İran Basınında Türk-Yunan Savaşı: Büyük Taarruz

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 100. Yılında Kocatepe-Büyük Taarruz Özel Sayısı, 152 - 175, 28.11.2022

Gülay Karadağ Çınar , Roghayeh Aghabalazadeh

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1172032

Öz

Anadolu Türklüğünü esaretten kurtaran, yeniden var eden, milli bilince ve cihanın güçlü devletleri arasında yer alma azmine kavuşturan Büyük Taarruz’un yüzüncü yılını idrak ettiğimiz günlerdeyiz. Bu kutlu harekâtın Avrupa emperyalizmi karşısında tüm mazlum ve biçare devletlere umut olduğu düşüncesinden hareketle komşu İran Devleti’ndeki yankıları çalışmanın konusunu teşkil etmektedir. 20. yüzyılın ilk çeyreğinde İran, Avrupalı devletlerin sömürge yarışı dolayısıyla Rusya ve İngiltere’nin siyasi ve askeri müdahalelerine maruz kalmıştır. Bu nedenle İran yönetimi zafiyet içerisindedir. Resmiyet kazanmamakla birlikte ülkeyi Rıza Şah Pehlevi idare etmektedir. Sınırdaş ülkeler olunması, Türk vatandaşlarının bulunması ve din kardeşliğinin yanı sıra Rıza Şah Pehlevi’nin bağımsız ve modern ülke olma arzusu onu Türkiye’ye yakınlaştırmıştır. Bu vesileyle İran basını Türk Kurtuluş Savaşı’na büyük ilgi göstermiş ve Türk’ün zaferini İslam’ın galibiyeti saymıştır. İran basını, haberlerin yoğunluk kazandığı Fikr-i Âzâd, Şafak-ı Sorh, İkdâm, Tufan ve İran isimli gazetelerden takip edilmiştir. Büyük Taarruz hakkında bilgi veren haberlerin Türkçe’ye çevrilmesinin ardından elde edilen bilgiler tasnif edilmiştir. Verilerin büyük bir kısmı ana kaynaklardan ve tetkik eserlerden teyit edilerek yazıya geçirilmiştir. İran basını Anadolu’daki Yunan varlığını “işgal” olarak değerlendirirken 26 Ağustos’ta başlayan Türk ilerleyişini “fetih” kavramıyla yüceltmiştir. Yunanlıların, Türk ordusu karşısındaki ağır kaybını ve düzensiz şekilde geri çekilişini onlara müstahak görmüştür. Sonuç itibariyle İran yönetiminin Türkiye ile kader birliği yaptığı ve Türk Kurtuluş Savaşına büyük anlam yüklediği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Afyonkarahisar, Büyük Taarruz, İran basını, Yunan hezimeti

The Turkish-Greek War in the Iranian Press: The Great Offensive

Öz

We are commemorating the centennial of the Great Offensive, which freed Anatolian Turks from slavery, recreated them, and equipped them with national consciousness and the determination to be one of the more powerful states in the world arena. Starting from the idea that this blessed offensive has served as a beacon of hope for all oppressed states desperate in the face of European imperialism, this study examines the coverage of the offensive in the neighboring Iranian state. In the first quarter of the 20th century, Iran was subjected to political and military intervention by Russia and England as a result of colonial competition among European states. Therefore, the Iranian government was in a difficult position. The country was governed by Reza Shah Pahlavi, acting in an unofficial capacity. Because the two countries shared a border as well as a religion and Iran had Turkish speaking citizens, and more importantly, because Reza Shah Pahlavi wanted to create an independent and modern country, he developed close ties with Turkey. As a result, the Iranian press paid great attention to the Turkish War of Independence and considered the Turkish victory a victory for Islam. The newspapers Fikr-i Âzâd, Şafak-ı Sorh, İkdâm, Tufan and Iran were examined as a representative sample of the Iranian press as they ran the majority of the articles. After translating the articles on the Great Offensive into Turkish, the data collected were classified. Most of the data were recorded after verification using primary and secondary sources. The Iranian press described the Greek presence in Anatolia as an “occupation,” and exalted the Turkish advance that started on August 26th by referring to it as a “conquest.” They thought that the great losses suffered by the Greeks and their irregular retreat in the face of the Turkish army were well-deserved. In short, the Iranian government viewed Turkey and Iran as sharing the same fate, and attributed great significance to the Turkish War of Independence.

