Afyonkarahisar Kadınana Suyu Vakıfları

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 4, 2016 - 2038, 17.12.2024

Mustafa Karazeybek

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1255970

Öz

Afyonkarahisar Kadınana suyunun ana kaynağı, Afyonkarahisar şehir merkezine yakın Kışlacık Köyü yakınlarında dağdan çıkmaktadır. Bu su taştan yapılmış bir kanal ile şehre gelmektedir. Su kanalının ilk defa ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığına dair muhtelif rivayetler vardır. Ancak yaptığımız çalışmalar sonucunda kanalın yapımına Kanuni Sultan Süleyman'ın sadrazamlarından Semiz Ali Paşa tarafından 1560'lı yıllarda başlatıldığı ortaya çıkmıştır. Su kanalının bakım ve onarım masraflarını karşılamak üzere vakıflar oluşturulmuştur. Kanalın yapılmasından sonra oluşturulan ilk vakıf Gülşirin Hatun Vakfı'dır. Gülşirin Hatun, Afyonkarahisar şehir merkezinde Otpazarı mevkiinde on iki dükkan yaptırarak vakfetmiştir. Söz konusu vakıf 1575 tarihinden önce kurulmuştur. Hark-ı Kebîr olarak isimlendirilen kanalın bakım ve onarımı için oluşturulan en önemli vakıf ise Hark-ı Kebîr Vakfı'dır. Bu vakıf güçlü bir nakit para vakfı olarak 1575'ten sonraki bir tarihte Kadınan olarak anılan kişi tarafından kurulmuştur. Bu vakıf aynı zamanda Afyonkarahisar şehri ve çevresindeki köylerde yaşayan kişilerin nakit para ihtiyacını karşılayan önemli bir finans kurumudur. Hark-ı Kebîr Vakfı zamanla çeşitli kişiler tarafından miraslarından para tahsis edilerek güçlendirilmiştir.
Bu makalenin amacı, yüzyıllarca Afyonkarahisar Şehri'nin önemli bir su kaynağı olarak hizmet veren, aynı zamanda şehrin ilk şebeke suyu özelliği taşıyan suyun uzun zaman hizmet vermesini sağlayan vakıflarını ortaya koymaktır. Aynı zamanda, bu vakıflar üzerinden Osmanlılar döneminde nakit para vakıflarının işleyişi ve finans kaynağı olarak şehir hayatındaki rolünün anlaşılmasına katkıda bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, Kadınana Suyu, Afyonkarahisar, Hark-ı Kebir

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum yoktur.

Proje Numarası

Proje değildir.

Teşekkür

Yok

Afyonkarahisar Kadinana Water Waqfs

Öz

The main source of Afyonkarahisar Kadınana water comes out of the mountain near Kışlacık Village, close to Afyonkarahisar city centre. This water comes to the city through a channel made of stone. There are various rumors about when and by whom the water channel was built for the first time. However, as a result of our studies, it was revealed that the construction of the channel was initiated by Semiz Ali Pasha, one of the grand viziers of Suleiman the Magnificent, in the 1560s. Foundations were established to cover the maintenance and repair expenses of the water channel. The first waqf established after the construction of the channel was the Gülşirin Hatun Foundation. Gülşirin Hatun built twelve shops in the Otpazarı area of Afyonkarahisar city center and donated them. The waqf in question was established before 1575. The most important waqf established for the maintenance and repair of the channel named Hark-ı Kebîr is the Hark-ı Kebîr Foundation. This waqf was established as a strong cash waqf by the person known as Kadınana sometime after 1575. This waqf is also an important financial institution that meets the cash needs of people living in the city of Afyonkarahisar and its surrounding villages. Hark-ı Kebir Foundation has been strengthened over time by various people by allocating money from their inheritance.
The aim of this article is to reveal the waqfs that provide long-term service of water, which is the first mains water of the city and also served as an important water source for the City of Afyonkarahisar for centuries. At the same time, it is to contribute to the understanding of the functioning of cash waqfs in the Ottoman period and their role in city life as a source of finance through these waqfs.

Anahtar Kelimeler

Waqf, Kadınana water, Afyonkarahisar, Hark-ı Kebir

Proje Numarası

Proje değildir.

