Ekonominin Stres Dönemlerinin Makroekonomik Göstergelerle Tahmininde Logit/Probit Model Kullanımına Yönelik Bir Uygulama

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 1, 88 - 104, 28.03.2023

Ali Cüneyt Çetin

https://doi.org/10.32709/akusosbil.883343

Öz

Ekonominin stres dönemlerinin öngörülebilirliğinin makroekonomik göstergelerle belirlenmesi bu çalışmanın ana konusunu oluşturmaktadır. Bu amaçla Türkiye’nin 1996:01-2020:10 dönemi makroekonomik göstergeleri üzerinden spekülatif baskı endeksi oluşturulmuş ve Logit ve Probit olasılık modelleri kullanılarak ekonominin stres dönemlerinin öncü göstergeleri tespit edilmeye çalışılmıştır. İncelenen dönemde spekülatif baskı endeksinin Ağustos 1998, Aralık 2000, Şubat-Mart-Nisan ve Haziran 2001, Haziran 2006, Ekim 2008, Ocak 2014, Haziran, Ağustos ve Eylül 2018, Mart ve Nisan 2020 tarihlerinde eşik değeri aştığı görülmüştür. Eşik değerin aşılması 1998 Rusya krizi, 2001 döviz krizi, 2008 küresel finansal kriz, 2018 yılında yaşanan döviz kurunda ve finansal piyasalarda ortaya çıkan dalgalanmaya bağlı kriz ve 2020 yılında brüt rezervlerdeki azalış yönlü değişme ile açıklanabilmiştir. Ekonominin stres dönemlerinin oluşma olasılığını en yüksek oranda açıklayan Logit/Probit Model-1’in dolar faiz oranı ve gecelik faiz oranı değişkenlerinden oluştuğu belirlenmiştir. Logit/Probit Model-1’de dolar faiz oranındaki ve gecelik faiz oranındaki artışların ekonomide stres dönemlerinin oluşma ihtimalini artırdığı belirlenmiştir. Ayrıca diğer Logit/Probit Modellerde yer alan ve anlamlı katsayılara sahip bazı değişkenlerin önemli sonuçlar sunduğu görülmüştür. Güvenirlik bakımından yüksek orana sahip Logit/Probit Model-2’de portföy yatırımlarındaki azalışın ekonominin stres dönemlerinin oluşma olasılığını artırabileceği belirlenmiştir. Logit/Probit Model-3’de bankalarca verilen kredilerdeki ve tüketici fiyat endeksindeki artışların, Logit/Probit Model-4’de BIST100 endeksindeki ve TÜFE bazlı reel kur endeksindeki düşüşlerin ekonomide stres dönemlerinin oluşma olasılığını artırabileceği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ekonomi, stres dönemi, spekülatif baskı endeksi, makroekonomik göstergeler

An Application of the Logit/Probit Model for Estimating Economic Stress Periods Using Macroeconomic Indicators

Öz

The main subject of this study is to determine the predictability of the stress periods of the economy with macroeconomic indicators. For this purpose on Turkey’s macroeconomic indicators during 1996:01- 2020:10 the speculative pressure index has been established and identified the leading indicators of the stress periods of the economy using Logit/Probit models. It was observed that the speculative pressure index exceeded the threshold value in August 1998, December 2000, February, March, April and June 2001, June 2006, October 2008, January 2014, June, August and September 2018, March and April 2020. Exceeding the threshold value can be explained by the 1998 Russian crisis, 2001 currency crisis, 2008 global financial crisis, the crisis due to fluctuations in the exchange rate and financial markets in 2018, and the change in gross reserves in 2020. It has been determined that the Logit/Probit Model-1, which explains the probability of the occurrence of stress periods in the economy at the highest rate, consists of dollar interest rate and overnight interest rate variables. In the Logit/Probit Model-1, it has been determined that increases in the dollar interest rate and the overnight interest rate increase the likelihood of stress periods in the economy. In addition, it has been seen that some variables with significant coefficients in other Logit/Probit Models provide important results. In the Logit/Probit Model-2, which has a high rate of reliability, it has been determined that the decrease in portfolio investments may increase the probability of occurrence of stress periods in the economy. It was concluded that the increases in loans given by banks and consumer price index in Logit/Probit Model-3, decreases in BIST100 index and CPI-based real exchange rate index in Logit/Probit Model-4 may increase the probability of occurrence of stress periods in the economy.

