Ziya Gökalp’s Philosophy of Society

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: Ölümünün 100. Yılında Ziya Gökalp ve Sosyoloji Sempozyumu Özel Sayısı, 217 - 228, 27.12.2024

Mustafa Kaya

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1565866

Öz

Ziya Gökalp was a philosopher and politician who lived in the most turbulent period of the Ottoman Empire and at a time of rapid transformation. Although Gökalp is mostly known as a sociologist, the intense philosophical debates in Turkey of his time necessitated his interest in philosophy. When we look at his explanations on philosophy, we see that Gökalp used the term philosophy in a wide range of contexts. He used the term philosophy in many senses, such as the mother of sciences, a general morality that deals with social problems, a discipline that investigates the lofty aims of the will, the way the mind interprets the heart, and so on. Nevertheless, the main concerns and views he puts forward in his writings reveal that he endeavours to do a philosophy of society. Philosophy of society is a philosophical discipline that examines the values, institutions, traditions and history of society from a critical perspective. The fact that he was a thinker of a society that had reached the final stage of collapse in terms of institutions and values; the dominance of social philosophies such as positivism, materialism and socialism in the period in which Gökalp lived; and the interest of the thinkers of the French school of sociology, under whose influence he was influenced, in social and historical problems pushed him to do a philosophy of society. Considering a social revolution necessary as a solution to the problems of a society that had reached the final stage of collapse in terms of institutions and values, Gökalp thought that a new life should be created in the context of new values and that this would be possible on the axis of physical sciences, morality, religion, philosophy and new concepts to be produced about them. The aim of this study is to analyse Ziya Gökalp's views on the socialist morality, ethics and philosophical Turkism for the construction of a new society in the context of social philosophy.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gokalp, Philosophy, Philosophy of Society, Social Morality

Ziya Gökalp’in Toplum Felsefesi

Öz

Ziya Gökalp, Osmanlı’nın en çalkantılı ve dönüşümün en hızlı olduğu zamanda yaşamış bir düşünür ve siyaset adamıdır. Gökalp, daha ziyade bir sosyolog olarak bilinmesine rağmen yaşadığı dönemin Türkiye’sinde yapılan yoğun felsefi tartışmalar, onun felsefeyle ilgilenmesini gerektirmiştir. Felsefeye dair yaptığı açıklamalara bakıldığında Gökalp’in, felsefe terimini geniş bağlamlarda kullandığı görülmektedir. Bilimlerin anası, toplumsal sorunlarla uğraşan genel bir ahlak, iradenin yüce gayelerini araştıran disiplin, aklın kalbi yorumlama tarzı vb. gibi felsefe terimini pek çok anlamda kullanmıştır. Bununla birlikte yazılarındaki temel kaygılar ve ortaya koyduğu görüşler, onun, toplum felsefesi yapma çabasında olduğunu ortaya koymaktadır. Toplum felsefesi, toplumun değerlerini, kurumlarını, geleneklerini ve tarihini çeşitli yönleriyle eleştirel bir bakış açısıyla inceleyen felsefi bir disiplindir. Kurumlar ve değerler bağlamında çöküşün son aşamasına gelmiş bir toplumun düşünürü olması; pozitivizm, materyalizm ve sosyalizm gibi toplum felsefelerinin Gökalp’in yaşadığı döneme hâkim oluşu ve etkisi altında olduğu Fransız sosyoloji okulu düşünürlerinin toplumsal ve tarihsel sorunlarla ilgilenmeleri onu toplum felsefesi yapmaya itmiştir. Kurumlar ve değerler bağlamında çöküşün son aşamasına gelmiş bir toplumdaki sorunların çözümü olarak toplumsal bir inkılabı gerekli gören Gökalp, yeni değerler bağlamında yeni bir hayatın yaratılması gerektiğini ve bunun da müspet bilimler, ahlak, din, felsefe ve bunlara dair üretilecek yeni kavramlar ekseninde mümkün olacağını düşünür. Bu çalışmanın amacı da Ziya Gökalp’ın yeni bir toplumun inşası için ortaya koyduğu toplumcu ahlak, mefkûre ve felsefi Türkçülüğe dair görüşleri toplum felsefesi bağlamında analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, Felsefe, Toplum Felsefesi, Toplumcu Ahlak, Mefkure

