İş Stresi ve İş Doyumu Arasındaki İlişkide Güvenlik Performansının Aracılık Rolünün İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: 1, 105 - 124, 03.03.2025

Mustafa Özdemir , Salih Yıldız , Ali Köroğlu

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1264269

Öz

Stres, çalışanların iş doyumu üzerinde negatif bir etkiye sahiptir. Çalışanlar maaş, terfi, çalışma ortamı ve işin niteliği gibi iş ile ilgili pek çok faktörden dolayı stres yaşayabilmekte ve bu durum onların iş doyumunu düşürmektedir. İşletmeler gerçekleştirdikleri birtakım faaliyetlerle çalışanların stres düzeyini düşürerek iş doyumlarını yükseltmeye çalışmaktadır. Ancak alanyazında, iş stresi ile iş doyumu arasındaki ilişkide aracılık rolü bulunan faktörleri inceleyen çok fazla çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmanın amacı, çalışanların iş stresi ve iş doyumu arasındaki ilişkiyi ve güvenlik performansının bu ilişkideki aracılık rolünü incelemektir. Bu amacı gerçekleştirmek için Sakarya ilinde bulunan bir süt ürünleri fabrikası çalışanlarından anket yoluyla veriler toplanmıştır (n=301). Analizler sonucunda iş stresi ile güvenlik uyumu, güvenlik katılımı ve iş doyumu arasında negatif; güvenlik uyumu ve güvenlik katılımı ile iş doyumu arasında pozitif ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca iş stresinin iş doyumu üzerinde güvenlik uyumu ve güvenlik katılımı aracılığıyla dolaylı bir etkisi bulunmaktadır. Araştırma sonuçlarının özellikle üretim faaliyetinde bulunan işletmeler tarafından iş yerlerinde kullanılması pratikte önemli katkılar sağlayacaktır. İşletmeler, düzenleyecekleri eğitim faaliyetleri, çalışanları karar alma sürecine katma vb. faaliyetlerle çalışanların güvenlik performansını artırarak iş stresinin iş doyumu üzerindeki negatif etkisini azaltabilir. İş doyumu yüksek olan çalışanların devamsızlık gibi olumsuz tutum ve davranışları azalacak, iş performansları ise artacaktır. Böylece işletme maliyetleri düşürerek karlılığını artırmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

İş Stresi, Güvenlik Performansı, Güvenlik Uyumu, Güvenlik Katılımı, İş Doyumu

Investigation of the Mediating Role of Safety Performance in the Relationship Between Job Stress and Job Satisfaction

Öz

Stress has a negative effect on the job satisfaction of employees. Employees may experience stress due to many work-related factors such as wage, promotion, working environment and the nature of the job, and this reduces their job satisfaction. Businesses are trying to increase their job satisfaction by reducing the stress level of their employees with some activities they carry out. However, there are not many studies in the literature examining the factors that have a mediating role in the relationship between job stress and job satisfaction. The aim of this study is to examine the relationship between job stress and job satisfaction of employees and the mediating role of safety performance in this relationship. For this purpose, data were collected from the employees of a dairy factory in Sakarya through a questionnaire. As a result of the analysis, there was a negative relationship between job stress and safety compliance, safety involvement and job satisfaction; It was concluded that there is a positive relationship between safety compliance and safety participation and job satisfaction. In addition, job stress has an indirect effect on job satisfaction through safety compliance and safety participation. The use of research results in workplaces, especially by businesses that carry out production activities, will make significant contributions in practice. Businesses can reduce the negative effect of job stress on job satisfaction by increasing the safety performance of employees through activities such as training and involving employees in the decision-making process. Negative attitudes and behaviors of employees with high job satisfaction, such as absenteeism, will decrease, and their job performance will increase. Thus, the business will increase its profitability by reducing costs.