Anahtar Kelimeler

Economy, stress period, speculative pressure index, macroeconomic indicators

Kaynakça

• Akkaya, M. ve Kantar, L. (2018). Finansal krizlerin tahmininde öncü göstergelerin logit-probit model ile analizi: Türkiye uygulaması. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 14(3), 575-590. doi: 10.17130/ijmeb.2018343111
• Aklan, N. A., Çınar, M. and Akay, H. K. (2015). Financial stress and economic activity relationship in Turkey: post-2002 period. Yönetim ve Ekonomi, 22(2), 567-580. doi:10.18657/yecbu.95272
• Avcı, M. A., Altay, N. O. ve Sulak, H. (2016). Finansal krizlerin öngörüsünde markov rejim değişimi modeli: gelişmekte olan ülkelere yönelik bir analiz. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(2), 463-475. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduiibfd/issue/20860/223825
• Balakar, G. H. (2020). Parasal kriz teorileri ve determinantlarının analizi: Türkiye örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Osmaniye.
• Balakrishnan, R., Danninger, S., Elekdağ, S. and Tytell, I. (2009). The transmission of financial stress from advanced to emerging economies. IMF Working Paper, WP/09/133, 1-52. https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2009/wp09133.pdf (Erişim tarihi: 10.01.2021).
• Barışık, S. ve Oruç, S. (2019). Türkiye'deki finansal stres testi uygulamalarının incelenmesi. International Social Sciences Studies Journal, 5(38), 3332-3344. doi: 10.26449/sssj.1576
• Bülbül, H. ve Akgül, I. (2018). Türkiye finansal stres endeksi ve markov rejim değişim modeli ile yüksek stres dönemlerinin belirlenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 13(3), 125-140. doi: 10.17153/oguiibf.427265
• Brüggemann, A. and Linne, T. (2002). Are the central and eastern european transition countries still vulnerable to a financial crisis? result from the signal approach. BOFIT Discussion Paper, No: 5. doi: 10.2139/ssrn.1015699
• Cardarelli, R., Elekdag, S. and Lall, S. (2011). Financial stress and economic contractions. Journal of Financial Stability, 7(2), 78-97. doi: 10.1016/j.jfs.2010.01.005
• Claessens, S., Köse, A. and Terrones, M. E. (2008). Financial stress and economic activity. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar, 2(2), 11-24. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bddkdergisi/issue/57364/812732 (Erişim tarihi: 05.01.2021).
• Çamlıca F. ve Güneş D. (2016). Türkiye’de finansal stresin ölçülmesi: yöntemsel bir karşılaştırma. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Ekonomi Notları, (06). https://econpapers.repec.org/paper/tcbeconot/1606.htm (Erişim tarihi: 18.12.2020).
• Çeşmeci, Ö. and Önder, A. Ö. (2008). Determinants of currency crises in emerging markets. Emerging Markets Finance ve Trade, 44(5), 54-67. https://www.jstor.org/stable/27750631
• Çetin, I. (2011). Konjonktürel modeller ile finansal kriz tahmini: Türkiye uygulaması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Çevik, E. İ., Dibooglu, S. and Kenc, T. (2013). Measuring financial stress in Turkey. Journal of Policy Modeling, 35(2), 370-383. doi:10.1016/j.jpolmod.2012.06.003
• Çeviş, İ. (2005). Para Krizlerine Ampirik Bir Yaklaşım, Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları.
• Davis, P. E. and Karim, D. (2008). Comparing early warning system for banking crises. Journal of Financial Stability, 4(2), 89-120. doi:10.1016/j.jfs.2007.12.004
• Diaz D. T., M. and Pacheco, M. (2003). Currency crisis: an application of the discriminant analysis methodology (Master of science in banking and finance MBF-HEC). University of Lausanne, Switzerland.
