Address Forms in Vesîletü’n-Necât

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 3, 839 - 860, 26.09.2022

Bilal Uysal

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1122161

Öz

The most common of the literary genres (naat, siyer, hilye, şemail, Muhammediye, etc.) describing our Prophet is Hz. They are verse or prose mawlids written on the occasion of the birth of Muhammad. The most successful mawlid in Turkish literature is Süleyman Çelebi's Vesîletü'n-Necât. The work was written with sincere respect and loyalty to the Prophet. One of the important points in Süleyman Çelebi's enthusiastic reflection of our nation's endless love for our Prophet is the words of address in which he expressed the endless love and loyalty to our Prophet in the language of the people. In the literature, the terms addressing, shouting, and addressing are also used for addressing words. In the old grammars, the term nida was used, and later the term exclamation. An exclamation is essentially a loud sound; It serves to reflect various emotions with high volume, emphasis and intonation. Callouts can occur with a single word (Ey, hey, âh) as well as in the form of a phrase (Ey Habîb, hey baby, âh youth). In this study, the calls in Süleyman Çelebi's work called Vesîletü'n-Necât; addressed in the titles of vocalization forms and vocalization structures. By addressing the interlocutor with different addressing words, consonant calls were also made. It has been determined that these calls are formed with both direct exclamations and exclamation points. According to the data obtained, Süleyman Çelebi had 48 (3 different names, 45 different adjectives) for our Prophet; It has been determined that he calls out to Allah in 5 different ways. In a couplet, there may be only one callout marker, as well as there are examples in which it is called with 2, 3, 4, 6 call markers, and even the whole of the couplet consists of a voiced phrase.

Anahtar Kelimeler

Exclamation, calling, Süleyman Çelebi, Vesîletü, phrase

Vesîletü’n-Necât’ta Seslenme Sözleri

Öz

Peygamberimizi anlatan edebî türlerin (naat, siyer, hilye, şemail, Muhammediye vb.) en yaygın olanı Hz. Muhammed’in doğumu vesilesiyle kaleme alınmış manzum veya mensur mevlidlerdir. Türk edebiyatında en başarılı mevlid, Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât adlı eseridir. Eser, Peygambere içten bir hürmet ve sadakatle kaleme alınmıştır. Süleyman Çelebi’nin milletimizin Peygamberimize sonsuz sevgisini coşkun bir şekilde yansıtabilmesindeki önemli noktalardan birisi de peygamberimize olan sonsuz sevgi ve sadakati halkın diliyle ifade ettiği seslenme sözleridir. Seslenme sözleri için alanyazında hitap, nida, seslenme terimleri de kullanılmaktadır. Eski gramerlerde nida, daha sonra ise ünlem terimi kullanılmıştır. Ünlem, özünde yüksek ses ifade etmektedir; yüksek ses, vurgu ve tonlama ile çeşitli duyguları yansıtmaya yaramaktadır. Seslenmeler tek sözcükten (Ey, hey, âh) meydana gelebildiği gibi öbek yapı (Ey Habîb, hey yavrum, âh gençlik) şeklinde de görülür. Bu çalışmada Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât adlı eserinde geçen seslenmeler; seslenme biçimleri ve seslenme yapıları başlıklarında ele alınmıştır. Muhataba farklı seslenme sözleriyle hitap edilmek suretiyle eşgöndergeli seslenmeler de yapılmıştır. Bu seslenmelerin hem doğrudan ünlemlerle hem de ünlemliklerle oluşturulduğu tespit edilmiştir. Elde edilen verilere göre Süleyman Çelebi’nin Peygamberimize 48 (3 farklı isim, 45 farklı sıfat); Allah’a 5 farklı şekilde seslendiği tespit edilmiştir. Bir beyitte tek seslenme işaretleyicisi olabildiği gibi 2, 3, 4, 6 seslenme işaretleyicisi ile seslenildiği, hatta beytin tamamının seslenme öbeğinden meydana geldiği örnekler de vardır. 