Anahtar Kelimeler

Afyonkarahisar, Great Offensive, Iranian press, Greek defeat

Kaynakça

• Akkor, M. (2019). The Times gazetesine göre 1922 yılı gelişmelerinin Trakya’nın işgaline etkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(66), 247-262.
• Altıntaş, A. (2010). Büyük Taarruz’un askeri hazırlıkları. G. Şahin (Ed), Atatürk ve Büyük Taarruz Kahramanlarına Armağan içinde (ss. 41-70). Afyonkarahisar: Taksim Ofset.
• Artuç, İ. (1996). Zaferin ayak sesleri Sakarya’dan Lozan’a. 2, İstanbul: Kastaş Yay.
• ATAM. (1997). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri 2 (1906-1938). Ankara: TTK Basımevi.
• Atatürk K. (2007). Nutuk 1919-1927. Korkmaz, Z. (Yay. Haz), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Bozkurt, A. (2022). General Harrington (1872-1940). https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/general-harington-1872-1940/ (Erişim tarihi: 13.08.2022).
• Cin, B. (2006). Türkiye ve İran İlişkileri (1923-1938) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Çetinsaya, G. (2000). Milli Mücadele’den Cumhuriyet’e Türk-İran ilişkileri. 1919-1925. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 16(48), 769-796.
• Çiçek, R. (2015) İzmir’in kurtuluşunun Anadolu basınındaki yansımaları. Parlak, M. A (Yay. Haz). Kurtuluş ve Kuruluşun Sembol Kenti İzmir Sempozyumu Bildirileri 26-28 Eylül 2012 içinde (ss. 219-236). Atatürk Araştırma Merkezi Yay, Ankara.
• Erdoğan, S. (2021). Büyük Taarruz dağlarda tek tek ateşler yanıyordu. İstanbul: Kronik Yay.
• Fikr-i Âzâd, “Fecâyiʻ-i Yunan” 5 Mihr 1301/6 Safer 1341/28 Eylül 1922, No. 26.
• Fikr-i Âzâd, “Fütûhât-ı Direhşân-ı Milyûn-ı Osmanî” 30 Şehriyor 1301/29 Muharrem 1341/21 Eylül 1922, No. 24.
• Fikr-i Âzâd, “Ganâim-i ez Yunaniyân” 5 Mihr 1301/6 Safer 1341/28 Eylül 1922, No. 26.
• Fikr-i Âzâd, “Hâb Diden Mustafa Kemal Paşa-yı Gazi Feth-i İzmir-Rustâhiz-i Dâdmânî Der İslambol” 20 Cedi 1301/23 Cemaziye’l-Evvel 1341/11 Ocak 1923, No. 48.
• Fikr-i Âzâd, “İngilis”, 16 Mizan 1301/17 Safer 1341/9 Ekim 1922, No. 28.
• Fikr-i Âzâd, “İslambol ve Müttefikin”, 16 Mizan 1301/17 Safer 1341/9 Ekim 1922, No. 28.
• Fikr-i Âzâd, “İslambol ve Müttefikin”, 16 Mizan 1301/17 Safer 1341/9 Ekim 1922, No. 28.
• Fikr-i Âzâd, “Kemâliyûn”, 16 Mizan 1301/17 Safer 1341/9 Ekim 1922, No. 28.
• Fikr-i Âzâd, “Mühimmât-ı Cengî” 5 Mihr 1301/6 Safer 1341/28 Eylül 1922, No. 26.
• Fikr-i Âzâd, “Nâ-ümidi Yunan” 2 Mihr 1301/3 Safer 1341/25 Eylül 1922, No. 25.
• Fikr-i Âzâd, “Osmanî ve Yunan”, 6 Azer 1301/8 Rebiül-Ahir 1341/28 Kasım 1922 No. 32.
• Fikr-i Âzâd, “Tahliye-i Asya-yı Sağir” 2 Mihr 1301/3 Safer 1341/25 Eylül 1922, No. 25.
• Fikr-i Âzâd, “Tahliye-i Asya-yı Sağir” 5 Mihr 1301/6 Safer 1341/28 Eylül 1922, No. 26.
• Fikr-i Âzâd, “Tekâzâ-yı Yunanihâ” 5 Mihr 1301/6 Safer 1341/28 Eylül 1922, No. 26.
• Fikr-i Âzâd, Fütûhât-ı Direhşân-ı Türkhâ” 2 Mihr 1301/3 Safer 1341/25 Eylül 1922, No. 25.
