Sürecin En Erken Evresinde Cumhuriyet’in İlanını Karikatür[k]lerle* Okumak

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 100. Yılında Cumhuriyet Özel Sayısı - 100. Yılında Cumhuriyet Özel Sayısı, 332 - 362, 29.11.2023

Eminalp Malkoç

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1344611

Öz

Çalışmada öncelikle, çeşitli faktörlere bağlı olarak Türkiye’de geç gelişen karikatürün Osmanlı’nın son dönemiyle birlikte özellikle Milli Mücadele ve erken Cumhuriyet dönemindeki yoğunluğuna işaret etmek amacıyla 1970’lerin sonlarında üretilen karikatürk ifadesine başvurulmuştur. Asıl olarak araştırma, Türk Devrimi/İnkılabı olarak adlandırılan Türkiye’deki büyük dönüşümün merkezinde duran Cumhuriyet’in ilanını, yoğun bir gündeme sahip 1923 Ekim’ine odaklanarak karikatürler üzerinden incelemektedir. Karikatürler halka en yakın ve aslında yalın şekilde önemli (siyasal) gelişmelerin kamuoyuna nasıl yansıdığını ya da yansıtıldığını anlamak açısından önemlidirler. Ayrıca, bunlar çeşitli siyasi söylem ya da spekulasyonların aksine halk içinde varolana yani gerçek algıya hatta toplumsal bilinçaltına ulaşmak açısından güçlü kanallardır. Karikatürlerde eleştiriler ve yapılması gerekenler işlendiği gibi kamuoyu açısından öncelik arz eden yaklaşımlar da ortaya konmaktadır. Bu araştırmada Akbaba, Karagöz, Kelebek, Zümrüd-ü Anka gibi dönemin mizah dergileri üzerinden Cumhuriyet’in ilanı çalışmalarına farklı bir perspektiften katkı sağlamak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Karikatür[k], Cumhuriyet’in ilanı, mizah, Türkiye Cumhuriyeti tarihi

Reading the Proclamation of the Republic with Karikatürks at the Earliest Stage of the Process

Öz

Depending on various factors, caricature developed late in Türkiye. Despite this, it is desired to point out the intensity of caricature in the last period of the Ottoman Empire, especially in the National Struggle and the early Republican period. For this purpose, the term karikatürk (Turkish cartoon), which was produced in the late 1970s, was used in the study. In fact, the research examines the proclamation of the Republic, which stands at the center of the modernization movement in Türkiye, called the Turkish Revolution/Revolution, through cartoons. This review focuses on October 1923, which has a particularly intense agenda. Cartoons are important in terms of understanding how the closest and, in fact, important (political) developments are reflected or reflected to the public. Moreover, contrary to various political discourses or speculations, these are powerful channels in terms of reaching the real perception and even the social subconscious. Criticisms and what needs to be done are handled in the cartoons. In addition, approaches that have priority in terms of public opinion are also presented. In this research, it is aimed to contribute to the proclamation of the Republic from a different perspective through humor magazines of the period such as Akbaba, Karagöz, Kelebek, Zümrüd-ü Anka.

Anahtar Kelimeler

Karikatür[k] (Turkish cartoons), proclamation of the Republic, humor, history of the Republic of Türkiye

