Hukuk ve Sosyolojinin Kesişiminde Ziya Gökalp: İçtimâi Usûl-i Fıkıh Önerisinin Analizi

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: Ölümünün 100. Yılında Ziya Gökalp ve Sosyoloji Sempozyumu Özel Sayısı, 135 - 144, 27.12.2024

Cengiz Kanık

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1570776

Öz

Osmanlı Devleti’nin son döneminde dünyaya gelen Ziya Gökalp, yeni Türkiye’nin doğuşu esnasındaki fikirleriyle öne çıkan önemli aktörlerden biridir. Dönemin zorluğu birçok hamiyetperver aydının fikirlerini kamuoyuyla paylaşmasını netice vermiştir. Bu dönem entelektüel tartışmaların çok yoğun olduğu bir zamandır. Neredeyse bütün aydın-ulemanın temel gayesi toplumun selamete çıkması ve Batılı devletlerin sahip olduğu teknik ve refaha kavuşma arzusuydu. Gökalp’te bu dönemde İçtimâi Usûl-i Fıkıh düşüncesini kamuoyuyla paylaşmış ve bu çerçevede önemli tartışmaları doğurmuştur. Gökalp sosyoloji ilminin gelişmesiyle birlikte fıkhın bu alanla olan irtibatından hareketle bu ilmin birikimden yararlanmayı arzulamıştır. Bu çerçevede geleneğin aksine örf kavramını genişleterek bu zamana kadar gelen bu ilmi disiplinin metodolojisini radikal bir şekilde değiştirmeyi önermiştir. Dönemin milliyetçi, İslamcı, Batıcı bütün aydınların değişimin gerekli olduğu ortak paydasında buluşmaktadırlar. Fakat asıl tartışmanın nirengi noktası değişimin hangi alanda ne düzeyde gerçekleşmesi noktasında kilitleniyordu. Ziya Gökalp’te fıkıhtaki bu değişim önerisiyle yoğun bir tartışmayı doğurmuştur.
Bu makalenin amacı Gökalp’in İçtimâi Usûl-i Fıkıh önerisi, imkânı ve kendisine yöneltilen eleştirilerin bütünlüklü bir analizini sunmaktır. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman analiz yöntemi araştırmada kullanılmıştır. Müellifin eserleri ve konu üzerine yazılan kitap, tez, makalelerden gerekli veriler elde edilmiştir. Çalışmamız, konuyla ilgili araştırma yapacak araştırmacılara konunun bütünlüklü bir çerçevesini vermektedir. Literatüre bu anlamda bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, İçtimâi Usûl-i Fıkıh, örf, toplumsal vicdan

Ziya Gökalp at the Intersection of Law and Sociology: Analysis of the Proposal of Social Usul-i Fiqh

Öz

Ziya Gökalp, who was born in the last period of the Ottoman Empire, is one of the important actors who came to the fore with his ideas during the birth of the new Turkey. The difficulties of the period resulted in many patriotic intellectuals sharing their ideas with the public. This period was a time of intense intellectual debates. The main goal of almost all intellectuals and scholars was the salvation of society and the desire to attain the techniques and prosperity of Western states. It was during this period that Gökalp shared his idea of the social method of fıqh with the public and this led to important debates. With the development of the science of sociology, Gökalp wished to benefit from the accumulated knowledge of this science based on the connection of fiqh with this field. In this framework, he proposed to radically change the methodology of this discipline by expanding the concept of custom contrary to tradition. All the nationalist, Islamist and Westernist intellectuals of the period agree on the common denominator that change is necessary. However, the triangulation point of the debate was locked at the point in which field and at what level the change should be realised. Ziya Gökalp's proposal for this change in jurisprudence led to an intense debate.
The aim of this article is to present a holistic analysis of Gökalp's proposal for an the social method of fıqh, its possibility and the criticisms directed against it. Document analysis method, one of the qualitative research methods, was used in the study. The necessary data were obtained from the author's works and books, theses and articles written on the subject. Our study gives a holistic framework of the subject to researchers who will conduct research on the subject. It is thought to contribute to the literature in this sense.

