Evaluation of Business Ethics Dynamics in Health Sector: A DEMATEL Application

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 1, 260 - 275, 04.04.2024

Esra Çiğdem Cezlan

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1113392

Öz

Today's globalization, technological developments have brought about changes in businesses. Along with the developments, different ethnic origins came together in enterprises, business lines were diversified and new ways of working emerged. In order for businesses to survive, they are expected to open innovations, aware of social responsibility and have ethical values. The aim of this study is to examine the criteria affecting business ethics in the health sector with the DEMATEL method. Eight criteria affecting work ethics in the health sector were determined by literature review. These criteria are; organizational culture, role models, perceived pressure, media influence, corporate reputation, organizational performance, organizational trust, social responsibility. Within the scope of study, data were collected between February-March 2022. The questionnaire used in the data collection phase consists of 56 questions for the pairwise comparison of the criteria. In this study, the order of importance the criteria in terms of the relationship between the criteria as a result of the DEMATEL method; corporate reputation, organizational culture, organizational performance, social responsibility, role models, organizational trust, media influence, perceived pressure. As a result of the effect status of the criteria in study; While the criteria of organizational culture, role models, perceived pressure, and influence of the media are in a position to affect other criteria.

Anahtar Kelimeler

Business ethics, DEMATEL, multi-criteria decision making

Sağlık Sektöründe İş Etiği Dinamiklerinin Değerlendirilmesi: Bir DEMATEL Uygulaması

Öz

Günümüzde yaşanan globalleşme ve teknolojik gelişmeler işletmelerde değişimleri beraberinde getirmiştir. Yaşanan gelişmeler ile birlikte işletmelerde farklı etnik kökenden çalışanlar bir araya gelmiş, işkolları çeşitlenmiş ve yeni çalışma şekilleri ortaya çıkmıştır. İşletmelerin böyle bir ortamda varlıklarını sürdürebilmeleri için yeniliklere açık, sosyal sorumluluk bilincinde ve etik değerleri kabullenen bir yapıda olmaları beklenmektedir. Bu çalışmanın amacı, sağlık sektöründe iş etiğini etkileyen kriterlerin çok kriterli karar verme tekniklerinden birisi olan DEMATEL (Decision Making Trial and Evaluation Laboratory) yöntemi ile incelenmesidir. Çalışmaya literatür taraması sonucu sağlık sektöründe iş etiğini etkileyen sekiz kriter dahil edilmiştir. Bu kriterler; örgüt kültürü, rol modeller, algılanan baskı, medyanın etkisi, kurumsal itibar, örgütsel performans, örgütsel güven, sosyal sorumluluk şeklindedir. Çalışma kapsamında veriler Şubat ve Mart 2022 tarihleri arasında toplanmıştır. Veri toplama aşamasında kullanılan anket kriterlerin ikili karşılaştırılmalarına yönelik 56 sorudan oluşmaktadır. Verilerin analizi MSExcel programında gerçekleştirilmiştir. Yapılan bu çalışmada DEMATEL yöntemi sonucunda kriterler arası ilişki bakımından kriterlerin önem sıraları; kurumsal itibar, örgüt kültürü, örgütsel performans, sosyal sorumluluk, rol modeller, örgütsel güven, medyanın etkisi, algılanan baskı olarak bulunmuştur. Çalışmada kriterlerin etki durumları sonucu ise; örgüt kültürü, rol modeller, algılanan baskı, medyanın etkisi kriterleri diğer kriterleri etkileyen konumda iken kurumsal itibar, örgütsel performans, örgütsel güven, sosyal sorumluluk kriterleri ise etkilenen konumda olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İş etiği, DEMATEL, çok kriterli karar verme

