Türkiye’de İki Bilimin Kurucusu Olarak Ziya Gökalp

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: Ölümünün 100. Yılında Ziya Gökalp ve Sosyoloji Sempozyumu Özel Sayısı, 1 - 10, 27.12.2024

Mustafa Orçan

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1578752

Öz

Osmanlı Devletinin son döneminde sosyal bilimler adına önemli gelişmeler meydana gelmiştir. Avrupa merkezli toplumsal buhranlar öncelikli olarak büyük imparatorluklara sıçramış ve entellektüeller ve bilim adamları buhranı gidermek için arayış içine görmüşlerdir. Fransız Devriminden sonra modern asabiyetlerin (ideolojilerin) ortaya çıkmasıyla birlikte toplumsal buhranları yenmek için başta Avrupa ve Osmanlı olmak üzere arayışlara girmişlerdir. Bu arayışların neticesinde Ziya Gökalp sosyolojiyi buhrandan kurtulmanın bir bilimi olarak görmüş ve 1914’de İstanbul’da sosyoloji kürsüsünün kurulmasına öncülük etmiştir. Sosyolojinin kuruculuğunun yanında diğer taraftan bir bilimle daha ilgilenmiştir. O da halk bilimidir. Sosyoloji kürsüsü kurulmadan bir yıl önce de Osmanlı’da Türk halk biliminin kurulmasına öncülük etmiştir. Kendisi bu yeni bilime ilk kez kullanılan bir ad olarak halkiyat demektedir. Halkiyat diğer adıyla folklor/budun bilimi sosyolojiyle aynı dönemde neşvünema bulmuşlardır. Milliyetçiliğin köken arayışı bu dönemlere denk gelmektedir. Bilimsel kavram ve kuramların yanı sıra halkın kültürünü bilimsel tarzda yapılması gerektiği hususunu Gökalp gündeme getirmiş ve bunun sonucu olarak 1920’de Maarif Vekâlet’ine bağlı Hars Dairesinin kurulmasıyla fikir müşahhas ve müesses hale getirilmiştir. Gökalp halk bilimini sosyolojinin bir alt bilimi olarak kabul etmektedir. Bu çalışma, sosyolojik açıdan ihmal edilen bir konu olarak her iki bilimin kurucusu olan Ziya Gökalp’in Türk halk bilimine yönelme sebepleri ve bu alanda yaptığı katkıları sosyolojik olarak analiz etmektedir.
Anahtar Kavramlar: Ziya Gökalp, Türk halk bilimi, halkiyat, folklor, Osmanlı’da sosyal bilimler.

Anahtar Kelimeler

İçtimaiyat, Halkiyat, Sosyoloji, Türk Halk Bilimi, Ziya Gökalp

Etik Beyan

Etik Beyanım ekteki dosyadadır

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

yok

Ziya Gökalp as the Founder of Two Sciences in Turkey

Öz

In the last period of the Ottoman Empire, important developments took place in the name of social sciences. Social crises centered in Europe first spread to the great empires and intellectuals and scientists started to search for ways to overcome the crises. With the emergence of modern asabiyyas (ideologies) after the French Revolution, they started to search for ways to overcome social crises, especially in Europe and the Ottoman Empire. As a result of these searches, Ziya Gökalp saw sociology as a science to get rid of the crisis and pioneered the establishment of the sociology department in Istanbul in 1914. In addition to being the founder of sociology, he was also interested in another science. That was folklore. He pioneered the establishment of Turkish folklore in the Ottoman Empire one year before the establishment of the sociology department. He called this new science "halkiyat" as a name used for the first time. "Halkiyat", also known as folklore/ethnology, developed in the same period as sociology. The search for the origin of nationalism coincides with these periods. In addition to scientific concepts and theories, Gökalp brought up the issue that the culture of the people should be done in a scientific manner, and as a result, the idea was made concrete and established with the establishment of the Hars Department of the Ministry of Education in 1920. Gökalp accepted folklore as a sub-science of sociology. This study analyzes the reasons why Ziya Gökalp, the founder of both sciences, turned to Turkish folklore as a neglected subject in sociology and his contributions to this field. Key Concepts: Ziya Gökalp, Turkish folklore, folklore, social sciences in the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Sociology, Folklore, Turkish Folklore, Social Science