• Genelkurmay, (1975). Türk İstiklâl Harbi 7. İdarî Faaliyetler (15 Mayıs 1919-2 Kasım 1923). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Görgülü, İ. (1992). Büyük Taarruz. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Hacihanifioğlu, A. (2019). Millî Mücadele’nin İngiliz basınındaki yankıları (1919-1922) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Hülagü, O. (1997). Mudanya Mütarekesi (3-11 Ekim 1922). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 13(39), 759-785.
• İkdâm, “Cenk Beyn-i Türkiye ve İtalya”, 1 Erdibeheşt (1305/9 Şevval 1344/22 Nisan 1926) Sal (Yıl): 5, No. 16.
• İran, “Beyânât-ı Sefir-i Yunan”, 21 Dey 1302/4 Cemaziye’l-Sani 1342/12 Ocak 1924, No. 1523.
• Kara, N. N. (2017). İşgal altındaki İstanbul basınında İzmir’in kurtuluşu. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 17(35), 121-136.
• Kocatürk, U. (1999). Doğumundan ölümüne kaynakçalı Atatürk günlüğü, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Niş, Kemal. (1968). Türk İstiklâl Harbi 2, Batı Cephesi 6. Kısım 2. Kitap Büyük Taarruz (1-31 Ağustos 1922). Ankara: Gnkur. Basımevi.
• Qasımlı, M. (2015). İzmir’in kurtuluşunun Rus basını ve kamuoyuna yansımaları (İzvestiya ve Pravda gazetelerinin içeriklerine dayanarak). Murat Alper Parlak (Yay. Haz). Kurtuluş ve Kuruluşun Sembol Kenti İzmir Sempozyumu Bildirileri 26-28 Eylül 2012 içinde (ss. 201-218). Atatürk Araştırma Merkezi Yay, Ankara.
• Sarısaman, S. ve Üçüncü U. (2016). Arşiv belgelerine göre Büyük Taarruz. Tarih Okulu Dergisi, 9(25), 269-310. doi: 10.14225/Joh830
• Şafak-ı Sorh, “19 September 1922 Kazâyâ-yı Asyâ-yı Sağir”, 29 Şehriyor 1301/28 Muharrem 1341/20 Eylül 1922, No. 69.
• Şafak-ı Sorh, “Beyâniye-i Kemal Paşa”, 25 Şehriyor 1301/24 Muharrem 1341/17 Eylül 1922, No. 67.
• Şafak-ı Sorh, “Ceng-i Yunan ve Osmanî”, 25 Şehriyor 1301/24 Muharrem 1341/17 Eylül 1922, No. 67.
• Şafak-ı Sorh, “Der Akab Nişinî-Osmanî”, 25 Şehriyor 1301/24 Muharrem 1341/17 Eylül 1922, No. 67.
• Şafak-ı Sorh, “Der Asya-yı Sağir”, 25 Şehriyor 1301/24 Muharrem 1341/17 Eylül 1922, No. 67.
• Şafak-ı Sorh, “Kazâyâ-yı Asya-yı Sağir”, 25 Şehriyor 1301/24 Muharrem 1341/17 Eylül 1922, No. 67.
• Şafak-ı Sorh, “Kemal Paşa der İzmir”, 25 Şehriyor 1301/24 Muharrem 1341/17 Eylül 1922, No. 67.
• Şafak-ı Sorh, “Koşun-ı Yunan”, 25 Şehriyor 1301/24 Muharrem 1341/17 Eylül 1922, No. 67.
• Şafak-ı Sorh, “Osmanî”, 25 Şehriyor 1301/24 Muharrem 1341/17 Eylül 1922, No. 67.
• Tevetoğlu, F. (2022). Kızılaycı Hâmid Bey. https://atamdergi.gov.tr/tam-metin-pdf/581/tur (Erişim tarihi: 29.08.2022).
• Tufân, “İslambol”, 11 Mihri 1301/ 12 Safer 1341/4 Ekim 1922, Sal: 2, No. 13.
• Üçüncü, U. (2012). Türk kamuoyunda Büyük Taarruz, Ankara: Altınpost Yay.
• Üçüncü, U. (2018). Büyük Taarruz zaferinin Ortadoğu’da yansımaları. Tarih Okulu Dergisi, 11(37), 703-721. doi:10.14225/joh1316
• Yavuz A. (2021). Başkomutan emsalsiz lider. İstanbul: Kırmızı Kedi Yay.