Anahtar Kelimeler

Job Stress, Safety Performance, Safety Compliance, Safety Participation, Job Satisfaction

Kaynakça

• Ahsan, N., Abdullah, Z., Fie, D. Y. G., ve Alam, S. S. (2009). A study of job stress on job satisfaction among university staff in Malaysia: Empirical study. European Journal of Social Sciences, 8(1), 121-131.
• Aksoy, A. ve Kutluca, M. (2005). Çalışma hayatında stres kaynakları, stres belirtileri ve stres sonuçlarının incelenmesi üzerine bir araştırma. Journal of Social Policy Conferences, 49, 457-486.
• Aloisio, L. D., Coughlin, M., ve Squires, J. E. (2021). Individual and organizational factors of nurses' job satisfaction in long-term care: A systematic review. International Journal of Nursing Studies, 123, 104073.
• Araujo, E., ve Miyake, M. A. M. (2017). Stress and sleep disorders in medical practitioners. Rossi, A. M., Meurs, J. A. ve Perrewe, P. L. (Ed.), Stress and quality of working life içinde (ss. 155-171). Charlotte, N. C., Information Age Publishing.
• Aruldoss, A., Kowalski, K. B. ve Parayitam, S. (2021). The relationship between quality of work life and work-life-balance mediating role of job stress, job satisfaction and job commitment: Evidence from India. Journal of Advances in Management Research, 18(1), 36-62.
• Ayyıldız, F., ve Çam, D. İ. (2020). İş stresi ve güvenlik performansı arasındaki ilişkide güvenlik ikliminin düzenleyici rolü: Sağlık sektöründe bir inceleme. Psikoloji Çalışmaları, 40(2), 451-475.
• Baron, R. M., ve Kenny, D. A., (1986). The moderator–mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173-1182.
• Bayram, M. (2018). The management commitment to OHS, employee satisfaction and safety performance: An empirical study. International Journal of Latest Engineering and Management Research, 3(07), 63-71.
• Bayram, M., Ünğan, M. C., ve Ardıç, K. (2017). The relationships between OHS prevention costs, safety performance, employee satisfaction and accident costs. International Journal of Occupational Safety and Ergonomics, 23(2), 285-296.
• Büyükyılmaz, O., Vargün, H., ve Uygurtürk, H. (2020). Muhasebe meslek mensuplarının mesleği bırakma niyeti üzerinde iş stresinin etkisi: Kariyer memnuniyetinin düzenleyici rolü. Muhasebe ve Denetime Bakış, 61, 105-124.
• Can, S. ve Can, Ş. (2011). Kamu Personeli Seçme Sınavı öncesinde öğretmen adaylarının stres düzeyleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(3), 765-778.
• Ceylan, H. (2011). Türkiye’deki iş kazalarının genel görünümü ve gelişmiş ülkelerle kıyaslanması. International Journal of Engineering Research and Development, 3(2), 18-24.
• Chu, F., Fu, Y., ve Liu, S. (2019). Organization is also a “life form”: Organizational-level personality, job satisfaction, and safety performance of high-speed rail operators. Accident Analysis & Prevention, 125, 217-223.
• Cleveland, J. N., O’Neill, J. W., Himelright, J. L., Harrison, M. M., Crouter, A. C. ve Drago, R. (2007). Work and family issues in the hospitality industry: Perspectives of entrants, managers, and spouses. Journal of Hospitality & Tourism Research, 31(3), 275-298.
• Çevik, M., Çevik, Y., Tengilimoğlu, D., ve Daş, M. (2016). İş yerinde oluşan stresin çalışanlar üzerindeki etkileri; acil servis hizmetleri kapsamında bir uygulama. Akademik Araştırma Tıp Dergisi, 1(1), 24-34.
• De Boeck, E., Mortier, A. V., Jacxsens, L., Dequidt, L., ve Vlerick, P. (2017). Towards an extended food safety culture model: Studying the moderating role of burnout and jobstress, the mediating role of food safety knowledge and motivation in the relation between food safety climate and food safety behavior. Trends in Food Science & Technology, 62, 202-214.