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Binark, İ. ve Sefercioğlu, N. (1971) Ziya Gökalp Biyografisi, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Coşkun, İsmail (1991) Sosyoloji Bölümünün Tarihine Dair, 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji, Haz. İ. Coşkun, (ss. 13-23), İstanbul Bağlam Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2005). Halk Bilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, 3. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dışişleri Bakanlığı (2024) Dışişleri Bakanlar Listesi. https://www.mfa.gov.tr/_disisleri-bakanlari-listesi.tr.mfa (Erişim tarihi: 28.10.2024).
• Erişçi, Lütfi (1942) Türkiye’de Sosyolojinin Tarihçesi ve Bibliyografyası, Sosyoloji Dergisi, C 2, Sayı 1, s 158-169. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4355
• Fındıkoğlu, Z. F. (1971). İçtimaiyat Dersleri, cilt 1, İstanbul. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
• Gökalp Z. (1913). Halk Medeniyeti-I Başlangıç. Halka Doğru, c.1, s.4.7.1329, s.107-108
• Gökalp, Z. (1976). Yeni Hayat/Doğru Yol. Haz. M. Cunbur, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1989), Altun Işık, Ziya Gökalp Külliyatı 1, Haz. F. Abdullah Tansel, (ss. 131-234), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gökalp, Z. (1989), Dağınık Şiirler, Ziya Gökalp Külliyatı 1, Haz. F. Abdullah Tansel, (ss. 235-326), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gökalp, Z. (1989), Yeni Hayat, Ziya Gökalp Külliyatı 1, Haz. F. Abdullah Tansel, (ss. 97-130) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gökalp, Z. (1997), Cemiyette Büyük Adamların Tesiri, İçtimaiyat Mecmuası, Sayı 1-6, Haz. M. Kanar, 48-70.
• Gökalp, Z. (1997), İçtimaiyat ve Fikriyat, İçtimaiyat Mecmuası, Sayı 1-6, Haz. M. Kanar, 4-8.
• Gökalp, Z. (1997), Milli İçtimaiyat:Usul, İçtimaiyat Mecmuası, Sayı 1-6, Haz. M. Kanar, 22-23.
• Gökalp, Z. (2007). Altın Işık. Ankara: Elips.
• Gökalp, Z. (2014) Türk Töresi, Haz. H. İbrahim Şahin, 4. Basım, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gökalp, Z. (2015). Türk Medeniyeti Tarihi, Haz. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018). Kızılelma. İstanbul: Bilge Karınca.
• Gökalp, Z. (2023). Bir Kavmin Tedkîkinde Takip Olunacak Usul, “MIllî Tetebbûlar”, “Millî Tetebbûlar Mecmuası” Yazıları, Haz. Ali Duymaz, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Gözaydın, N. (1978). Folklor Sözcüğü Üzerine, Türk Folklor Araştırmaları, c.18. s 35. İstanbul: Yörük Matbaası.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2011). Türk Sosyoloji Tarihi II:II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e, İstanbul: Kitabevi.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2013). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak ve Ziya Gökalp, TYB Dergisi, Yıl 3, Sayı), s. 199-206.
• Kanar, M. (haz.) (1997) İçtimaiyat Mecmuası, Sayı 1-6, İstanbul: İstanbul Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Karakaş, M. (2015). Ziya Gökalp’e Yeniden Bakmak: Literatür ve Yeniden Değerlendirme, Ziya Gökalp Kitabı, Ankara: Hece Yayınları.
• Oğuz, Ö. (2004). Araştırmaların Tarihi Türk Halk Edebiyatı Tarihi Elkitabı, Ankara: Grafik Yayınları.
• Orçan, M. (2014). 21. Yüzyılda Türkiye’de Sosyolojinin Geleceği, Sosyoloji Divanı Dergisi, Sayı 4 | Özel Sayı: Asırlık Sosyoloji, s. 53-64.
• Örnek, S. V. (1977). Türk Halkbilimi, Ankara: İş Bankası Yayınları.
• Thomsen, V. (2002). Orhun Yazıtları Araştırmaları, Çeviren ve Haz. V. Köken, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tuna, Korkut, (1991), Türk Sosyolojisinin Batı Sosyolojisi ile İlişkisi ve Sonuçları, 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji, Haz. İ. Coşkun, (ss 29-38), İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Ülken, H. Ziya, (2021), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, 18. Basım, Haz. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yazan, Ü. (1997). Önsöz, İçtimaiyat Mecmuası Sayı 1-6/1917. Haz. M. Kanar. İstanbul: Edebiyat Basımevi.