Amerikan ve Fransız Cumhuriyet Deneyimleri Işığında Türkiye’de Cumhuriyet’in Kuruluşu

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 100. Yılında Cumhuriyet Özel Sayısı - 100. Yılında Cumhuriyet Özel Sayısı, 272 - 283, 29.11.2023

Belgin Tarhan

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1334410

Öz

Hanedanlığa dayalı teokratik bir devlete son vererek halk egemenliğini esas alan bir kuruluşa yönelmesi nedeniyle Türkiye’de Cumhuriyet’in ilanı, modern toplumun ve siyasetin başlangıcıdır. Bu yönüyle Cumhuriyet’in kuruluşu, 18. yy. son çeyreğinde gerçekleşen Amerika ile Fransa’daki cumhuriyet deneyimlerini hatırlatmaktadır. Özgür ve eşit yurttaşlık talep eden toplumsal kesimler öncülüğünde başlayan değişim talebi, devrimlere ivme kazandırmış, ardından yazılı anayasaların rehberlik ettiği cumhuriyet idaresini getirmiştir. Eski düzeni yıkan devrimlere, insan hakları bildirgeleriyle biçimlenen modern anayasalar eşlik ettiği için Amerika ile Fransa’da cumhuriyetçi kurucu eylem, bir örnek teşkil etmektedir. Benzer bir değişim paradigması ve cumhuriyetçi öz, yirminci yüzyılın başlarında Türkiye’deki yeni siyasal rejim içinde söz konusudur. Bu çalışma, Türkiye’deki kurucu eylemi, Amerikan ve Fransız Devrimleri sonrasında geçilen cumhuriyet deneyimleri ışığında tartışmayı amaçlamaktadır. Geniş bir çerçeveye sahip konu, cumhuriyetçi siyasal katılım ilkesiyle sınırlandırılmaktadır. Bu izlek eşliğinde Amerika ile Fransa’da Cumhuriyet’in kurucu köklerine ilişkin bir çerçeve çizilmekte, Türkiye’deki cumhuriyetçi başlangıcı tahlil etmeye yönelik bir felsefi zemin inşa edilmektedir. Çalışma, Türkiye’de yeni devlet ve rejimin kuruluşunda demokratik bir cumhuriyetin potansiyelini ve imkanını soruşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Amerikan Devrimi ve Cumhuriyeti, Fransız Devrimi ve Cumhuriyeti, Türkiye’de Cumhuriyet, siyasal katılım, siyasal muhalefet

The Establishment of the Republic in Türkiye in Light of American and French Republican Experiences

Öz

The proclamation of the Republic in Türkiye can be considered the beginning of modern society and politics because it ended a dynastic theocratic state and turned into an institution based on popular sovereignty. In this regard, the establishment of the Republic reminds of the republican experiences in America and France, which took place in the last quarter of the 18th century. The demand for change, which started under the leadership of social segments demanding free and equal citizenship in both countries, accelerated the revolutions, which were followed by a republican administration guided by written constitutions. The republican founding act in America and France are examples because modern constitutions shaped by human rights declarations accompanied the revolutions that destroyed the old order. A similar paradigm of change and republican essence is present in the new political regime in Türkiye at the beginning of the twentieth century. This study aims to discuss the founding act in Türkiye in light of the republican experiences after the American and French Revolutions. The issue which has a broad framework is limited by the principle of republican political participation. Firstly, a comparison is made regarding the establishment of the Republic in America and France through the two themes, and then the republican beginning in Türkiye is discussed. The study investigates the potential and possibility of a democratic republic in the establishment of the new state and regime in Türkiye.