Kaynakça

• Referans1- T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Sadaret Mektubi Kalemi (A.MKT.) 89-81.
• Referans2- BOA., Mühimme Defteri (MD.) 5, 6, 23.
• Referans3- BOA., Meşihat Şeriye Sicili Defteri (MŞH. ŞSC., d.) Afyon 499, 500, 502, 503, 509, 515, 516, 517, 519, 520, 521, 522, 523, 524, 525, 526, 527, 528, 530, 546, 551, 552, 554, 556, 560, 561, 566, 569, 578, 579, 580, 581, 583, 585, 590, 591, 592, 594, 597, 607, 610, 611, 612, 614, 615, 616, 618, 623, 627, 633, 636, 637, 639, 650
• Referans4- Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi Tapu Tahrir Defteri (TKG.KK.TTd.) 575.
• Referans5- Afyoncu, E. (2009). Semiz Ali Paşa (C. 36, ss. 495-496). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
• Referans6- Akkoyun, T. (1997). Ömer Fevzi Atabek ve Afyon vilayeti tarihçesi. Afyonkarahisar Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayını.
• Referans7- Akkoyun, T. (1999), Afyonkarahisar'ın kadınanaları. Tarih ve Toplum, 31 (183), 66-69.
• Referans8- Apaydın, H. Y. (2000). Îne. (C. 22, ss. 283-285). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
• Referans9- Aygen, M. S. (1986). Afyon'daki Kadınana. Afyon: Türkeli Yayınları.
• Referans10- Bayındır, A. (1992). Beyʻ bi'l-vefâ (C. 6, ss. 20-22). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
• Referans11- Hacıgökmen, M. A. (2011). I. Alaeddin Keykubat dönemi emirlerinden atabey Bedreddin Gühertaş (Gevhertaş) (d. ?-Ö.1262). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih –Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 30 (50), 119-136. doi.org/10.1501/Tarar_0000000498.
• Referans12- Hızal, İ. (1986). Afyonkarahisar su yolları. Beldemiz (Afyon), 6, 3-5, 30.
• Referans13- Karazeybek, M. (2019), Afyonkarahisar kadınana suyu. İ. Akar (Ed.).VIII. uluslararası Afyonkarahisar araştırmaları sempozyumu bildiri kitabı (5-7 Nisan 2018) içinde (ss. 45-54), Afyonkarahisar Belediyesi Yayını.
• Referans14- Karazeybek, M., Polat, Z. ve İlgar, Y. (2005). Afyonkarahisar vakıf eserleri I merkez. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayını.
• Referans15- Kaya, S. (2007), XVIII. yüzyıl Osmanlı toplumunda kredi ilişkilerinin hukuki boyutu. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 3 (Bahar), 13-41.
• Referans16- Kurt, İ. (205). Para vakıfları nazariyat ve tatpikat. İstanbul: İSAV Yayınları.
• Referans17- Özcan, T. (2003). Osmanlı para vakıfları Kanuni dönemi Üsküdar örneği, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Referans18- Özgüdenli, O. G. (2012). Vakfiye (C. 42, ss. 465-467). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
• Referans19- Özkılınç, A., Coşkun, A., Çalık, S., Karazeybek, M., Sivridağ, A. ve Yüzbaşıoğlu, M.(Yay. Haz.). (1993). 438 numaralı muhâsebe-i vilâyet i Anadolu defteri (937 1530) I Kütahya Karahisâr ı Sâhib, Sultan-önü, Hamîd ve Ankara Livaları (Dizin ve Tıpkıbasım), Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını.
• Referans20- Öztürk, N. (1995), Türk yenileşme tarihi çerçevesinde vakıf müessesesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Referans21- Şahin, G. (2001). Karahisâr-ı Sâhib'de sosyo-ekonomik yapı (1684-1686) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
• Referans22- Turan, M. F. (2015). Beyʻ bi'l-vefâ ve beyʻü'l-îne ile mukayeseli olarak günümüz repo işlemlerinin fıkhî boyutu. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (27), 117-146.
• Referans23- Yıldırım, M. Z. (2003). Karahisâr-ı Sâhib Sancağı'nın idârî, sosyal ve ekonomik yapısı (1720-1750) (Yayımlanmamış doktora tezi), Ankara Üniversitesi. Ankara.
• Referans24- Yörük, D. ve Akbaş, E. (2022). Osmanlı toplumunda borç ve kredi kullanımı Konya örneği (1500-1645). Konya: Palet Yayınları.