Karaçay Malkar Türkçesi Atasözlerinde Eski Türkçe İzler

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 4, 1416 - 1448, 17.12.2024

Ayşe Aydın

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1251522

Öz

Dünya coğrafyasında büyük bir alana yayılmış olan Türk Dili, birbirleriyle mukayese ettiğimizde çeşitli fonetik ve ekleşme bilgisi özellikleri bakımından morfo-fonetik denkliklerle takip edebildiğimiz şive ve lehçeleri içine alan, cihet olarak Doğu, Batı ve Kuzey; kavmî olarak Karluk, Oğuz ve Kıpçak diye adlandırılan gruplardan oluşur. Türk dilinin Kuzey diğer bir ifadeyle Kıpçak şive grubu içerisinde yer alan Karaçay Malkar Türkçesi karakteristik bir Kıpçak şivesi olduğunu d/>>y/ geçişmesi, tag(dağ)> taw sızıcılaşması, bolmak kelimesinin başındaki b”yi koruması, -GAn sıfat ekli ve +GA ekli kullanımlar, ben>men süreklileşmesi ve en önemlisi de #y>#c dişlileşmesi ile gösterir. Bir dilin söz varlığının farklı açılardan ele alınması toplumların kültürel ve sosyolojik hayatlarını gözler önüne sermek bakımından tanıtıcı nitelikte olabilir. Bunun gereği, bu çalışmada sözlü edebiyatın ürünü olarak milletlerin en önemli hazinelerinden biri olan, milletlerin kültürel ve toplumsal değerlerini yansıtan, millî olup nesilden nesile aktarılan öğüt verici, didaktik, özlü, hikmetli sözler olan atasözlerinin Karaçay Malkar Türkçesindeki örnekleri geçmişten günümüze değerlendirilip, bu özdeyişlerde muhafaza edilen Eski Türkçe fonetik, ekleşme bilgisi hususiyetleri ve ayrıca arkaik kelimeler tespit edilerek kültürel bağın izlenmesi amaçlanmaktadır. Yer yer bu bağın Anadolu Ağızlarındaki uzantıları da dikkatlere sunulacaktır. Bazı kelimelerin Anadolu ağızlarındaki birebir varlıkları (tübe-, bay, süyek, ürmek, tab-) sayesinde de türkü, mani gibi sözlü edebiyatın pek çok ürünü gibi atasözlerinin de farklı coğrafyalarda da olsa Türk boyları arasında söylenirken sınır tanımadığı gösterilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Karaçay Malkar Türkçesi, atasözü, Eski Türkçe, Kıpçak

Old Turkish Traces In Karacay Malkar Turkish Proverbs

Öz

Turkish Language, which has spread over a large area in the world geography, includes the dialects and dialects that we can follow with morpho-phonetic equivalences in terms of various phonetic and agglutinative features when we compare them with each other, in terms of East, West and North; It consists of groups called Karluk, Oghuz and Kipchak. The Turkish language is a characteristic Kipchak dialect of Karachay-Balkar Turkish, which is included in the Northern Kipchak dialect group, d/>>y/ transition, tag(dağ)> taw leaking, preserving the “b” at the beginning of the word bolmak, -GAn adjective attached and +GA suffixed usages, ben>men continuation and most importantly #y>#c dentition, show that. Addressing the vocabulary of a language from different perspectives can be introductory in terms of revealing the cultural and sociological lives of societies. For this reason, in this study, the examples of proverbs, which are one of the most important treasures of the nations as a product of oral literature, reflect the cultural and social values of the nations, and are didactic, concise and wise words that are national and passed down from generation to generation, in Karachay Malkar Turkish have been evaluated from past to present and preserved in these idioms. It is aimed to monitor the cultural bond by identifying Turkish phonetics, suffix information and also archaic words. From time to time, the extensions of this vineyard in Anatolian Dialects will also be presented to attention. Thanks to the literal existence of some words in Anatolian dialects (tübe-, bay, süyek, ürmek, tab-), it will be tried to show that proverbs, like many products of oral literature such as folk songs and mani, know no boundaries when spoken among Turkish tribes, even in different geographies.