• Demir, E., Saatçioğlu, Ö., ve İmrol, F. (2016). Uluslararası dergilerde yayımlanan eğitim araştırmalarının normallik varsayımları açısından incelenmesi. Current Research in Education, 2(3), 130-148.
• Deveci, B. (2017). İş stresi ve turizm işletmelerinde yapılan araştırmalara ilişkin bir değerlendirme. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(20), 39- 53.
• Dursun, S., ve Keser, A. (2014). İş güvenliği farkındalığı ve iş güvenliği davranışları arasındaki ilişkilerin araştırılması: uygulamalı bir araştırma. Çalışma İlişkileri Dergisi, 5(2), 1-9.
• Efeoğlu, İ. E. (2006). İş-aile yaşam çatışmasının iş stresi, iş doyumu ve örgütsel bağlılık üzerindeki etkileri: İlaç sektöründe bir araştırma (Yayımlanmamış doktora tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Eyitmiş, A. M., ve Kaplan, S. (2021). İş güvenliği ile motivasyon, iş doyumu ve işten ayrılma ilişkilerinin uluslararası lojistik firması çalışanları üzerin etkisi. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 12(1), 74-93.
• George, D. ve Mallery, P. (2010). SPSS for windows step by step: A simple guide and reference 17.0 update, 10. Baskı, Boston: Pearson.
• Gould, D., Bridges, D., Udry, E. ve Beck, L. (1997). Stress sources encountered when rehabilitating from season-ending ski injuries. The Sport Psychologist, 11(4), 361-378.
• Gökler, R. ve Işıtan, İ. (2016). Modern çağın hastalığı; Stres ve etkileri. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 1(3), 154-168.
• Griffin, M. A., ve Neal, A. (2000). Perceptions of safety at work: A framework for linking safety climate to safety performance, knowledge, and motivation. Journal of Occupational Health Psychology, 5(3), 347-358.
• Gül, H. (2007). İş stresi, örgütsel sağlık ve performans arasındaki ilişkiler: Bir alan araştırması, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2, 318-332.
• Gürbüz, S. ve Bayık, M. E. (2021). Aracılık modellerinin analizinde yeni yaklaşım: Baron ve Kenny’nin yöntemi hâlâ geçerli mi? Türk Psikoloji Dergisi, 36(88), 1-14.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2017). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Haydon, T., Leko, M. M. ve Stevens, D. (2018). Teacher stress: Sources, effects, and protective factors. Journal of Special Education Leadership, 31(2), 99-107.
• Hayes, A. F. (2018). Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis: A regression-based approach. New York: Guilford Press.
• Heinrich, W. H. (1931). Industrial accident prevention: A scientific approach. New York: McGraw-Hill Book Company.
• Hola, B., Nowobilski, T. Szer, I. ve Szer, J. (2017). Identification of factors affecting the accident rate in the construction industry. Procedia Engineering, 208, 35-42.
• House, R. J., ve Rizzo, J. R. (1972). Role conflict and ambiguity as critical variables in a model of organizational behaviour. Organizational Behaviour and Human Performance, 7, 467-505.
• Hwang, J., Lee, J. J., Park, S., Chang, H., ve Kim, S. S. (2014). The impact of occupational stress on employee's turnover intention in the luxury hotel segment. International Journal of Hospitality & Tourism Administration, 15(1), 60-77.
• Iqbal, S., Ehsan, S., Rizwan, M., ve Noreen, M. (2014). The impact of organizational commitment, job satisfaction, job stress and leadership support on turnover intention in educational institutes. International Journal of Human Resource Studies, 4(2), 181.
• İşcan, Ö. F. ve Timuroğlu, K. (2007). Örgüt kültürünün iş tatmini üzerindeki etkisi ve bir uygulama, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(1), 119-136.
• Jung, S. Y., Kim, B. J., ve Go, D. W. (2016). A effect of physical environment on safety behavior: Mediation of job stress, and moderation of safety climate. Journal of the Korea Safety Management & Science, 18(1), 89-97.
