An Evaluation on "Usul-i Ahkâm-ı Sâl-i Alem", a Work by Müneccimbaşı Mehmet Çelebi

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 1, 372 - 386, 28.03.2023

Rümeysa Kars , Selma Çelen

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1060974

Öz

Scientific, scientific and literary works, which are not printed by any printing tool, and which are created by writing on specially processed paper, often with special ink and pen, are called manuscripts. It can be determined that the rarest examples of such Works were produced during the Ottoman period. As a matter of fact, there are sections in the archive and libraries where manuscripts as well as printed books are kept, classified and protected with care. The subject of this study is a manuscript with the archive number 06 Mil Yz A 890/1 of the National Library named Usūl-i Ahkām-ı Sāl-i Ālem, written by Chief Magistrate Mehmed Çelebi. In this way, the presentation of there levant copy of the work and the evaluation of its content will be carried out. Indeed, the work is an astronomy and astrology science book. This work deals with the method to be followed while preparing the judicial calendar in the Ottoman Empire. In addition, the author also discusses in detail how the positions of the planets and stars in the sky affect the people and events in the society. In this way, the evaluation of the activities carried out by astronomy and astrology under the name of the chief astrologer in the Ottoman period will also be discussed within the scope of the study.

Anahtar Kelimeler

Manuscript, chief astrologer, author, astronomy, astrology

Müneccimbaşı Mehmet Çelebi’nin “Usul-i Ahkâm-ı Sâl-i Alem” Adlı Eseri Hakkında Bir Değerlendirme

Öz

Herhangi bir basma âletiyle basılmamış, özel mürekkep ve kalemle çoğu defa özel olarak işlenmiş kâğıtlara yazılarak meydana getirilen, ilmî, fennî ve edebî eserlere yazma eser adı verilmektedir. Bu türden eserlerin en nadide örneklerinin Osmanlılar devrinde ortaya konduğu tespit edilebilmektedir. Nitekim arşiv ve kütüphânelerde basma kitapların yanı sıra el yazması eserlerin de saklanıp, tasnif edildiği, îtinâ ile korunduğu bölümler bulunmaktadır. Bu çalışmanın konusunu Müneccimbaşı Mehmed Çelebi’nin yazmış olduğu Usūl-i Ahkām-ı Sāl-i Ālem adlı Milli Kütüphane’de 06 Mil Yz A 890/1 arşiv numarasıyla yer alan bir yazma eseri oluşturmaktadır. Eserin ilgili nüshasının tanıtılması ve içeriğinin değerlendirilmesi bu suretle gerçekleştirilecektir. Nitekim eser, bir astronomi ve astroloji bilimi kitabıdır. Bu eser, Osmanlı Devleti’nde ahkām takvimi hazırlarken nasıl bir usūl izlenmesi gerektiğini konu edinmektedir. Ayrıca gökyüzündeki gezegen ve yıldızların bulundukları konumların toplumdaki kişi ve olaylara nasıl etki ettiğini de müellif, ayrıntılı bir şekilde ele almaktadır.Bu suretle astronomi ve astrolojinin Osmanlılar devrinde müneccimbaşılık kurumu adı altında yürütmüş olduğu faaliyetlere ilişkin değerlendirme de çalışma kapsamında ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yazma eser, müneccimbaşı, müellif, astronomi, astroloji

Kaynakça

• Aydüz, S. (1993). Osmanlı Devleti'nde müneccimbaşılık ve müneccimbaşılar. İstanbul: (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Aydüz, S. (1995). Osmanlı Devleti'nde müneccimbaşılık. Osmanlı Bilimi Araştırmaları (1), 159-207.
• Bakkal, A. (2013). İslâm astronomi tarihinde İbn Rüşd: Büyük İslâm Filozofu İbn-i Rüşd. Diyanet Dergisi, (XLVIII/3): 195-208.
• Bursalı, M. T. (1975). Osmanlı müellifleri 3, İstanbul: Meral Yayınevi.
• Dalkırdan, T. (2019). Osmanlı’da İlm-i Nücum ve Müneccimler (1580-1839). Mersin: (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).
• Fehd, T.(2000). İlm- i Ahkâm-ı Nücûm, DİA, İstanbul, (22), 125-126.
• Fehd, T.(2000). İlm-i Felek, DİA, İstanbul, (22), 126-129.
• İbn-i Haldûn, (1377). Mukaddime. (H. Kendir, Çev.), Yeni Şafak Kültür Armağanı, İstanbul:2004/ 1.
• İhsanoğlu, E. (1996). Büyük Cihad'dan Frenk Fodulluğuna, İstanbul: İletişim Yayınları.
• İhsanoğlu, E. (2009). Osmanlı Uygarlığı (I). (H. İnalcık, ve G. Renda, Dü) Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İhsanoğlu, E. (2013). Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi (I). İstanbul: IRCICA Yayınları.
• İhsanoğlu, E. (2017). Osmanlı Bilim Mirası (II). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Müneccimbaşı Mehmed Çelebi, Usul-i Ahkam-ı Sal-i Alem, M.K.Y.K,06 Mil Yz A 890/1
• Nasr, S. H. (2006). İslam ve Bilim 'İslam Medeniyetinde Pozitif Bilimlerin Tarihi ve Esasları'. (İ. Kutluer, Çev.) İstanbul: İnsan Yayınları.
• Önler, S. (2016). Usul-i Ahkam-ı Sal-i Alem. Eskişehir: Osman Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).
• Özçelik M., E. (2018). Osmanlı Devleti’nde Müneccimbaşılık ve Müneccimbaşı Hüseyin Efendi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).
• Pıngree, D. (1963). Astronomy and Astrology in India and Iran. ISIS, LIV: 241-242.
• Salıba, G.(1992). The Role Of The Astrologer In Medıeval Islamıc Socıety. Bulletin D'études Orientales, Sciences Occultes Et Islam, (44), 45-67.
• Sezgin, F.(2008). İslam’da Bilim ve Teknik, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul:(1).
• Sezgin, F. (2008). İslam'da Bilim ve Teknik (II). İstanbul: Kültür A.Ş Yayınları.
• Şuşar, M.(2008). 1682 Tarihli Müneccimbaşı Defteri .İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı, (Yüksek lisans tezi).
• Tez, Z.(1991). Ortaçağ İslam dünyasında bilim ve teknik, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Unat, Y. (2013). İlkçağlardan günümüze astronomi tarihi. Ankara: Nobel Akademik Yayınları.
• Unat, Y. (1999). Osmanlı astronomisine genel bir bakış. Osmanlı, Ankara, (8), 1-17.
• Unat, Y.(2006). Tarih boyunca Türklerde astronomi. 15. Ulusal Astronomi Kongresi, İstanbul Kültür Üniversitesi, 27 Ağustos- 01 Eylül.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2014). Osmanlı Devletinin saray teşkilatı, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Zeki, S.(2004). Âsâr-ı Bâkiye, (M. Dosay Gökdoğan, R. Demir, M. Kılıç, Çev). III, 3, Ankara:Babil Yayın Dağıtım.