GAZZÂLÎ’DEN SONRA İSLAM DÜŞÜNCESİ SEYRİNDE İBN KEMMÛNE’NİN YERİ VE ÖNEMİ

Yıl 2011, Cilt: 13 Sayı: 1, 47 - 63, 01.11.2011

Fatma Zehra Pattabanoglu

Öz

13.yüzyıldan itibaren İslam dünyasında felsefenin içinde bulunduğu durum, Gazzâlî ile İslam felsefesinin Doğu İslam dünyasında son bulduğunu değil tersine, öteki disiplinlerin içine girerek daha çok yayıldığını ve onlar tarafından özümsendiğini göstermektedir. Ancak Gazzâlî’den sonraki İslam düşüncesi tartışmalannda daha verimli sonuçlara varabilmek için o dönem filozoflarının ayrı ayn değerlendirilmesinin lüzumu apaçıktır. Nitekim mantık, fizik, metafizik, astronomi, tıp, kimya dallarında eserler kaleme alan, zamanının önemli filozoflarından birisi olan Sad b. Mansur îbn Kemmûne’nin (0.1284) döneminin tarihi, siyasi, felsefi ve fikri özelliklerini üzerinde taşıdığı görülmektedir. Dolayısıyla, filozofun bu seyirdeki yerinin tespiti, makalemizin amacını oluşturmaktadır. Onun düşünce sisteminin oluşmasında İbn Sînâ, Gazzâlî, Sühreverdî, Fahreddin er-Râzî, Nâsirüddin et-Tûsî, el-Kâtîbî el-Kazvînî, Esîrüddin el-Ebherî gibi düşünürlerin etkileri olmuştur. O bu etkinin sonucu olarak İbn Sînâ’nın el-îşârât ve’t-Tenbîhât, Sühreverdî’nin Telvîhât adlı eserlerine yazdığı şerhlerle bir taraftan onlann tanıtılmasına katkıda bulunmuş, diğer taraftan kendi düşüncelerini içeren bağımsız eserler vücuda getirmiştir. Kudbüddin eş-Şirâzî başta olmak üzere Muhammed er-Râzî el-Büveyhî, Celâleddin ed-Devvânî, Mir Damad, Molla Sadra gibi kendisinden sonraki düşünürler üzerindeki tesiriyle de felsefi kişiliğinin anlaşılmasında ipuçları vermiştir.
Anahtar kelimeler: îbn Kemmûne, İslam felsefesi, îbn Sînâ, Gazzâlî, Sühreverdî.