• Kai-Wen, C. (2009). A study of stress sources among college students in Taiwan. Journal of Academic and Business Ethics, 2, 1-8.
• Karakaş, A., ve Gökmen, G. (2018). Kamu çalışanlarında iş tatmini, duygusal emek ve iş stresi: Konya’da bir araştırma. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(3), 99-127.
• Karakaya, A. ve Gürel, S. (2015). Kardemir AŞ çalışanlarının stres faktörleri algılarına yönelik bir araştırma. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1), 17-31.
• Karamık, S., ve Şeker, U. (2015). İşletmelerde iş güvenliğinin verimlilik üzerine etkilerinin değerlendirilmesi. Gazi University Journal of Science Part C: Design and Technology, 3(4), 575-584.
• Kim, B. J., Ji, W. K., ve Jeon, S. G. (2017). A mediating effect of job stress between physical environmental risk and safety behavior, and moderating effect of perceived control. Journal of the Korean Society of Safety, 32(2), 105-111.
• Kök, S. B. (2006). İş tatmini ve örgütsel bağlılığın incelenmesine yönelik bir araştırma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 20(1), 291-317.
• Lawler III, E. E., ve Porter, L. W. (1967). The effect of performance on job satisfaction. Industrial Relations: A journal of Economy and Society, 7(1), 20-28.
• Leung, M. Y., Liang, Q., ve Olomolaiye, P. (2016). Impact of job stressors and stress on the safety behavior and accidents of construction workers. Journal of Management in Engineering, 32(1), 04015019, 1-10.
• Locke, E. A. (1976). The nature and causes of job satisfaction. M. D. Dunnette (Ed.), Handbook of industrial and organizational psychology içinde (ss. 1297–1343). Chicago: Rand McNally.
• Mansoor, M., Fida, S., Nasir, S., ve Ahmad, Z. (2011). The impact of job stress on employee job satisfaction a study on telecommunication sector of Pakistan. Journal of Business Studies Quarterly, 2(3), 50-56.
• Mishra, P. K. (2013). Job satisfaction. IOSR Journal of Humanities and Social Science, 14(5), 45-54.
• Mwamwenda, T. S. (1997). Occupational stress among secretarial personnel at the University of Transkei. Psychological Reports, 81(2), 418-418.
• Neal, A., Griffin, M. A., ve Hart, P. M. (2000). The impact of organizational climate on safety climate and individual behavior. Safety Science, 34(1-3), 99-109.
• Ni, G., Zhu, Y., Zhang, Z., Qiao, Y., Li, H., Xu, N., Deng, Y., Yuan, Z. ve Wang, W. (2020). Influencing mechanism of job satisfaction on safety behavior of new generation of construction workers based on Chinese context: The mediating roles of work engagement and safety knowledge sharing. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(22), 8361, 1-24.
• Özkaya, M. O., Yakın, V., ve Ekinci, T. (2008). Stres düzeylerinin çalışanların iş doyumu üzerine etkisi celal bayar üniversitesi çalışanları üzerine ampirik bir araştırma. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 15(1), 163-179.
• Öztürk, M., ve Şahverdioğlu, H. (2019). Çalışan kadınların kişilik özellikleri ile iş stresi ve işten ayrılma niyeti arasındaki ilişki: Isparta ilinde bulunan özel hastaneler üzerine bir uygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(3), 679-702.
• Quinn, R.P. ve Shepard, L.G. (1974) The 1972-1973 Quality of employment survey. An Arbor: University of Michigan, Institute for Social Research.
• Platis, C., Reklitis, P., ve Zimeras, S. (2015). Relation between job satisfaction and job performance in healthcare services. PROCEDIA-Social and behavioral sciences, 175, 480-487.
• Preacher, K. J. ve Hayes, A. F. (2008). Asymptotic and resampling strategies for assessing and comparing indirect effects in multiple mediator models. Behavior Research Methods, 40, 879-891.