• Edison, H. J. (2000). Do indicators of financial crises work? an evaluation of an early warning system. Board of Governors of the Federal Reserve System International Finance Discussion Papers, 675. doi:10.2139/ssrn.238249
• Ekinci, A. (2013). Financial stress index for Turkey. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 14(2), 213-229. https://dergipark.org.tr/tr/pub/doujournal/issue/66669/1043091
• Elekdağ, S., Kanlı, İ. B., Samancıoğlu, Z. ve Sarıkaya, Ç. (2010). Finansal stres ve iktisadi faaliyet. Central Bank Review, 10, 1-8. https://www.researchgate.net/publication/227349762_Finansal_Stres_ve_Iktisadi_Faaliyet
• Corsetti, G., Pesenti P. and Roubini, N. (1998). What caused the Asian currency and financial crisis?. Japan and the World Economy, 11, 305-373. doi:10.1016/S0922-1425(99)00019-5
• Hakkio, Cr. and Keeton, W. (2009). Financial stress: what is it, how can it be measured, and why does it matter. Economic Review Federal Reserve Bank of Kansas City, 94(2), 5-50. https://econpapers.repec.org/RePEc:fip:fedker:y:2009:i:qii:p:5-50:n:v.94no.2
• Eichengreen, B., Rose, A. K. and Wyplosz, C. (1996). Contagious currency crises. Nber Working Paper Series, Cambridge: NBER Working Paper 5681/National Bureau of Economic Research. 1-48. https://eml.berkeley.edu/~eichengr/research/pre5681.pdf
• Erkekoğlu, H. ve Bilgili, E. (2005). Parasal krizlerin tahmin edilmesi: teori ve uygulama. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (24), 15-36. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erciyesiibd/issue/5881/77814
• Favero, C. A. and Giavazzi, F. (2002). Is the international propagation of financial shocks non-linear?: Evidence from the ERM. Journal of International Economics, Elsevier, 57(1), 231-246. doi.org/10.1016/S0022-1996(01)00139-8
• Flood, P. R. and Garber, M. P. (1984). Collapsing exchange-rate regimes. Journal of International Economics, (17), 1-13. doi:10.1016/0022-1996(84)90002-3
• Frankel, J. A. and Rose, A. K. (1996). Currency crashes in emerging markets: an empirical treatment. Journal of International Economics, (41), 351-366. doi: 10.1016/S0022-1996(96)01441-9
• Gerni, C., Emsen, Ö. S. ve Değer, M. K. (2005). Erken uyarı sistemleri yoluyla Türkiye’deki ekonomik krizlerin analizi. Ekonometri ve İstatistik e-Dergisi, (2), 39-62. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuekois/issue/8983/112052
• Heun, M. and Schlink, T. (2004). Early warning systems of financial crises implementation of a currency crisis model for Uganda. HFB-Business School of FinanceandManagement Sonnemannstr, 9-11. https://d-nb.info/990138372/34
• Kaminsky, G., Lizondo, S. and Reinhart, C. M. (1997). Leading indicators of currency crises. IMF Working Paper, (79). Washington DC. https://d-nb.info/990138372/34Leading%20indicators%20of%20currency%20crises
• Kara, H., Pınar, Ö. ve Deren, Ü. (2015). Türkiye için finansal koşullar endeksi. T. C. Merkez Bankası Çalışma Tebliği, 15(3), 1- 31.
• Kaya, E. ve Kılınç, A. (2017). Türkiye için finansal sıkıntı endeksinin ölçümü ve finansal sıkıntı endeksinin reel ekonomik faaliyetler ile ilişkisi. C. Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 18(1), 57-70. http://esjournal.cumhuriyet.edu.tr/tr/pub/issue/32216/357727
• Kaya, V. ve Yılmaz, Ö. (2011). Finansal küreselleşme-para krizi nedenselliği ve para krizlerinin tahmin edilebilirliği: Türkiye, 1990–2002. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 0(33), 69-102. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusiyasal/issue/603/6096