Anahtar Kelimeler

islam düşüncesi , gazzali , islam felsefesi

Kaynakça

• ALPER, Ömer Mahir. (2004), Aklın Hazzı İbn Kemmûne ’de Bilgi Teorisi, İstanbul: Ayışığı yayınlan.
• BAGDATLI, İsmail Paşa. (1951), Hediyetü’l-Ârifin, (Nşr.) Kilisli Muallim Rıfat Îbnü’l-Emin Mahmut Kemal, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınlan.
• BAYRAKTAR, Mehmet. (1997), İslam Felsefesine Giriş, Ankara: Fecr Yayınları. CORBIN, Henry. (1997), İbn Rüşd’den Günümüze İslam Felsefe Tarihi, (çev. Abdullah Haksöz), İstanbul: İnsan Yayınlan.
• ÇAĞRICI, Mustafa. (1996), “Gazzâlî” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ÇELEBİ, Kâtip. (1941), Keşfii’z-Zünûn, (Nşr.) Kilisli Muallim Rıfat-Şerefeddin Yaltkaya, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınlan.
• FAHRİ, Macit. (1992), İslam Felsefesi Tarihi (Çev.) Kasım Turhan), İstanbul: İklim Yayınları.
• GUTAS, Dimitri. (2004), İbn Sînâ’nın Mirası, (Der.) M. Cüneyt Kaya, İstanbul: Klasik yayınları.
• el-HÂİRÎ, Abdulhüseyin. (1347), Fihrist-i Kitâbhâne-i Meclis-i Şûrâ-yı Millî, IX/1- 2, Tahran: Kitâbhâne-i Meclis-i Şûrâ-yı Millî Yayınları.
• İBN KEMMÛNE. (1982), el-Cedîd fı’l-Hikme, (Ed). Hamîd Mer’îd el-Kübeysî, Bağdat: Câmiatu Bağdat.
• İBN KEMMÛNE. et-Tenkîhât fi Şerhi’t-Telvîhât: el-Mantık, Süleymaniye Ktp., Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 854.
• İBN KEMMÛNE. (2003), et-Tenkîhât fi Şerhi’t-Telvîhât: et-Tabiiyyât (Ed.) Hossein Ziai-Ahmed Alwishah, California: Mazda Publishers, Ing.
• İBN KEMMÛNE. et-Tenkîhât fî Şerhi’t-Telvîhât: el-İlâhiyyât, Süleymaniye Ktp., Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 854.
• İBN KEMMÛNE. ŞerhuT-Usûl ve’l-Cümel min Mühimmâti’l-İlim ve’l-Amel (Şerhu ’l-İşârât), Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 2516.
• İBN KEMMÛNE. (1967), Tenkîhul-Ebhâs an Mileli’s-Seläs, (Ed.) Moshe Perlmann, Berkeley: Matbûatu Câmiati California.
• İBN KEMMÛNE. Telhîsü’l-Hikme, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr.2447.
• İBN KEMMÛNE. (2006), el-Kelimâtü’l-Vecîze, A Jewish Philosopher of Baghdad Tzz al-Dawla ibn Kammûna (d.683/1284) and His Writings içinde, (Ed.) Sabine Schmidtke and Reza Pourjavady, Leiden-Boston: Koninklijke Brill NV.
• KARLIĞA, Bekir. (1999), “İbn Sînâ Etkileri”, Türkiye Diyanet Valfı İslam Ansiklopedisi, XX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KARLIĞA, (1996), “Gazzâlî”, Türkiye Diyanet Valfı İslam Ansiklopedisi, XIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KAYA, Mahmut. (2001), “İşrâkiyye”, Türkiye Diyanet Valfı İslam Ansiklopedisi, XXIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• el-MUSEVÎ, Musa. (1979), Mine ’s-Sühreverdî ile’ş-Şirâzî, Beyrut: Dâru’l-Mesîre.
• NASR, Seyyid Hüseyin. (1985), Üç Müslüman Bilge, (Çev.) Ali Ünal, İstanbul: İnsan Yayınları.
• NIEWÖHNER, Friedrich. (1992), “Die Wahrheit ist eine Tochter der Zeit. Ibn Kammuna’s historisch-kritischer Religionsvergleich aus dem Jahre 1280’’, Religionsgesprache im Mittelalter (Ed.) Bernard Lewis und Friedrich Niewöhner, Wiesbeden, pp.357-370, (Çev.) 1995,“el-hakika bintü zemäniha: MukarenetüT-Edyân inde İbn Kemmûne”, el-İctihat, Sayı. 28, ss.163-178.
• PATTABANOĞLU, Fatma Zehra. 2007, İbn Kemmûne ve Felsefesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora tezi, İstanbul.
• PELMANN, Moshe.(1967), Sad b. Mansur ibn Kammûna’s Examination of the Inquiries into the three faiths, Berkeley: Matbûatu Câmiati California.
• PELMANN, Moshe.(1972), “ibn Kammûna, Sa’d ibn Mansûr”, Encyclopaedia Judaica, VIII, Jerusalem: Keter Publishing House Ltd.
• SARUHAN, Müfit Selim. (2005), “İbn Kemmûne ve Nefs Hakkındaki Görüşleri”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Sayı. 15, ss.289-300.
• SCMIDTKE, Sabine and POURJAVADY, Reza. (2006), A Jewish Philosopher of Baghdad ‘Izz al-Dawla ibn Kammuna (d.683/1284) and His Writings, Leiden- Boston: Koninklijke Brill NV.
• SECCÂDÎ, Seyyid Cafer. (1997), “İbn Kemmûne”, Dâ’iretü’l ma’ârif-i Büzürg-i İslâmî, IV, Tahran: Müesşese-i Firhenk-i İntişârât-i Hıyan.
• ŞEYH, M. Said. (1990), “Gazzâlî”, İslam Düşüncesi Tarihi (Çev.) Mustafa Armağan, (Ed.) M. M. Şerif, II, İstanbul: İnsan Yayınlan.
• TOPALOGLU, Aydın. (1999), “İbn Kemmûne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlan.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya. (1983), İslam Felsefesi, İstanbul: Ülken Yayınlan.
• ZİYAİ, Hüseyin. (1996), “The Illuminationist Tradition”, History of Islamic Philosophy (ed. Seyyid Hüseyin Nasr-Oliver Leaman) London: Routledge and Kegan Paul.