Anahtar Kelimeler

American Revolution and Republic, French Revolution and Republic, Republic in Türkiye, political participation, political opposition

Kaynakça

• Acton, L. (2019). İki devrim üzerine (Y. Sağır, Çev.). İstanbul: Liberus Yayınları.
• Ağaoğulları, M. A. (2006). Ulus-Devlet ya da halkın egemenliği. Ankara: İmge Kitabevi.
• Arendt, H. (2009). Politika ve devrim üzerine düşünceler (D. Sezer ve Ü. D. Başkır, Çev.). Baykuş Felsefe Dergisi, 4, 87-109.
• Arendt, H. (2017). Devrim üzerine. (O. E. Kara, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atatürk, M. K. (2015). Nutuk. N. Bayramoğlu ve Kurtuluş G. (Ed), Ankara: Kaynak Yayınları.
• Auidier, S. (2006). Cumhuriyet kuramları (İ. Yerguz, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Başkaya, F. (2012). Cumhuriyet kavramı. A. H. Fırat (Der), Türkiye’nin cumhuriyeti: bir cumhuriyet sorgulaması içinde (ss. 91-98). İstanbul: Tekin Yayınları.
• Berkes, N. (2016). Türkiye’de Çağdaşlaşma. Ahmet Kuyaş (Haz), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar-Türkiye’de siyasi ideolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bumin, K. (1998). Alkışla cumhuriyet olmaz. Cogito, 15, 185-233.
• Cengizbay, K. (2008). Bizim cumhuriyet. Doğu Batı Dergisi, 46, 145-151.
• Demirel, A. (2005). Ali Şükrü bey ve Tan gazetesi. M. Yılmaz (Ed), Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce 7 içinde (ss. 185-188). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirel, A. (2020). Birinci Meclis’te muhalefet- İkinci Grup. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirkent, D. (2017). Bir devlet iki cumhuriyet. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Eroğul. C. (2003). Cumhuriyet 80. yılında adlı sempozyum bildirisi. Mülkiye Dergisi, 28(241), 102-112.
• Frey F. W. (1965). The Turkish political elite. The I.M.T. Press.
• Gözler, K. (1999). Hukuk açısında monarşi ve cumhuriyet kavramlarının tanımı sorunu. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 54(1), 52-61.
• İnsel, A. (1998). Cumhuriyet ve demokrasi. Birikim Dergisi. 115, https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-115-kasim-1998/2309/cumhuriyet-ve-demokrasi/6365 (Erişim tarihi 09.12.2022).
• Keyman, F. ve Turnaoğlu B. (2008). Neo-Roma ve Neo-Atina cumhuriyetçiliği. Doğu-Batı Dergisi. 47, 37-64.
• Laçiner, Ö. (1998). Çözülme bitti, sorunlarını mı çözüyoruz? Birikim Dergisi, 115, https://(09.12.2022)birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-115-kasim-1998/2309/cumhuriyet-cozulme-bitti-sorunlarini-mi-cozuyoruz/6358 (Erişim tarihi 18.11.2022).
• Mardin, Ş. (1991). Türk modernleşmesi makaleler 4, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öz, E. (1992). Tek parti yönetim ve siyasal katılım, Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Sezer, D. (2012). Çoğulluk ve politika: Rousseau, Arendt ve cumhuriyetçilik. Toplum ve Bilim, 124, 7-26.
• Sezgin, Ö. (2005). Türk kurtuluş şavaşı ve rejim sorunu. Ankara: İmge Kitapevi Yayınları.
• Tanör, B. (1998). Türkiye’de yerel kongre iktidarları (1918-1920). İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
• Tarhan, B. (2021). ‘Kurucu eylem’ üzerine: Amerikan ve Fransız Devrimi aracılığıyla Alexis de Tocqueville ile Hannah Arendt’te modern başlangıç sorunu. Liberal Düşünce Dergisi, 104, 27-50.
• Tocqueville, A. (2004). Eski rejim ve devrim (T. Ilgaz, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Tocqueville, A. (2015). Amerika’da demokrasi II (Ö. Doğan, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1998). Türkiye’de siyasal partiler-mütareke dönemi cilt:2. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Unat, F. R. (1957). Atatürk’ün toplamak istediği meclis-i müessisan. Belleten. 21(83), 483-487.
• Uslu, C. (2021). Liberal ortak iyinin cumhuriyetçi eleştirisi üzerine. Felsefe Dünyası Dergisi. 73, 47-70.
• Yerasimos, S. (1998). Tek parti dönemi. I. C. Schick ve E. A. Tonak (Der), Geçiş Sürecinde Türkiye içinde (ss.119-173). İstanbul: Belge Yayınları.