Kaynakça

• Ahmed, R. R., Vveinhardt, J., ve Streimikiene, D. (2017). Exploring multidimensional view of intellectual capital and business ethics on organizational performance by using bootstrapping method: evidence from Pakistani pharmaceutical industry. Montenegrin Journal of Economics, 13(1), 7-33.
• Aitamaa, E., Leino-Kilpi, H., Puukka, P. ve Suhonen, R. (2010). Ethical problems in nursing management: the role of codes of ethics. Nurs Ethics, 17(4), 469-482.
• Akdoğan, A. ve Demirtaş, Ö. (2014). Etik liderlik davranışlarının etik iklim üzerindeki etkisi: örgütsel politik algılamaların aracı rolü. AKÜ İİBF Dergisi, 16(1), 107-123.
• Altan, T. (2019). Genel kurumsal sosyal sorumluluk algısı ve genel iş etiği algısının marka tutumu ve satın alma niyetine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Gedik Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Atlığ, N. S. (2006). İş etiği, sosyal sorumluluk ve ilaç sektöründen uygulamalar (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ayral, G. ve Saracel, N. (2021). Etik iklimin kurumsal itibar ve kurumsal sürdürülebilirlik yaklaşımına etkisi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 13(3), 2376-2395.
• Bakoğlu, R. (2001). Örgütsel performans kavramı ve gelişimi. Öneri Dergisi, 4(15), 39-45.
• Bayraktaroğlu, S. ve Yılmaz, S. E. (2012). İnsan kaynakları yönetiminde iş etiği uygulamaları ile örgütsel performans arasındaki ilişki: Fortune Türkiye en büyük 500 şirket örneği. İş Ahlakı Dergisi, 5(10), 117-148.
• Bektaş, Ç. ve Köseoğlu, A. (2008). İş etiği ve iş etiğinin yayılım süreci. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(1), 145-158.
• Bilgin, R. ve Küçükhazar, M. (2018). Türkiye’de kamu sağlık kuruluşlarında yaşanan etik dışı davranışlar ve uygulamaların genel görünümü. Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(13), 119-140.
• Brown, M. N. ve Treviño, L. K. (2006). Ethical leadership: a review and future directions. Leadership Quarterly, (17), 595-616.
• Büte, M. (2011). Etik İklim, Örgütsel güven ve bireysel performans arasındaki ilişki. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(1), 171-192.
• Carmeli, A. ve Tishler, A. (2005). Perceived organizational reputation and organizationalperformance: an emprical ınvestigation of ındustrial enterprises. Corporate Reputation Review, 8(1), 13-20.
• Cojocaru, M. ve Dermengi, A. G. (2021). Business ethics in medical practice. A. Grigorescu ve V. Radu (Ed), Lumen Proceedings:Vol. 15. 2nd International Conference Global Ethics - Key of Sustainability içinde (s. 113-124). Romania: LUMEN Publishing House.
• Çabuk, S. ve Şengül, S. (2005). İşletme yöneticilerinin mesleki değerlerinin ve demografik özelliklerinin işletme etiği üzerindeki etkisi: Türkiye’de büyük ölçekli sanayii işletmeleri üzerine bir uygulama. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), 171-180.
• Çalışır, G. (2013). Medya ve etik. C. Vatandaş (Ed), Bilim ve Ahlak içinde (s. 223-242). Açılım Kitap.
• Çelikbilek, Y. ve Özdemir, M. (2020). Çok kriterli karar verme yöntemleri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Çotul, A. (2019). İş etiğinin kurumsallaşmasının işletmeler açısından önemi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(3), 81-88.
• Derin, N. (2017). Medikal firmalarda iş etiği anlayışının finansal performansa etkisi. İş Ahlakı Dergisi, 10(2), 203–221.
• Doğan, N. (2009). İş etiği ve işletmelerde etik çöküş. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 8(16), 179-200.
• Eğilmez, Ö ve Savaş, B.N. (2021). İş etiği dinamiklerinin DEMATEL yöntemi ile incelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(2), 1580-1600.