Anahtar Kelimeler

the social method of fıqh, Ziya Gaökalp, custom, social conscience

Kaynakça

• Bilgin. V.(2001). Sosyo-Kültürel Şartların Fıkhi Hükümlere Etkisi (doktora tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Creswell,J. W.(2017). Araştırma Deseni Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. ed. Selçuk Beşir Demir, Ankara: Eğiten Kitap Yayınları.
• Dinç, E.N. (2016). Kadın ve Aile Hukuku ile İlgili Meseleler Bağlamında Ziya Gökalp’in Fıkha Bakışı. Turkish Studies, 11(7), 151-188.
• Erdem, S. (2003). Tanzimat sonrası Osmanlı hukuk düşüncesinde fıkıh usulü kavramları ve modern yaklaşımlar (doktora tezi).--Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Fındıkoğlu, Z. F.(1955). Ziya Gökalp İçin Yazdıklarım ve Söylediklerim, İstanbul: Türkiye Muallimler Birliği Teşkilatı.
• Geray, H. (2004). Toplumsal Araştırmalarda Nicel ve Nitel Yöntemlere Giriş. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Gökalp, Z. ( 1917), “Aile Ahlakı 4 Konaktan Yuvaya”, Yeni Mecmua, sy. 17, , s.321-324.
• Gökalp, Z. (1964). Dinî Türkçülük, Taşpınar, 2(15), s. 9-10.
• Gökalp, Z. (1981). “Fıkıh ve İçtimaiyat” Makaleler VIII., Haz. Ragıp Tuncor, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1981). Makaleler VIII. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1997). Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri I. İstanbul: MEB Yayınları.
• Gökalp, Z. (2010). Fıkıh ve İctimâiyât, yayına hazırlayan Adem Efe, Muhafazakâr Düşünce, 6(25-26), 93-97.
• Gökalp, Z. (2013). Sosyal Fıkıh Usulü, sadeleştiren Yusuf Ufakca, Hikmet Yurdu, 6(11), 461-464.
• Gökalp, Z. (1917), “Aile Ahlâkı Asrî Aile ve Millî Aile”, Yeni Mecmua, sy. 20.
• Gökalp, Z. (1329). “İçtimai Usûlu Fıkıh”, İslâm Mecmuası, Cilt. I, sy. 3, s.84-87.
• Gökalp, Z. (1330). “Örf nedir?”, İslâm Mecmuası, Cilt. I, sy: 10, s.290-295.
• Gökalp, Z.( 1329). “Fıkıh ve İçtimâiyyat”, İslâm Mecmuası, Cilt. I, sy. 2, s.41-44.
• Gökalp, Z.(2013). İctimai Usul-ı Fıkıh Meselesi Münasebetiyle, sadeleştiren Yusuf Ufakca, Hikmet Yurdu, 6(12), 423-427.
• Gökçe, O. (2006). İçerik Analizi Kurumsal ve Pratik Bilgiler. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Günay, Ü.(1992). Ziya Gökalp’in Sosyolojisi. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (8), 37-50.
• İzmirli İ. H. (1329), “İctimaî Usul-ı Fıkha İhtiyaç Var mı?”, Sebilü’r-Reşad, 12, s.211-216.
• İzmirli, İ.H. (2009). Sosyal Bir İslam Fıkıh Usûlüne İhtiyaç Var mı?, sadeleştiren Ali Duman, Hikmet Yurdu, 2(3), 399-412.
• İzmirli, İ.H.( 2005) Örfün İslam Hukukundaki Yeri , sadeleştiren Osman Şahin, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 5, s. 207-216.
• Karakaş, M.(2008). Ziya Gökalp’e Yeniden Bakmak: Literatür ve Yeniden Değerlendirme. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(11), 435-476.
• Karasar, N. (2018). Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar İlkeler Teknikler. Ankara: Nobel Akademik Yayınları.
• Koçyiğit, M.(2011). Üniversite öğrencilerinin nedensel yüklemeleri ve öğrenme stilleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.
• Korkmaz, M. (2019). Henri Bergson’da Ahlak ve Din (yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Küçükoğlu, M. (2007). İçtimâî Usûl-i Fıkıh Teorisinin Klasik İslâm Hukuk Metodolojisi Açısından Değerlendirilmesi, (yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Harran Üniversitesi, Şanlıurfa.
• Mansûrîzâde, S. (1332). Şeriat ve Kanun, Dârülfünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1(6), 530-535. s.381-383.
• Sabit (Şibay), K. H. (2013). Sosyal Bir Fıkıh Usulü -Ziya Gökalp Bey’in Aynı Adlı Makalesi Münasebetiyle-, sadeleştiren Mehmet Aksu, Hikmet Yurdu, 6(12), 429-432.
• Şentürk, R. (2000). Fıkıh ve Sosyal Bilimler Arasında Son Dönem Osmanlı Aydını. İslâm Araştırmaları Dergisi, (4), 133-171.
• Tanpınar, A.H. (1956). Türk Edebiyatı Tarihi: 19. Asır, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Vatandaş, C. (1998). Kapsam ve Yöntem Açısından Türk Modernleşmesi. Kadın Araştırmaları Dergisi, (1), 9-34.
• Yenen, İ. (2017). Ziya Gökalp’i Din Sosyolojisi Açısından Anlamak. İslâmî İlimler Dergisi, 12(1), 73-87.