Anahtar Kelimeler

Karaçay Malkar Türkçesi, atasözü, Eski Türkçe, Kıpçak

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkılâp Kitabevi Yayın Sanayi ve Ticaret A.Ş., İstanbul.
• Alkaya, Ercan (2001). Tatar Türkçesindeki Dil ve Söz İle İlgili Atasözleri Üzerine Bir Değerlendirme, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 2, s. 55- 76
• Arat, R. Rahmeti (1999). Kutadgu Bilig I Metin, Türk Dil Kurumu, İstanbul.
• ------(1985). Kutadgu Bilig II Çeviri, Türk Tarih Kurumu, Ankara. ------(1979). Kutadgu Bilig III İndeks (Neşre hazırlayanlar: Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, İstanbul.
• Ata, Aysu (1998). Nehcü’l Ferādis, III Dizin-Sözlük, Türk Dil Kurumu yayınları, Ankara.
• Atalay, Besim (2006). Divanü Lugat-it- Türk (Çeviri), Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
• ------II, Atalay. Besim (2006). Divanü Lugat-it- Türk (Çeviri), Türk Dil Kurumu yay., Ankara. ------III, Atalay. Besim (2006). Divanü Lugat-it- Türk (Çeviri), Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. ------IV, Atalay. Besim (2006). Divanü Lugat-it- Türk (Dizin) Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. Aydoğmuş, Erdal (2018). Karaçay Malkar ve Türkiye Türkçesi Atasözlerinin Karşılaştırılması, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 8(3), 513-524, Kasım.
• Caferoğlu, Ahmet (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Enderun Kitabevi, 3. Baskı, İstanbul.
• Clauson, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• Çobanoğlu, Özkul (2004), Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını
• Deny, Jean (1941). Türk Dili Grameri, Tercüme: Ali Ulvi Elöve, Maarif Vekâleti.
• Derleme Sözlüğü (DS). I-XII (1963-1982), Türk Dil Kurumu Yayınları: 211, Ankara.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2007). Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ yayınları, Ankara.
• Erdal, Marcel (2018). ‘Eski Uygurca’nın Fiil Varlığı’, Mustafa S. Kaçalin (ed.), Beşbalıklı Şingko Şeli Tutung anısına Uluslararası Eski Uygurca Çalıştay Bildirileri. 4-6 Haziran 2011, Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 145-152.
• Eren, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, 2. Baskı, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Erenoğlu, Dilek (2007) “Güvâhî’den Günümüze Atasözleri ve Deyimler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 2/4, Fall., s. 1150-1167.
• Ergin, Muharrem (1998). Orhun Abideleri, Boğaziçi yayınları, 22. Baskı, Ekim.
• ------ (2009). Dede Korkut Kitabı I-II : Giriş-Metin-faksimile- İndeks- Gramer , Türk Dil Kurumu yayınları, 4. Baskı, Ankara.
• Erol, Hülya Arslan (2018). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri, Türk Dil Kurumu yayınları, Ankara.
• Gülensoy, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, C. 1-2, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güllüdağ, Nesrin (2003). Nogay Atasözleri, s. 329- 352, Diriözler Armağanı, Prof. Dr. Meserret Diriöz ve Haydar Ali Diriöz Hatıra Kitabı, Ankara: Bizim Büro Basımevi Yayın Dağ. San. Tic. Ltd. Şirketi.
• Hamilton, James (2020). Budacı İyi Kalpli ve Kötü Kalpli Prens Masalının Uygurcası, Prens Kalyāṇaṃkara ve Pāpaṃkara Hikâyesi, (Çev. Ece Korkut-İsmet Birkan), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Okray, Zihniye (2015). Türk Atasözleri Ve Deyimlerinde Kadın İmgesi, EUL Journal of Social Sciences (VI-I) LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi s.93- 102.
• Ong, Walter J. (1995). Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi (Çev. Sema Postacıoğlu Banon),Metis Yay., İstanbul.
• Tarama Sözlüğü, (2009), Ankara: TDK Yayınları.
• Tavkul, Ufuk (2000). Karaçay- Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 770.
• ------ (2001). Karaçay- Malkar Atasözleri, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Turan, Zikri (2018). Türk Dilinin Eklerini Sınıflandırmanın Esasları, Türk Bilig /35: 97-110.
• Türkçe sözlük (2011). Türk Dil Kurumu yayınları, 11. Baskı, Ankara.