The First Women Deputies in Türkiye in the Context of Women’s Rights

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 100. Yılında Cumhuriyet Özel Sayısı - 100. Yılında Cumhuriyet Özel Sayısı, 1 - 14, 29.11.2023

Sadık Sarısaman

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1301889

Öz

Political rights were incrementally given to women in Türkiye. Respectively, they were given the right to take part in the elections in 1930 for the municipal elections and in 1933 for the neighbourhood election and the right to elect and be elected in the parliamentary election on 5 December 1934. Türkiye is among the first countries to give women the right to elect and be elected in the parliamentary election. At that time, even some western countries such as France and Italy did not give women the right to elect and be elected yet. In the elections held in 1935, 17 woman deputies were elected. When one more woman deputy was elected in the mid-term election held in Çankırı in 1936, the number of women deputies increased to 18 during the 5th Term in the Turkish Grand National Assembly. The first women parliamentarians were selected among the women considered to be cultured and to have a high level of moral courage to be a model and a guide. In determining the candidates for women deputies , Mustafa Kemal Atatürk and the central management of the Republican People's Party were influential. The impact of party organisations in the provinces was limited. Except for the Ankara deputy Satı Çırpan, others were people with a particular educational level. Satı Çırpan could not attend school and learned how to read and write at national schools. The remaining 17 women deputies were secondary school and higher education graduates. The majority of them were teachers, and they knew one or more than one foreign languages. Apart from being Turkish citizens, most of the women deputies had no connection with the election districts from where they were nominated as candidates. They could not show the impact expected from them in the parliament. This case can be explained merely with sociological and psychological reasons. They were undoubtedly under the influence of their conditions of growing up. It has been seen that even though they were in the know, they could not show moral courage in the parliament where men predominated.

Anahtar Kelimeler

Woman, woman’s rights, right to elect and be elected, Turkish Grand National Assembly

Teşekkür

Bu çalışmanın ilk hali 04.12.2021 tarihinde Afyonkarahisar’da düzenlenen Baciyan-ı Rum Teşkilatından Günümüze Türk Kadını Çalıştayında sözlü bildiri olarak sunulmuştur.

Kadın Hakları Bağlamında Türkiye’de İlk Kadın Milletvekilleri

Öz

Türkiye’de kadınlara siyasi haklar aşamalı olarak verilmiştir. Sırasıyla 1930’da belediye seçimlerine, 1933’de muhtarlık seçimlerine katılma hakkı, 5 Aralık 1934’te de milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir. Türkiye, kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkını veren ilk ülkeler arasında yer almıştır. Bu tarihte henüz Fransa, İtalya gibi bazı batı ülkeleri bile kadınlara seçme ve seçilme hakkı vermemişlerdi. 1935 yılında yapılan seçimlerde 17 kadın milletvekili seçilmiştir. 1936’da Çankırı’da yapılan ara seçimde bir kadın milletvekili daha seçilince 5. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki kadın milletvekili sayısı 18'e yükselmiştir. İlk kadın parlamenterler örnek ve rehber olmaları için kültürlü ve medeni cesareti yüksek olduğu düşünülen kadınlardan seçilmişlerdir. Kadın milletvekili adaylarının belirlenmesinde Mustafa Kemal Atatürk ve Cumhuriyet Halk Fırkası merkez yönetimi etkili olmuştur. Taşradaki parti teşkilatlarının etkisi sınırlıdır. Ankara milletvekili Satı Çırpan hariç diğerleri belli bir eğitim seviyesi olan kişilerdir. Satı Çırpan okula devam edememiş, millet mekteplerinde okuma yazma öğrenmiştir. Geriye kalan 17 kadın milletvekili orta ve yükseköğretim mezunudur. Çoğunluğunun mesleği öğretmenlik olup bir veya birden fazla yabancı dil biliyordu. Kadın milletvekillerinin çoğunluğunun aday gösterildikleri seçim çevreleri ile Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak dışında her hangi bir bağları yoktu. Mecliste kendilerinden beklenen etkiyi gösterememişlerdir. Bu durum ancak sosyolojik ve psikolojik nedenlerle açıklanabilir. Yetiştikleri şartların etkisinde kaldıkları muhakkaktır. Bilgili olmalarına rağmen erkeklerin çoğunlukta olduğu mecliste medeni cesaret gösterememiş oldukları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kadın, kadın hakları, seçme ve seçilme hakkı, Türkiye Büyük Millet Meclisi

Kaynakça

• Altındal, M. (1994). Osmanlı'da Kadın, İstanbul, Altın Kitaplar Yayınevi.
• Altuncuoğlu, N. (2020). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Kayserili Kadınlar (Ferruha Güpgüp, Jale Baysal, Leman Cevad Tomsu, İlmiye Bergman Akkadın Sırcan, Asya Studies, Prof. Dr. Bayram Bayraktar özel sayısı, ss.19-28.
• Aydın, M. (2020). Samsun'un İlk Kadın Milletvekili Meliha Ulaş, http://www.akasyam.com/samsunun-ilk-kadin-milletvekili-meliha-ulas-12209
• Duroğlu, S. (2007). Türkiye’de İlk Kadın Milletvekilleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Dün Altı Vilayette Saylav Seçimi Yapıldı, Ulus, 13 Ocak 1936, s.1
• Güneş, İ. (2001). Türk Parlamento Tarihi (T.B.M.M. - V. Dönem 1935 - 1939), C.2, Ankara: T.B.M.M. Vakfı Yayınları.
• http://www.yasamoykusu.com/biyografi-3088-Mebrure_Gonenc. (2017).
• İnan, A. (1956). Kemal Atatürk’ü Anarken, ikinci Baskı, Ankara.
• Kadın Saylavların Kılığı, Ulus, 2 Mart 1935, s. 1.
• Ramsay, W.M.(1960). Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası, (Çev. Mihri Pektaş), Yayınları, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Sarısaman, S. (2020).Trabzon'un İlk Kadın Milletvekili Seniha Hızal'ın TBMM'deki Faaliyetleri, Atatürk Yolu, 67, ss.403-427.
• Seçim Hazırlıkları Bitiyor, Saylavlığa Namzetlikleri Konulan bayanların Tercüme-i Halleri, Zaman, 6 Şubat 1935, s. 1.
• Topçuoğlu, O. ve Topçuoğlu T. (1984). Cumhuriyet Dönemi’nde Olaylar ve Mesleklerde Basınımızda Yer Alan İlk Kadınlar, Ankara: Demircioğlu Matbaacılık.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi, Sicil No: 868.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerideleri ( TBMM ZC), 5. Devre.