• Keskin, H. Ü. (2004). Ekonomik krizlerde küresel güçler: 2001 Türkiye ekonomik krizi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Kibritçioglu, A. (2003). Monitoring banking sector fragility. The Arab Bank Review, 5(2), 51-66.
• Korkmaz, A. (2010). Finansal Krizler ve Aktarım Kanalları (Teorik ve Ampirik Yaklaşımlar (Yayınlanmamış doktora tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Krugman, P. (1979). A model of balance-of-payments crises. Journal of Money, Credit and Banking, 11(3), 311-325. https://www.jstor.org/stable/1991793
• Oet, M. V., Eiben, R., Bianco, T., Gramlich, D. and Ong, S. (2011). Financial stress index: identification of systemic risk conditions. Federal Reserve Bank of Cleveland Working Paper, November, 11-30. doi: 10.3390/risks3030420
• Öruç, E. (2019). Weymark modeli döviz piyasası baskısı endeksi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (53), 261-284. doi:10.18070/erciyesiibd.445125
• Pesaran, M. H. and Pick, A. (2007). Econometric issues in the analysis of contagion. Journal of Economic Dynamics and Control, 31(4), 1245-1277. doi: 10.1016/j.jedc.2006.03.008
• Polat, O. and Özkan, I. (2019). Transmission mechanisms of financial stress into economic activity in Turkey. Journal of Policy Modeling, Elsevier, 41(2), 395-415. doi: 10.1016/j.jpolmod.2019.02.010
• Racaru, I., Copaciu, M., and Lapteacru, I. (2006). Early warning systems on currency crises. National Bank of Romania Occasional Papers, (5). http://www.bnro.ro/PublicationDocuments.aspx
• Sachs, J. D., Tornell, A. and Velasco, A. (1996). Financial crises in emerging markets: the lessons from 1995. Harvard Institute of Economic Research Working Papers, 1759, 1-68. doi: 10.2307/2534648
• Sarıkovanlık, V., Koy, A., Akkaya, M., Yıldırım, H. H. ve Kantar, L. (2019), Finans biliminde ekonometri uygulamaları. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Şen, A. (2006). Parasal krizlere neden olan faktörler: Türkiye analizi. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, (9), 1-21. https://arastirmax.com/tr/system/files/dergiler/9383/makaleler/9/arastirmax-parasal-krizlere-neden-olan-faktorler-turkiye-analizi.pdf
• Topcu, A. ve Mutan, O. C. (2009). Hisse senedi piyasası çalkantıları için erken uyarı sistemi: Türkiye örneği. İstatistikçiler Dergisi, (2), 37-47. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jssa/issue/10041/123865
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (2020). Uluslararası Rezervler ve Döviz Likiditesi Tablosu 2020-04, https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket/collapse_18/5092/DataGroup/turkish/bie_ulusdovlkd/ (Erişim tarihi: 03.05.2020).
• Ural, M. ve Balaylar, N. A. (2007). Bankacılık sektöründe yüksek risk alımı ve baskı indeksleri. Finans Politik and Ekonomik Yorumlar, 44(509), 47-58. http://www.ekonomikyorumlar.com.tr/files/articles/15282000395_4.pdf
• Yaman, Ö. (2010). Finansal krizler ve erken uyarı sistemleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kadir Has Üniversitesi, İstanbul.
• Yaşar, H. A. (2019). Finansal stres endeksi: Türkiye uygulaması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Yavuz, N. (2019). Türkiye’de finansal baskıya neden olan faktörlerin öncü göstergeler ile tahmin edilmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Tekirdağ.
• Yılmazkuday, H. and Akay, K. (2008). An analysis of regime shifts in the Turkish economy. Economic Modelling, 25(5), 885-898. doi: 10.1016/j.econmod.2007.11.013