1935 Genel Seçimlerinde Afyonkarahisar Bağımsız Milletvekili: Berç Keresteciyan Türker

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 4, 1592 - 1605, 29.12.2022

Yüksel Yıldırım

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1032286

Öz

Mustafa Kemal Atatürk’ün girişimleri ile 29 Ekim 1923 tarihinde yeniden düzenlenen Teşkilat-ı Esasiye Kanunu, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin onayına sunulmuştur. Değiştirilen kanun metninin birinci maddesine göre hâkimiyet kayıtsız şartsız millete verilerek Türkiye Devleti hükümet şeklinin cumhuriyet olduğu kabul edilmiştir. Zamanın koşullarına uygun ve süreç içinde yapılan inkılaplardan biri de 5 Aralık 1934 tarihli Teşkilât-ı Esasiye Seçim Kanununda yapılan değişiklikler olmuştur. Bu değişiklikler 8 Şubat 1935 genel seçimlerinde uygulama alanı bulmuştur. Böylece hem kadınlara seçme ve seçilme hakkı hem de azınlıklara bağımsız milletvekili seçilme hakkı tanınmıştır. Bu çalışmada 8 Şubat 1935 milletvekilli seçimlerinde Afyonkarahisar ili bağımsız milletvekili adayı Berç Keresteciyan Türker ele alınmıştır. Keresteciyan’ın adaylığının basına nasıl yansıdığı, basına hangi açıklamalarda bulunduğu, İstanbul Ermeni Cemiyeti’nin yaklaşımının nasıl olduğu ve hangi faaliyetler gerçekleştirdiği ele alınmıştır. Böylece cumhurbaşkanlığı cumhuriyet arşivi belgeleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi tutanakları, Cumhuriyet, Akşam, Son Posta, Milliyet, Anadolu, Afyonnews, Kocatepe, Yozgat, YeniŞafak, Hürriyet ve Zaman gazetelerindeki haberler ve fotoğraflar kullanılmıştır. Bu bağlamda seçim günü yaşanan gelişmeler, yapılan merasim, sandık alayının ayrıntıları ve Keresteciyan’ın meclis konuşmaları ortaya konulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Türkiye Cumhuriyeti, seçim, Afyonkarahisar, azınlık, Berç Keresteciyan Türker

The Independent Member of Parliament from Afyonkarahisar in the 1935 General Elections: Berç Keresteciyan Türker

Öz

With the initiatives of Mustafa Kemal Atatürk, Teşkilat-ı Esasiye Election Law, which was reorganized on October 29, 1923, was submitted to the approval of the Turkish Grand National Assembly. According to the first article of the amended law text, sovereignty was given to the nation unconditionally and the government of the Turkish State was accepted as the Republic. One of the reforms made in line with the conditions of the time and in the process was the changes made in the Teşkilat-ı Esasiye Election Law dated 5 December 1934. These changes were enacted in the 8 February 1935 general elections. Thus, both women were given the right to vote and be elected, and the minority had the right to be elected as an independent deputy. In this study, Berç Keresteciyan Türker, the independent deputy candidate of Afyonkarahisar province in the 8 February 1935 parliamentary elections, is discussed. How Keresteciyan's candidacy was reflected in the press, what statements he made to the press, what was the approach of the Istanbul Armenian Association and what activities he was carried out in are discussed. Thus presidential republic archive documents, Minutes of the Grand National Assembly of Türkiye, the news and photographs in the newspapers Cumhuriyet, Akşam, Son Posta, Milliyet, Anadolu, Afyonnews, Kocatepe, Yozgat, YeniŞafak, Hürriyet and Zaman were used. In this regard the developments on the Election Day, the ceremony, the details of the ballot box procession and the Keresteciyan is parliamentary speeches were revealed.

Anahtar Kelimeler

Republic of Türkiye, elections, Afyonkarahisar, minority, Berç Keresteciyan Türker