Kaynakça

• Akbaba, (1339, 15 Teşrin-i Evvel) 90, s.4
• Akbaba, (1339, 25 Teşrin-i Evvel) 93, s.1
• Akbaba, (1339/1923, 1 Teşrin-i Evvel/Ekim) 86, 1
• Akbaba, (1339/1923, 1 Teşrin-i Sani/Kasım) 95, s.1
• Akbaba, (1339/1923, 22 Teşrin-i Evvel/Ekim) 92, 1
• Akbaba, (1339/1923, 29 Teşrin-i Sani/Kasım) 103, s.1
• Akbaba, (1339/1923, 5 Teşrin-i Sani/Kasım) 96, s.1
• Akbaba, (1339/1923, 8 Teşrin-i Evvel/Ekim) 88, s.1
• Akbaba, (1340, 30 Teşrin-i Evvel), 199, s.1
• Akkoyunlu, S. B. (2017). Erken Cumhuriyet Dönemi Türk Basınında Karikatür (1923-1933), Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Altun, H. O. (2005). Hapishane Karikatürleri. Emine Gürsoy Naskali-Hilal Oytun Altun (ed.), Hapishane Kitabı, içinde (ss.74-89), İstanbul: Kitabevi.
• Balcıoğlu, S.-Öngören, F. (1976). 50 Yılın Türk Mizah ve Karikatürü, Türkiye İş Bankası İstanbul: Kültür Yayınları.
• Batıman, B. (1949). Namık Kemal’in Bir Manzumesi ve Alman İdealizmi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi , 3 (1-2), 153-161.
• Bedir, A. (2019). Yakın Dönem Siyasi Tarihinin Karikatür Üzerinden Analizi: Karagöz 1922-1939, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Çapanoğlu, M.N. (1970). Basın Tarihimizde Mizah Dergileri, İstanbul: Garanti Matbaası.
• Çeviker, T. (2010). Karikatürkiye Karikatürlerle Cumhuriyet Tarihi 1923-2008, C.1, İstanbul: NTV Yayınları.
• Karagöz, (1339, 10 Teşrin-i Evvel), 1624, s.2,4
• Karagöz, (1339, 12 Kanun-ı Evvel) 1642, s.1
• Karagöz, (1339, 14 Teşrin-i Sani), 1634, s.4
• Karagöz, (1339, 15 Kanun-ı Evvel) 1643, s.1
• Karagöz, (1339, 22 Kanun-ı Evvel) 1645, s.4
• Karagöz, (1339, 24 Teşrin-i Evvel) 1628, s.1
• Karagöz, (1339, 27 Teşrin-i Evvel) 1629, s.1
• Karagöz, (1339, 3 Teşrin-i Sani) 1631, s.1,4.
• Karagöz, (1339, 31 Teşrin-i Evvel) 1630, s.1
• Karagöz, (1339, 5 Kanun-ı Evvel) 1640, s.1
• Karagöz, (1339, 7 Teşrin-i Sani) 1632, s.4
• Karagöz, (1339, 8 Kanun-ı Evvel) 1641, s.1
• Karagöz, (1339/1923, 3 Teşrin-i Evvel) 1622, s.1,4
• Karagöz, (1340/12 Mart), 1668, s.4
• Karagöz, (1340/23 Temmuz), 1706, s.1
• Karagöz, (1340/9 Kanun-ı Sani), 1650, s.1
• Karagöz, (1340/9 Şubat), 1659, s.1
• Karagöz. (1339/1923, 13 Teşrin-i Evvel), 1625, s.1
• Karagöz. (1339/1923, 17 Teşrin-i Evvel), 1626, s.1
• Karagöz. (1339/1923, 22 Eylül), 1619, s.1
• Karagöz. (1339/1923, 29 Eylül), 1621, s.1
• Kayış, Y. (2016). Atatürk Döneminde Siyasi Karikatür, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Kayış, Y. (2018). Lozan Antlaşması’nın Karikatürlere Yansıması. Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası II, Ed.: İsmail Şahin-Ersin Müezzinoğlu, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, s.391-436.
• Kelebek (1339, 11 Teşrin-i Evvel) 27, s.1
• Kelebek, (1339, 1 Teşrin-i Sani) 30, s.1
• Kelebek, (1339, 15 Teşrin-i Sani) 32, s.1,3
• Kelebek, (1339, 18 Teşrin-i Evvel) 28, s.1
• Kelebek, (1339, 22 Teşrin-i Sani) 33, s.1,3
• Kelebek, (1339, 25 Teşrin-i Evvel) 29 s.1
• Kelebek, (1339, 29 Teşrin-i Sani) 34, s.5,7
• Kelebek, (1339, 8 Teşrin-i Sani) 31, s.1,3
• Kelebek, (1340, 15 Kanun-ı Evvel) 30, s.2-3
• Koloğlu, O. (2005), Türkiye Karikatür Tarihi, İstanbul: Bileşim Yayınevi.
• Malkoç, E. (2014). Cumhuriyet’ten Büyük Söylev’e Ankara-İstanbul İkilemi (1923-1927), İstanbul: Derin yayınları.
• Ölçekçi, H. (2021). Egemenlik ve Bağımsızlık Bağlamında Milli Mücadele Dönemi ve Cumhuriyetin İlk Yıllarındaki Karikatürler Üzerine Bir İnceleme. Atatürk Yolu Dergisi, S.69, 374-395.
• Öngören, F. (1998). Cumhuriyet’in 75 Yılında Türk Mizahı ve Hicvi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Zümrüd-ü Anka, (1339, 15 Teşrin-i Sani) 89, s.2
• Zümrüd-ü Anka, (1339, 25 Teşrin-i Evvel) 83, s.1,3
• Zümrüd-ü Anka, (1339, 29 Teşrin-i Evvel) 84, s.1
• Zümrüd-ü Anka, (1339, 3 Kanun-ı Evvel) 94, s.1
• Zümrüd-ü Anka, (1339, 5 Teşrin-i Sani) 86, s.1
• Zümrüd-ü Anka, (1339, 8 Teşrin-i Sani) 87, s.1
• Zümrüd-ü Anka, (1340, 10 Mart) 122, s.1
• Zümrüd-ü Anka, (1340, 13 Mart) 123, s.1
• Zümrüd-ü Anka, (1340, 14 Kanun-ı Evvel) 202, s.1
• Zümrüd-ü Anka, (1340, 25 Kanun-ı Evvel) 205, s.2-3
• Zümrüd-ü Anka, (1341, 15 Kanun-ı Sani) 210, s.1