi Basınında Vatan-Tan Gazeteleri ve Ahmet Emin Yalman. Marmara İletişim Dergisi, 1 (1), 251-265.
• Koçin, A. (2015). İstiklâl Mahkemeleri (Vol. 1). M. Şahin, K. Akar, H. Erkul, Ö. Kesikbaş, E. Ertüren, M. Çakmakçı, Ö. Yaydemir, S. Y. Aybak, A. C. Tören (Ed.) Ankara: TBMM Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı Yayınları.
• Küçük, C. (2001). İstiklâl Mahkemeleri. TDV İslâm Ansiklopedisi (Vol. 23). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 350-355.
• Mignon, L. (2010). The Literati and the Letters: A Few Words on the Turkish Alphabet Reform. Journal of the Royal Asiatic Society, 20 (1), 11-24. doi: https://doi.org/10.1017/S1356186309990277
• Örgeevren, A. S. (2002). Şeyh Sait İsyanı ve Şark İstiklâl Mahkemesi- Vesikalar, Olaylar, Hatıralar-. O. S. Kocahanoğlu (Ed.). İstanbul: Temel Yayınları.
• Özcan, A. (2020). Pan-İslamizm, Osmanlı Devleti, Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877-1924). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Sancaktar, F. M. (2005). II. Meşrutiyetten Cumhuriyet’e Türk Aydınında Milli Egemenlik Düşüncesinin Gelişimi (1908-1924): Hüseyin Cahit Yalçın Örneği. (Ph.D. Dissertation) Istanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Satan, A. (2008). Halifeliğin Kaldırılması. İstanbul: Gökkubbe.
• Soboul, A. (1969). 1789 Fransız İnkılâbı Tarihi, (Ş. Hulusi, trans.). İstanbul: Cem Yayınları.
• Soyak, H. R. (1973). Atatürk’ten Hatıralar (Vol. 1). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1952). Türkiye'de Siyasi Partiler 1859-1952. İstanbul: Arba Yayınları.
• Tunçay, M. (1992). TC’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931) (3rd edition). İstanbul: Cem Yayınları.
• Türker, H. (2000). Türk Devrimi ve Basın 1922-1925. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• Villalta, J. B. (2014). Ataturk. (William Campbell, trans.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yalçın, H. C. (2000). Siyasal Anılar. Rauf Mutluay (Ed.). (2nd edition). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Yalman, A. E. (1997). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (Vol. 2). (2nd edition). İstanbul: Pera Turizm Ticaret A.Ş. Yayınları.
• Yüce, N. (1989). Ahmed Cevdet. TDV İslâm Ansiklopedisi (Vol. 2). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 55-56.
• Yücebaş, H. (1960). Büyük Mücahit Hüseyin Cahit. İstanbul: Kültür Yayınları.
• Archival Documents
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA).
• BCA, 30-10-0-0, 86 /566 /14, 28.11.1925.
• The U.S. National Archives (NARA)
• NARA, M1224, Roll 1, File 867.00/2063.
• NARA, M353, Roll 49, File 867.404/57.
• NARA, M353, Roll 18, File 867.00/1885.
• NARA, M353, Roll 18, File 867.00/1887.
• NARA, M353, Roll 18, File 867.00/1891.
• NARA, M353, Roll 18, File 867.00/1896.
• Official Publications
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMM ZC.), Term 1, 3. Session, (25. 4. 1336)
• TBMM ZC., Term 1, 4. Session (26. 4. 1336)
• TBMM ZC., Term 1, 5. Session (27. 4. 1336)
• TBMM ZC., Term 1, 6. Session (28. 4. 1336)
• TBMM ZC., Term 1, 7. Session (29. 4. 1336)
• TBMM ZC., Term 1, 61. Session (8.9.1336)
• TBMM ZC., Term 1, 62. Session (9.9.1336)
• TBMM ZC., Term 1, 63. Session (11.9.1336)
• TBMM ZC., Term 1, 81. Session (27. 7. 1338)
• TBMM ZC., Term 1, 82. Session (29. 7. 1338)
• TBMM ZC., Term 1, 83. Session (31. 7. 1338)
• TBMM ZC., Term 2, 69. Session (4.3.1341)
• Periodicals
• İkdam, 12 Teşrin-i evvel 1339 (October 12, 1923).
• İkdam, 13 Teşrin-i evvel 1339 (October 12, 1923).
• İkdam, 5 Kanun-ı evvel 1339 (December 5, 1923).
• Resimli Gazete, Kanun-ı evvel 1339 (December 15, 1923).
• Tanin, 25 Teşrin-i evvel 1923 (October 25, 1923).
• Tanin, 1 Teşrin-i sani 1339 (November 1, 1923).
• Tanin, 10 Teşrin-i sani 1339 (November 10, 1923).
• Tanin, 11 Teşrin-i sani 1339 (11 November 1923).
• Tanin, 5 Kanun-ı evvel 1339 (December 5, 1923).
• Tevhîd-i Efkâr, 13 Teşrin-i evvel 1339 (October 13, 1923).
• Tevhîd-i Efkâr, 6 Kanun-ı evvel 1339 (December 6, 1923).
• Vatan, 1 Teşrin-i sani 1339 (November 1, 1923).
• Cumhuriyet, 14 September 1925.