Kaynakça

• “Ah Şu Ermeniler ve Berç Türker Keresteciyan, Kocatepe, 19 Haziran 2021.
• Alkan, M. Ö. (2006) Türkiye’de Seçim Sistemi Tercihinin Misyon Boyutu ve Demokratik Gelişime Etkileri, Anayasa Yargısı Dergisi, 23: 133-165.
• “Atatürk’ün Beyannamesi”. Milliyet, 3230. 5 Şubat 1935. s. 1,5.
• “Atatürk’ün Millete Beyannamesi”. Cumhuriyet, 3853. 5 Şubat 1935. s.1.
• “Atatürk’ün Ulusa Beyannamesi”. Anadolu, 6131. 5 Şubat 1935. s. 1-2.
• “Atatürk’ün Ulusa Beyannamesi”. Zaman, 228. 5 Şubat 1935. s. 1-2.
• BCA.MGM. 075.492.16. 2;3;4 / 78. 27 Şubat 1935.
• BCA.MGM.030.10.0.0/ 8.49.12, 9 Ekim 1935.
• BCA.MGM.030.10.0.0/ 8.49.13, 10 Ekim 1935.
• BCA.MGM.030.10.0.0/ 4.21.3, 26 Mart 1936.
• BCA.MGM.030.10.0.0/ 4.21.16, 17 Mart 1937.
• “Berç Keresteciyan Efendi”, Çapanoğlu, A.K. Yozgat, 26 Nisan 2018.
• Biçici, M. (2019) Kadim Dostlukta Bir Çınar: Berç Keresteci Türker, TİSAD, 6 (23): 85-97.
• “Bu Sabah On Birde Reylerin Atılması Başladı”. Akşam, 5858. 8 Şubat 1935. s. 1,4.
• “Büyük Önderin Beyannamesi”. Son Posta, 1620. 5 Şubat 1935. s. 1,3.
• “C. Halk Fırkası Saylav Namzedleri Listesi Çıktı”. Anadolu, 6131. 5 Şubat 1935. s. 1,4.
• Çelebi, M. Taksim Cumhuriyet Anıt, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/taksim-cumhuriyet-aniti/, Erişim Tarihi. 20 Kasım 2021.
• Erat, M. (2020) Cumhuriyet Döneminde Türkiye’deki Ermenilerin Faaliyetleri (1923-1945), Troyacademy, 5(2), 295- 328.
• Erkmen, A. (2019) İki Dereceli Genel Seçimlerden Tek Dereceli Demokratik Seçimlere Yaşanan Süreç, Journal of Social And Humanities Sciences Research, 6(33): 608-622.
• “Fırka Namzetleri Her Tarafta İttifakla Saylav Seçildi”. Akşam, 5859. 9 Şubat 1935. s. 1,4.
• “Halk Fırkası Yeni Saylav Namzetleri Tespit Edilmeye Başlandı”. Zaman, 225. 2 Şubat 1935. s. 1.
• “İstanbul Dün Yeni Saylavlarını Seçti”. Milliyet, 3234. 9 Şubat 1935. s. 1,6.
• Kalkan, A. (2018) Taksim Cumhuriyet Anıtı: Tarihçesi ve Heykellerin Hikayesi, Arkeo Polis, https://arkeopolis.com/taksim-cumhuriyet-aniti-tarihcesi-ve-heykellerin-hikayesi/, Erişim Tarihi. 5 Kasım 2021.
• “Kamâl Atatürk’ün Türk Ulusuna Beyannamesi”. Akşam, 5855. 5 Şubat 1935. s. 1,8.
• Kayalı, H. (1995) Elections and the Electoral Process in the Ottoman Empire 1876-1919, International Journal of Middle Esat Studies, 27(3): 265-286.
• Keresteciyan, B. (1912) Dictionnaire Etymologique de la Langue Turque, Londra.
• Keresteciyan, B. (1989) AnaBritannica Ansiklopedisi, C.13: 204.
• “Kim Bu İbrahim Türker”, Küçük, C. YeniŞafak, 28 Nisan 2013.
• “Mebuslar Bugün Seçiliyor, Sandık Alayı Saat 8,5’ta Başlıyor…”. Zaman, 231. 8 Şubat 1935. s. 1-2.
• “Müstakiller”. Milliyet, 3234. 9 Şubat 1935. s. 1.
• “Müstakil Mebuslar”. Akşam, 5859. 9 Şubat 1935. s. 1.
• “Müstakil Namzetlerden Hangileri Kazanacak”. Anadolu, 6131. 5 Şubat 1935. s. 2.
• “Müstakil Saylavlar”. Cumhuriyet, 3853. 5 Şubat 1935. s.1,8.
• “Müstakil Saylavlar Kaçar Reyle Seçildiler?”. Anadolu, 6135. 10 Şubat 1935. s. 6.
• “Müstakil Saylavlıklara Namzetler”. Zaman, 227. 4 Şubat 1935. s. 1-2.
• “Müstakil Saylav Namzetlerinin Söyledikleri”. Akşam, 5855. 5 Şubat 1935. s. 1,4.
• “Müstakil ve Kadın Namzedler”. Cumhuriyet, 3854. 6 Şubat 1935. s.1.
• Olgun, K. (2011) Türkiye’de Cumhuriyetin İlanından 1950’ye Genel Seçim Uygulamaları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 27: 1-36.
• “Önder Atatürk Bir Beyanname Neşretti”. Cumhuriyet, 3851. 3 Şubat 1935. s.1.
• “Önder Atatürk’ün Beyannamesi”. Anadolu, 6131. 4 Şubat 1935. s. 1-2.