Anahtar Kelimeler

Ünlem, seslenme, Süleyman Çelebi, Vesîletü’n-Necât, öbek

Kaynakça

• Akkuş, M. (2007). Süleyman Çelebi ve Mevlid. Kara, M. ve Kemikli, B. (Ed.). Prof. Dr. Hüseyin Mucîb Mısrî ve Vesîletü'n-Necât'ın Arapça tercümesi içinde (ss. 396-405). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları.
• Akkuş, M. (2016). Mevlid külliyatı I. Kemikli, B. (Ed.). Vesîletü’n-Necât içinde (ss. 79-103). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Aksoy, H. (2004). Mevlid/Türk Edebiyatı, TDV İslâm Ansiklopedisi’nden erişilen adres: https://islamansiklopedisi.org.tr/mevlid.
• Alan, N. (2021), Yunus Emre Divanı’nda seslenme sözleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: Yunus Emre ve Türkçe Özel Sayısı, 83-111.
• Alkan Ataman, H. (2018). Türkiye Türkçesinde hitaplar (Yayımlanmamış doktora tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Altunsarı, G. (2004). Yunus Emre Divanı’nın şekil yönünden incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Alyılmaz, C. (2011). Ünlemlerin seslenmeleri kuvvetlendirici işlevleri. Türk Gramerinin Sorunları I-II Bildiriler içinde (646-652). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Alyılmaz, S. (2015). Türkçenin söz diziminde seslenmeler ve seslenme öbekleri. AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 54, 31-50.
• Atabay, N., Özel, S. ve Kutluk, İ. (2003). Sözcük türleri. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Aydın, A. (2018). Anadolu ağızlarında ünlemler ve bir sınıflandırma denemesi, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 4 (7). 101-162.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Bilgegil, M. K. (2009). Türkçe dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi.
• Coşkun Seber, T. (2020). Eski Türkçede seslenme ifadeleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Delice, H. İ. (2017). Sözcük türleri. İstanbul: Asitan Kitap.
• Demirbaş, M. (2017a). Türkiye Türkçesi ağızlarında seslenme sözleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi [TEKE], 6 (4), 2154-2181.
• Demirbaş, M. (2017b). Türkiye Türkçesi ağızlarında seslenme sözleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Dinar, T. (2016). Türkiye Türkçesinde Bir Ünlemleşme Örneği: Başlatma-Başlarım. Gazi Türkiyat, (19), 23-34. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/gaziturkiyat/issue/65595/1011675
• Dizdaroğlu, H. (1976). Tümcebilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğru, F. (2018). Seslenme sözleri ve genel Türkçe sözlüklerdeki görünümü. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 135-150. doi: 10.17494/ogusbd.458087.
• Doğru, F. (2019). Sözcük türleri. Boz, E. (Ed.). Türkiye Türkçesi III içinde (ss. 169-193). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Emre, A. C. (1945). Türk dilbilgisi. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (1993). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım.
• Eroğlu, S. (2010), Edebî bir tür olarak mevlitler -şekil özelliklerine dair bazı değerlendirmeler-. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (18), 125-142.
• Gedizli, M. (2015), Türkçede ünlemler ve temel işlevi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (36), 126-134.
• Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Gülensoy, T. (1998). Türkçe el kitabı. Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (2015). Türk dilinde edatlar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Hill, V. (2007). Vocatives and the pragmatics-syntax interface. Lingua.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin dil bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2010). Türkçede söz dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kavalıçeşme Kotan, H. (2015). Yunus Emre Divanı’nın söz dizimi (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Kemikli, B. (2016). Mevlid külliyatı. Ön söz içinde (ss. 9-12). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2011). Türkçede eklerin kullanılış şekilleri ve ek kalıplaşması olayları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Nalbant, M. Vefa ve Uzunkaya Dilek (2015). İsmail Çetişli hatıra kitabı. Çelepi, M. S. (Ed.). Türkçede Tanrı adlarının, Tanrı adı bulunduran öbek ve cümlelerin ünlemleşmesi içinde (ss. 329-343). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Okiç, M. T. (1975). Çeşitli dillerde Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidinin tercemeleri. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0 (1). 17-78. https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniilah/issue/2747/36635
• Omarovi, S. (2019). Arapçada ünlem ifadeleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Öksüz, P. (2018). Kutadgu Bilig’de ünlem grupları ve yapısı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ordu Üniversitesi, Ordu.
• Özezen, M. Y. (2004). Türkiye Türkçesi konuşma dilinde seslenme biçimleri üzerine gözlemler genel sınıflama. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Ankara.
• Pekolcay, A. N. (2004). Mevlid, TDV İslâm Ansiklopedisi’nden erişilen adres: https://islamansiklopedisi.org.tr/mevlid--suleyman-celebi
• Şen, S. (2008). Dede Korkut Kitabı’nda kadına yönelik hitaplar. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3 (2), 627-641.
• Vural, H. ve Böler, T. (2012). Ses ve şekil bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Yazıcı Ersoy, H. (2015). Türk yazı dillerinde iyelik işaretleyicilerinin kiplik anlamları. Dil Araştırmaları, 17, 51-72.
• Yıldız, E. (2013). Türkçede sevgi sözleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Yoldaşev, A. A. (2012). Türk dillerinde sesleniş sözcükleri (B. Güneş Çev.). Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 48, 441-446.