Türkiye’de Erken Dönem Sol’un Ziya Gökalp İlgisi: Kerim Sadi ve Abidin Nesimi Örneği

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: Ölümünün 100. Yılında Ziya Gökalp ve Sosyoloji Sempozyumu Özel Sayısı, 285 - 296, 27.12.2024

Salih Ünüvar

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1574340

Öz

Ziya Gökalp (1876-1924) fikirleriyle Osmanlı Devleti’nin son döneminde ciddi etkileri olmuş ve Cumhuriyet’in kurucu kadrolarını da etkilemiş bir isimdir. Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, Niyazi Berkes, Hilmi Ziya Ülken ve Baykan Sezer gibi Türk sosyolojisinin önde gelen isimlerinin Gökalp üzerine çalışmaları bulunmaktadır. Gökalp üzerine eser veren diğer isimlere bakıldığında ise 1930’lardan itibaren sadece üniversite çevreleriyle sınırlı olmayan Türkiye’de farklı düşünce eğilimlerinden isimlerin olduğu görülmektedir.
Gökalp üzerine hazırlanmış bibliyografyalar incelediğinde, metinlerinin yeni harflerle bütünlüklü bir şekilde kamu kurumlarınca yayımlanmasının 1924’teki vefatından yaklaşık 50 yıl sonra yapıldığı görülür. Bu uzun arada Türkçülüğün Esasları kitabının Latin harfleriyle ilk baskısı 1940’ta Türkçü-milliyetçi çevrelerce gerçekleştirilecektir. Sonraki yıllarda Gökalp’in sağ-milliyetçi çevrelerde daha fazla ön plana çıktığı söylenebilir. Ancak İkinci Dünya Savaşı yılları Türkiye’de sağ ve sol düşüncelerin özellikle dergiler üzerinden yaygınlaştığı bir dönemdir. Bu dönemde sol eğilimli isimlerin de Gökalp üzerine yazılar yazdıkları veya müstakil eser verdikleri görülmektedir.
Gökalp’ın sadece sağ milliyetçi çevreleri etkilemediği, ülke üzerine düşünen, kafa yoran herkesin ilgilendiği bir isim olduğu açıktır. Bunlardan hareketle Gökalp’ın sol çevreler üzerindeki etkisi ve solda nasıl anlaşıldığı tartışılmaktadır. Bu değerlendirmeler için sol düşünceye mensup Kerim Sadi’nin Ziya Gökalp: Tarihi Materyalizmin Muarızı (1940) ve Abidin Nesimi’nin Türkiye’nin Tekamül Hamlesinde Ziya Gökalp (1940) çalışmaları temel alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, Kerim Sadi, Abidin Nesimi, sol, tarihi materyalizm

The Early Left's Interest in Zi̇ya Gökalp in Türkiye: The Example of Keri̇m Sadi̇ and Abi̇di̇n Nesi̇mi̇

Öz

Ziya Gökalp (1876-1924) was a figure whose ideas had a serious impact on the last period of the Ottoman Empire and influenced the founding cadres of the Republic. Leading figures of Turkish sociology such as Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, Niyazi Berkes, Hilmi Ziya Ülken and Baykan Sezer have written on Gökalp. When we look at the other names who have written on Gökalp, it is seen that since the 1930s, there are names from different trends of thought in Turkey, which are not limited to university circles.
When the bibliographies on Gökalp are analysed, it is seen that the publication of his texts in new letters by public institutions in a holistic manner took place approximately 50 years after his death in 1924. During this long interval, the first edition of Türkçülüğün Esasları in Latin letters was published in 1940 by Turkist-nationalist circles. In the following years, it can be said that Gökalp became more prominent in right-nationalist circles. However, the years of the Second World War were a period in which right-wing and left-wing ideas became widespread in Turkey, especially through journals. In this period, it is seen that left-leaning figures also wrote articles on Gökalp or gave independent works.
It is clear that Gökalp did not only influence right-wing nationalist circles, but was also a name of interest to everyone who thought and pondered about the country. Based on these, Gökalp's influence on leftist circles and how he is understood by the left are discussed. For these evaluations, Kerim Sadi's Ziya Gökalp: Tarihi Materyalizmin Muarızı (1940) and Abidin Nesimi's Türkiye'nin Tekamül Hamlesinde Ziya Gökalp (1940) are taken as basis.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, Kerim Sadi, Abidin Nesimi, left, historical materialism