• Özer, S. (2013) Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı Verilmesinin Türk Kamuoyundaki Yankıları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 29 (85): 131- 168.
• Özkarabekir, C. (2020) Cumhuriyet Anıtının Hikayesi, İstDergi 002 https://www.istdergi.com/sehir/mimari/cumhuriyet-anitinin-hikayesi, Erişim Tarihi. 15 Kasım 2021.
• Pamukciyan, K. (2003) Biyografileriyle Ermeniler, (Haz. Osman Köker), İstanbul, Aras Yayıncılık.
• “Saylavlarımız Bugün Seçiliyor”. Milliyet, 3233. 8 Şubat 1935. s. 1,5.
• “Saylav Namzedleri Anlaşıldı”. Son Posta, 1620. 5 Şubat 1935. s. 1,6.
• “Saylav Namzedleri Listesi Yarın İlan Edilecektir”. Cumhuriyet, 3852. 4 Şubat 1935. s.1.
• “Saylav Namzetleri Ayrılıyor”. Cumhuriyet, 3850. 2 Şubat 1935. s.1,4.
• “Saylav Namzetleri Bugün İlan Edilecek”. Zaman, 227. 4 Şubat 1935. s. 1-2.
• “Saylav Namzetlerinin İsimleri”. Akşam, 5855. 5 Şubat 1935. s. 1.
• “Saylav Namzetleri Tespit Ediliyor”. Anadolu, 6130. 3 Şubat 1935. s. 1.
• “Saylav Seçimi Dün Bitti”. Cumhuriyet, 3857. 9 Şubat 1935. s.1,6.
• “8 Dil Konuşan, Günde 10 Saat Çalışan Bir Saylavımız” Akşam, 5865. 15 Şubat 1935. s. 7,10.
• Sezer, A. (1998) Türkiye’de İlk Kadın Milletvekilleri ve Meclis’teki Çalışmaları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 14 (42): 889-905.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1923). 1 (28) 10: 320.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1934). 4 (25) 12: 80-88.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1934). 4 (25) 12: 82-83.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1935). 5 (3) 27: 165-166.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1935). 5 (3) 29: 245.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1935). 5 (3) 29: 248.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1935). 5 (4) 37: 150.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1935). 5 (4) 37: 137-138.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1936). 5 (12) 72: 2-3.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1936). 5 (12) 74: 63.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1936). 5 (12) 78: 217.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1936). 5 (13) 8: 76.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1937). 5 (15) 30: 168.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1938). 5 (25) 67: 218.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1938). 5 (25) 68: 264-265.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1938). 5 (26) 80: 318- 319.
• T.C. Resmî Gazete, Kanunlar, 2877 (1934): 1.
• “Tufan Türenç: Berç Keresteciyan Efendi’nin Öyküsü”, Kalafat, H. Hürriyet, 1 Haziran 2001.
• “Türkiye’nin ilk azınlık milletvekili: Afyonkarahisar Milletvekili Berç Keresteciyan”, Turan, O. Afyonnews, 28 Ekim 2019.
• Türkmen, İ. (2008) I. TBMM Hükümeti Döneminde İsmail Fazıl Paşa’nın Nafia Vekilliği Görevi (1921921), Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, X (3): 135-158.
• “Türk Ulusu Atatürk’ün İstediği İtimadı Bir Kere Daha Gösterdi”. Cumhuriyet, 3857. 9 Şubat 1935. s.1,7.
• “Türk Ulusu Bugün Reyini Veriyor”. Cumhuriyet, 3856. 8 Şubat 1935. s.1,6.
• Ünal, E. (2002) Taksim Cumhuriyet Anıtı, Popüler Tarih, 62- 67.
• “7 Müstakil Namzed Daha!”. Cumhuriyet, 3855. 7 Şubat 1935. s.1.
• “Yeni Saylavlar Cuma Günü Memleketin Her Tarafında Seçilmiş Olacaklar”. Milliyet, 3231. 6 Şubat 1935. s. 1,6.
• “Yeni Saylavlar Dün Seçildi, Mebusların 17’si Bayan, 13’ü Müstakil…”. Zaman, 232. 9 Şubat 1935. s. 1-7.