• Eğilmez, Ö. ve Zeytinoğlu, N. (2021). Kişisel ve kurumsal itibar bağlamında tepe yöneticisi (ceo) itibarının önemi üzerine bir değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 12(32), 1316-1338.
• Elgün, R. F., Çakıcı, A., ve Çakıcı, C. (2021). İlaç sektöründe etiğin kurumsallaşması: satış temsilcilerinin algıları üzerine bir araştırma. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 21(43), 343-360.
• Erdoğan, P. ve Çelik, A. (2019). Sağlık sektöründe etik iklim oluşturmanın hemşirelerin performansına etkisi. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 6(2), 105-113.
• Erol, E. (2020). Ahlak ve etik ile ilgili temel kavramlar ve teoriler. A. İlğan (Ed.), Eğitimde Ahlak ve Etik içinde, (ss. 1-24). Ankara: Pegem Akademi.
• Ertaş, A. ve Orhan, M. (2022). İş ahlakı uygulamalarının örgütsel performansa etkisi: özel hastaneler üzerine bir saha araştırması. İşletme Araştırmaları Dergisi, 14(1), 905-918.
• Erturhan, H., ve Filizöz, B. (2011). İş etiği ve bankacılık sektöründe bir araştırma. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12(2), 139-157.
• Evkaya, C. (2019). Lise öğretmenlerinde iş etiği ve iş tatmini algısının karşılaştırmalı analizi: İstanbul ili Pendik ilçesi örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Gedük, E. A. (2017). Hastanelerde kurumsal sosyal sorumluluğun önemi. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 4(2), 136-141.
• Gök, S. (2008). İş etiği ile iş ahlâkı arasındaki ilişki ve çalışma yaşamında iş etiğini etkileyen faktörler. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 5(1), 1-19.
• Gök, S. (2010). Çalışma yaşamında iş etiği: bir alan araştırması. Journal of Social Policy Conferences, 0(57), 549-577.
• Gümüş, A., ve Karta, T. K. (2021). İş etiği algılarının üniversite öğrencileri bazında değerlendirilmesi: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi örneği. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (42), 276-285.
• Güven, S. (2016). Kurumsal iletişim bağlamında kurumsal sosyal sorumluluk ve etik ilişkisi. Akdeniz İletişim Dergisi, (26), 133-154.
• Hart, S. (2005). Hospital ethical climates and registered nurses turnover intentions. Journal of Nursing Scholarship, (37), 173-177.
• Hülür, A. B. (2016). Sağlık iletişimi, medya ve etik: bir sağlık haberinin analizi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 155-178.
• İşseveroğlu, G. (2001). İşletmelerde sosyal sorumluluk ve etik. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 55-67.
• James, H. S. ve Hendrickson, M. K. (2008). Perceived economic pressures and farmer ethics. Agricultural Economics, 38(3), 349-361.
• Karaoğlan, S. (2016). DEMATEL ve VIKOR yöntemleriyle dış kaynak seçimi: otel işletmesi örneği. Akademik Bakış Dergisi, (55), 9-24.
• Kaya, S. (2019). Turizm lisans öğrencilerinin turizm sektörüne yönelik iş etiği tutumları. Journal of Gastronomy, Hospitality, and Travel, 2(1), 38-46.
• Kayar, A. ve Karaca Dedeoğlu, A. (2021). Sağlık turizminde etik sorunları. Türkiye Biyoetik Dergisi, 8(4), 178-186.
• Korucuk, S., ve Memiş, S. (2019). Yeşil liman uygulamaları performans kriterlerinin DEMATEL yöntemi ile önceliklendirilmesi: İstanbul örneği. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 134-148.
• Marina, A. ve Wahjono, S. I. (2017). Busıness ethics for busıness sustainabılıty in Muhammadıyah Hospital: evıdence from Ponorogo, Indonesıa. Journal of Indonesian Economy and Business, 32(3), 178 – 189.