• Rarindo, H., ve Satata, D. B. M. (2021). Perilaku keselamatan kerja sebagai moderator hubungan antara motivasi dan kepuasan kerja pada pekerja konstruksi. Jurnal Psikologi Teori dan Terapan, 12(1), 52-63.
• Reutter, K. K., ve Bigatti, S. M. (2014). Religiosity and spirituality as resiliency resources: Moderation, mediation, or moderated mediation? Journal For The Scientific Study of Religion, 53(1), 56-72.
• Rifqi, M. ve Bangun, M. Y. R. (2022). Influence of job stress and safety climate on safety performance in Indonesia rock mining company. TIJAB (The International Journal of Applied Business), 6(1), 77-89.
• Robins S. P., ve Judge T. A. (2013). Organizational behavior. 15th ed. Boston: Pearson.
• SGK (2021). SGK istatistik yıllıkları. https://www.sgk.gov.tr/Istatistik/Yillik/fcd5e59b-6af9-4d90-a451-ee7500eb1cb4/ (Erişim Tarihi 05.12.2022).
• Söyler, S. (2018). Sağlık çalışanlarının maruz kaldıkları iş stresi ile iş doyumu ilişkisinin incelenmesi: Bir meta-analiz çalışması. Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(4), 190-205.
• Şimşek, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş temel ilkeler ve LISREL uygulamaları. Ankara: Ekinox.
• Tekingündüz, S., Kurtuldu, A., ve Öksüz, S. (2015a). İş-aile yaşam çatışması, iş tatmini ve iş stresi arasındaki ilişkiler. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 3(4), 27-42.
• Tekingündüz, S., Top, M. ve Seçkin, M. (2015b). İş tatmini, performans, iş stresi ve işten ayrılma niyeti arasındaki ilişkilerin incelenmesi: Hastane örneği. Verimlilik Dergisi, 4, 39-64.
• Tengilimoglu, D., Celik, E., ve Guzel, A. (2014). The effect of safety culture on safety performance: Intermediary role of job satisfaction. Methodology, 15(3), 1-12.
• Tersanelerde ve Sanayide İş Sağlığı ve Güvenliği Paneli (2008). İş kazalarının yüzde 98'i önlenebilir. Mühendis ve Makine, 49(580), 16-17.
• Tortumlu, M., ve Taş, M. A. (2019). Örgüt İklimi, İş Stresi ve Çalışan Performansı İlişkisi: İstanbul Avrupa Yakası İlçe Belediyelerinde Bir Uygulama. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(18), 349-367.
• Türkoğlu, T., ve Yurdakul, Ü. (2017). Mobilya endüstrisinde çalışanların iş doyumu ile iş performansı arasındaki ilişkinin araştırılması. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 18(1), 88-97.
• Uysal, İ., ve Kılıç, A. F. (2022). Normal distribution dilemma. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 12(1), 220-248.
• Vuong, B. N, Tung, D. D., Tushar, H., Quan, T. N., ve Giao, H. N. K. (2021). Determinates of factors influencing job satisfaction and organizational loyalty. Management Science Letters, 11(1), 203-212.
• Wu, X., Li, Y., Yao, Y., Luo, X., He, X., ve Yin, W. (2018). Development of construction workers job stress scale to study and the relationship between job stress and safety behavior: An empirical study in Beijing. International Journal of Environmental Research and Public Health, 15(11), 2409, 1-12.
• Vosughi, S., Davari, M., Ebrahimi, H., Abolghasemi, J., ve Talebi, M. (2022). The relationship between emotional intelligence and job stress with safety behavior among work permit ıssuers in one of the oil industries. Journal of Occupational Hygiene Engineering, 9(1), 29-36.
• Yaşlıoğlu, M. M. (2017). Sosyal bilimlerde faktör analizi ve geçerlilik: Keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizlerinin kullanılması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46, 74-85.
• Yıldız, S., ve Yılmaz, M. (2017). Türk inşaat sektöründe çalışanların güvenlik kültürü düzeyinin ve güvenlik performansı ile ilişkisinin incelenmesi. Politeknik Dergisi, 20(1), 137-149.