Kaynakça

• Baltacıoğlu, İ. H. (1966). Ziya Gökalp. İstanbul: Diyarbakır’ı Tanıtma ve Turizm Derneği Yayınları.
• Bıçak, A. (2008). Düşünür örneği olarak Ziya Gökalp. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, (14), 97-130.
• Bıçak, A. (2010). Ziya Gökalp’in felsefe anlayışı. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, (18), 51-71.
• Bircan, U. (2019). Ziya Gökalp’in “Felsefe Dersleri” üzerine. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (14), 37-53.
• Bolay, S. H. (2015). Tanzimattan günümüze Türk düşünürleri (C. 1). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Erdem, H. H. (2008). Ziya Gökalp’in tarih ve toplum düşüncesinin temel kavramları. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 2(4), 163-172.
• Gökalp, Z. (1976). Din, ilmin bir netice-i zaruriyyesidir. Ş. Beysanoğlu (Haz.), Makaleler I içinde (ss. 98-102). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982a). Bugünkü felsefe. S. H. Bolay (Haz.), Makaleler II içinde (ss. 1-7). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982b). Felsefeye doğru. M. A. Çay (Haz.), Makaleler VII (Küçük Mecmua’daki Yazılar) içinde (ss. 28-33). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982c). İlme doğru. M. A. Çay (Haz.), Makaleler VII (Küçük Mecmua’daki Yazılar) içinde (ss. 9-11). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982d). İnsan telakkisi. M. A. Çay (Haz.), Makaleler VII (Küçük Mecmua’daki Yazılar) içinde (ss. 67-70). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982e). Yeni hayat yeni kıymetler. S. H. Bolay (Haz.), Makaleler II içinde (ss. 40-46). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982f). Felsefi vasiyetler I. M. A. Çay (Haz.), Makaleler VII (Küçük Mecmua’daki Yazılar) içinde (ss. 95-97). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982g). Felsefi vasiyetler II. M. A. Çay (Haz.), Makaleler VII (Küçük Mecmua’daki Yazılar) içinde (ss. 98-102). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982h). Felsefi vasiyetler III. M. A. Çay (Haz.), Makaleler VII (Küçük Mecmua’daki Yazılar) içinde (ss. 103-107). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982i). Eski Türklerde felsefe. M. A. Çay (Haz.), Makaleler VII (Küçük Mecmua’daki Yazılar) içinde (ss. 277-282). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982j). Ahlaka doğru. M. A. Çay (Haz.), Makaleler VII (Küçük Mecmua’daki Yazılar) içinde (ss. 17-20). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982k). Mefkûre nedir? M. A. Çay (Haz.), Makaleler VII (Küçük Mecmua’daki Yazılar) içinde (ss. 41-47). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982l). Mefkûre ve şe’niyet. M. A. Çay (Haz.), Makaleler VII (Küçük Mecmua’daki Yazılar) içinde (ss. 48-52). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982m). Manevi hayat deruni hayat. M. A. Çay (Haz.), Makaleler VII (Küçük Mecmua’daki Yazılar) içinde (ss. 53-58). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1982n). Mefkûrenin nevileri ve derecâtı. M. A. Çay (Haz.), Makaleler VII (Küçük Mecmua’daki Yazılar) içinde (ss. 59-66). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1992). Terbiyenin sosyal ve kültürel temelleri I. R. Kardaş (Haz.). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1999). Türkçülüğün esasları. M. Kaplan (Haz.). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (2006). Felsefe dersleri. (A. Utku ve E. Erbay, Çev.). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Gökalp, Z. (2019). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. M. S. Koz (Haz.), Ziya Gökalp Kitaplar 1 içinde (ss. 39-88). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karakaş, M. (2008). Ziya Gökalp’e yeniden bakmak. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (11), 435-476.
• Ovacık, Z. (2023). Türk Modernleşmesinin felsefe ile temasını Ziya Gökalp üzerinden düşünmek: felsefenin saadeti mi; saadetin felsefesi mi? Beytülhikme Dergisi, 13(3), 378-390.