• Olson, L. L. (1998). Hospital nurses' perceptions of the ethical climate of their work setting. Image Journal of Nursing Scholarship, 30(4), 345-349.
• Oral, B., ve Çoban, A. (2021). Temel Kavramlar. B. Oral, A. Çoban, ve M. Bars (Ed.). Eğitimde Ahlak ve Etik içinde, (ss. 1-34). Pegem Akademi.
• Özbey, D., ve Selvi, Y. (2014). Kurumsal itibarın ölçümü: bir model önerisi. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü Yönetim Dergisi, 25(76), 135-159.
• Özel, A. F. (2017). Sağlık çalışanlarının etik iklim algısının örgütsel güven ve bireysel performansa etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
• Özdemir, M. (2008). Kamu yönetiminde etik. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 4(7), 179-195.
• Sarıhan, M. ve Yarar, O. (2021). Sağlık sektöründe yönetsel etik kaygılar. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (27), 267-282.
• Sarıyıldız, Y. (2019). Sağlık sektöründe çalışanların iş etiğini değerlendirmeleri. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 980 - 1006.
• Savuran, İ. (2018). Özel hastane çalışanlarının mesleki etik kuralları uygulama eğilimlerinde örgüt kültürünün etkisi: 50 yataklı özel bir hastanede araştırma (Yayımlanmamış yüksek lisasn tezi). İstanbul Altınbaş Üniversitesi, İstanbul.
• Sayın, U. (2009). Güven: işletmelerde algılanan örgütsel adalet ve iş tatmini arasındaki ilişkide bir aracı – bir uygulama (Yayımlanmamış yüksek lisasn tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Saylı, H., Ağca, V., Kızıldağ, D. ve Uğurlu, Y. (2009). Etik, kurumsal itibar ve kurumsal performans ilişkisini belirlemeye yönelik ilk 500 işletme içinde yapılmış bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(2), 171-180.
• Sezgin, M. ve Bulut, B. (2013). Örgüt kültürü ve halkla ilişkiler. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), 182-194.
• Sökmen, A. (2020). Etik liderliğiniş tatmini ve işten ayrılma niyetine etkisinde algılanan örgütsel desteğinaracı rolü: kamu sektöründe bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 12(4), 3467-3481.
• Tang, P. F., Johansson, C., Wadensten, B., Wenneberg, S. ve Ahlström, G. (2007). Chinese nurses' ethical concerns in a neurological ward. Nurs Ethics, 14(6), 810-824.
• Tarım, M., Zaim, H., ve Torun, Y. (2014). İş ahlakı uygulamalarının hastane performansına etkisi: kamu hastaneleri üzerine bir saha çalışması. İş Ahlakı Dergisi, 7(2), 121-153.
• Thomas, D. E. (2007). How do reputation and legitimacy affect organizational performance? International Journal of Management, 24(1), 108-116.
• Tosun, H. (2021). Sağlık bakım uygulamalarında etik duyarlılık. Sağlık ve Yaşam Bilimleri Dergisi, 3(1), 101-104.
• Tuna, Ö. (2016). Kurumsal etik ve kurumsal itibar ilişkisi üzerine özel sağlık kurumlarında bir araştırma. IV.Örgütsel Davranış Kongresi, Adana.
• Uzunöz, E. (2021). Duygusal zekânın etik davranış üzerine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bartın Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bartın.
• Valentine, S., Godkin, L., Cyrson, E., ve Fleischman, G. (2006). Perceived ethical values and small business problems in Poland. Business Ethics: A European Review, 15, 76-85.
• Yıldız, G. (2009). İş etiğinin kurumsallaşmasında örgüt kültürünün etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Yılmaz, E. (2022). Hastane çalışanlarında etik liderlik algısının çalışan sesliliği ve psikolojik güçlendirme üzerine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Yılmazer, A. (2011). Yöneticilerin iş etiği yaklaşımlarının incelenmesi: bir Organize Sanayi Bölgesi’nde uygulama. Yönetim Bilimleri Dergisi, 9(2), 161-190.