Kaynakça

• Abidin Nesimi (1940). Türkiye’nin Tekamül Hamlesinde Ziya Gökalp. İstanbul: Sebat Basımevi.
• Abidin Nesimi (1977). Yılların İçinden. İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Abidin Nesimi (2009). Türkiye Komünist Partisi’nde Anılar ve Değerlendirmeler 1909-1949. İstanbul: Nöbetçi Yayınevi.
• Akçura, Y. (1976). Üç Tarz-ı Siyaset. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Anıt, Z. (1991). Türk Düşünce Tarihinde Kerim Sadi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Baert, P. (2013). Sosyal Bilimler Felsefesi Pragmatizme Doğru. (Çev. Ümit Tatlıcan). İstanbul: Küre Yayınları.
• Bakırcıoğlu, Z. (2000). Remzi Oğuz Arık’ın Fikir Dünyası. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Baş, M.F., & Akyurt, M.A. (2022). Kavramlarla Oynamak: Ziya Gökalp Düşüncesinde Ulusötesi Kategoriler ve “Beynelmileliyet” Kavramı. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 42(2), 461-491. https://doi.org/10.26650/SJ.2022.42.2.0070
• Berkes, N. (1941). Ziya Gökalp’in Sosyolojisi. Yurt ve Dünya Dergisi, Sayı 11, 277-292.
• Berkes, N. (1976). Unutulan Adam. Sosyoloji Konferansları, Sayı 14, 194-203.
• Binark, İ. ve Sefercioğlu, N. (1971). Doğumunun 95. Yıldönümü Münasebetiyle Ziya Gökalp Bibliyografyası Kitap-Makale. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Bulut, Y. (2005). Türkiye’de Sosyoloji Sınıflamaları ve Ziya Gökalp. Sosyoloji Dergisi, 3 (10), 91-103.
• Bulut, Y. (2014). Türkiye’de Sosyolojinin 100 Yılı. Sosyoloji Dergisi, 3(28), 1-21.
• Coşkun, İ. (1989). Sosyoloji Bölümünün Tarihine Dair. Yay. Haz. İsmail Coşkun. 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji içinde (s.13-23). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Duymaz, A. (2015). Sunuş, Türkçülüğün Esasları içinde (s.7-9). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Erdem, B. (2015). Çok Bilinen, Ama Hiç Bilinmeyen!!! Bir Çalışma: İnsaniyet Kütüphanesi. Müteferrika Dergisi, Sayı 48, 163-198.
• Erişirgil, M. E. (2007). Bir Fikir Adamının Romanı: Ziya Gökalp. Yay. Haz. Aykut Kazancıgil ve Cem Alpar. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Fatinoğlu, A. N. (1969). Aziz Dost Üzerine Notlar. Der. F. B. Yazı Hayatının 50’nci Yılında Kerim Sadi içinde (s.115-118). İstanbul: Hilâl Basımevi.
• Gökalp, Z. (2014) Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gökalp, Z. (2015). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kabakcı, E. (2011). Durkheim ve Ziya Gökalp: Tarih, İdeoloji ve Sosyolojinin Özerkliği Meselesi. Ed. Korkut Tuna ve İsmail Coşkun. Ziya Gökalp içinde (s.205-217). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Kara, İ. (2015). Başlık Büyük Fakat… Kerim Sadi ve İslamiyetle Sosyalizm Arasında Kurulan İlişkiler Dair Birkaç Not. Müteferrika Dergisi, Sayı 48, 199-208.
• Kazancıgil, A. Ve Alpar, C. (2007). Üçüncü Baskıyı Yayınlarken. Bir Fikir Adamanının Romanı: Ziya Gökalp içinde (s.V-VI). Yay. Haz. Aykut Kazancıgil ve Cem Alpar. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kerim Sadi (1940). Ziya Gökalp: Tarihi Materyalizmin Muarızı. İstanbul.
• Kerim Sadi (1976). Gökalp’in Portresi. Aydınlık Fevkalade Gençlik Nüshası içinde (s.112-114). Ankara: Odak Yayınları.
• Parla, T. (2009). Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye'de Korporatizm. İstanbul: Deniz Yayınları.
• Safa, P. (1941). Doğan Dünyanın Müjdecisi: Ziya Gökalp. Çınaraltı Dergisi. Sayı 12, 5.
• Safa, P. (1954). Peyami Safa’nın Konuşması. Remzi Oğuz Arık içinde (s.15-16). İstanbul: Milliyetçiler Derneği Neşriyatı.
• Sezer, B. (1986). Ziya Gökalp ve Durkheim. 60. Ölüm Yıldönümünde Ziya Gökalp içinde (s.19-26). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Şamlı, E. (2018). Bir Türkçünün Portresi: Reha Oğuz Türkkan. Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı 44, 193-214, doi:10.17133/tubar.455012.
• Tiryakian, E. A. (2014). Emile Durkheim. Çev. Ceylan Tokluoğlu, Yay. Haz. Tom Bottomore ve Robert Nisbet. Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi içinde (s.213-165). İstanbul: Kırmızı Yayınları
• Toplu, A. (1954). Remzi Oğuz Arık İçin: Büyük Kaybımız. Gurbet Dergisi, Sayı 1, 20.
• Toprak, Z. (2015). Aydınlık’tan Katkı’ya Kerim Sadi’nin Türkiye’de Marksist Düşünceye Katkısı. Müteferrika Dergisi, Sayı 48, 121-162.
• Tunçay, M. (1994). Sunuş. Sosyalizmin Tarihine Katkı içinde (s.9-11). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tütengil, C. O. (1949). Ziya Gökalp Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İçtimaiyat Enstitüsü Neşriyatı.
• Tütengil, C. O. (1964). Ziya Gökalp Üstüne Notlar. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Ülken, H.Z. (2017). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
• Ünüvar, S. (2023). Remzi Oğuz Arık: Arkeoloji, Milliyetçilik ve Köy. İstanbul: Ketebe.
• Vergin, N. (2015). Siyasetin Sosyolojisi: Kavramlar, Tanımlar, Yaklaşımlar. İstanbul: Doğan Kitap