Kent Yaşamında Meydanların Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Rolü: Samsun Saathane Meydanı Örneği

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: 3, 1166 - 1186, 29.09.2025

Faruk Turğut , Hülya Uçak

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1668693

Öz

Bu çalışma, Samsun’da bulunan Saathane Meydanı örneğinde meydanların kent yaşamındaki önemine, yaşanan değişim süreçlerinin meydanı nasıl dönüştürdüğüne ve meydanın sakinleri olarak esnafların bu dönüşümü nasıl deneyimlediğine odaklanmaktadır. Kent meydanların sadece fiziki bir mekân değil, aynı zamanda kentin tarihini, kültürünü, kimliğini, toplumsal yaşamını yansıtan ve yeniden üreten bir sosyal inşa sürecinin ürünü olduğu gerçeğinden yola çıkarak, mekân ve sosyal koşulların değişiminin Saathane Meydanı’nı nasıl dönüştürdüğü araştırılmıştır. Çalışmanın temel amacı, Meydanı’nın sürekli sakinleri olan ve buradaki yaşam akışını sürekli biçimde hem deneyimleyen hem de yeniden üretilmesinde önemli birer paydaş olan esnafların süreç içerisindeki deneyimlerini anlamak ve bu deneyimler ile meydanın sosyal, ekonomik, tarihsel, sembolik anlamlarını ortaya koymaktır. Nitel araştırma yöntemlerinden fenomenolojik desenin tercih edildiği bu araştırmada, Saathane Meydanı’nda uzun yıllardır esnaflık yapan 10 katılımcı ile derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Saathane Meydanı’nın, Samsun’un ekonomik ve sosyo-kültürel olarak merkezi olduğu bulgularına ulaşılmıştır. Meydan’ın sahip olduğu tarihi geçmişiyle, bu tarihi yansıtan sembol yapılarıyla, kültürel dokusuyla, şehirdeki merkezi konumuyla Samsun’un kent kültürünün, kimliğinin, yaşamının önemli bir bileşeni olarak kabul edilmektedir. Buna karşın hem mekânsal olarak yenilenmesi hem de yeni kapitalist piyasa koşullarının etkisiyle Meydan’ın kentin ekonomik yaşamındaki yerinin geçmişe nazaran azaldığı; yeni kapitalist koşulların Meydan’da mevcut bulunan esnaflık kültüründe ve ilişkilerinde de belirgin etkilere sahip olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

mekan , Samsun , Kent , Meydan , Kent Sosyolojisi

The Socio-Cultural and Economic Role of Squares in Urban Life: The Case of Samsun Saathane Square

Öz

This study focuses on the importance of squares in urban life, how the changing processes transform the square, and how the tradesmen, as residents of the square, experience this transformation in the case of Saathane Square in Samsun. Based on the fact that urban squares are not only physical spaces but also the product of a social construction process that reflects and reproduces the history, culture, identity, and social life of the city, it has been investigated how the changes in space and social conditions transform Saathane Square. The main purpose of the study is to understand the experiences of the tradesmen, who are permanent residents of the Square and who constantly experience the flow of life here and are important stakeholders in its reproduction, and to reveal the social, economic, historical, and symbolic meanings of the square through these experiences. In this study, where the phenomenological design, one of the qualitative research methods, was preferred, in-depth interviews were conducted with 10 participants who have been tradesmen in Saathane Square for many years. It was found that Saathane Square is the economic and socio-cultural center of Samsun. With its historical past, symbolic structures reflecting this history, cultural texture, and central location in the city, the Square is considered an important component of Samsun's urban culture, identity, and life. On the other hand, it has been determined that the Square's place in the city's economic life has decreased compared to the past due to both its spatial renewal and the impact of new capitalist market conditions; and that new capitalist conditions have significant effects on the tradesman culture and relations in the Square.

Anahtar Kelimeler

Samsun , City , Square , Urban Sociology , Space

Kaynakça

• Akçakaya, N. ve Bağrıyanık, M. F. (2019). Esnaflara dair çalışmaların kayıp halkası: sosyal sermaye. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (41), 313-342. https://doi.org/10.21497/sefad.586621.
• Akman, K. (2020). Kent meydanlarının önemi ve değişen işlevi. Akademik Düşünce Dergisi (1), 17-33.
• Alver, K. (2013). Mahalle: mahallenin toplumsal ve mekânsal portresi. Ankara: Hece Yayınları.
• Alver, K. (2017). Bir kenti keşfetmek. K. Alver (Ed), Kent sosyolojisi içinde (s. 129-146). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Arslan, A. (2018). Neoliberalizm ve kent meydanlarının postmodern estetiği. Katkı Dergisi. 6(25), 6-20.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri (M. Bütün ve S.B. Demir, Çev.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Demirci, M. (2003). İslam’da şehir ve şehrin sosyal dinamikleri. İstem Dergisi, 1(2), 129-146.
• Erdönmez, M. E. ve Akı, A. (2005). Açık kamusal kent mekânlarının toplumsal ilişkilerindeki etkisi. Megaron. 1(1), 67-87.
• Ergün, N. ve Yenen, Z. (2021). Kent mekânlarında bellek ve kimlik: kamusal alanların dönüşümü üzerine bir değerlendirme. Kent Akademisi, 14(1), 77–92.
• Erzen, J. N. (2021). Kent yaşamı. Ankara: İdeal Kent Yayınları.
• Gül, Kemal V. (1978). Bütün yönleriyle Samsun. Ankara: Nüve Matbaası
• Habermas, J. (2014). Kamusal alanın yapısal dönüşümü (T. Bora ve M. Sancar, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Harvey, D. (2019). Asi şehirler (A. D. Temiz, çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Hoşgör, E. ve Kaymaz, I. (2022). Kent meydanları ve toplumsal bellek, Ulus Ankara örneği. TÜCAUM 2022 Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, 111-120.
• İpek, N. (2003). Kale şehirden büyükşehire Samsun’un görünümü, Samsun Belediye Tarihi. Samsun: Kültür Yayınları.
• Karaarslan, F. (2014). Modern dünyada toplumsal hafıza ve dönüşümü. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Karaarslan, F. (2021). Tarihsel sürekliliklerin ve kırılmaların yeri olarak meydanlar. Düşünen Şehir Dergisi, (14), 32–37.
• Karakaş, M. (2019). Kent, mekân ve toplum. Ankara: Tezkire Yayınları.
• Keyder, Ç. (2000). İstanbul: küresel ile yerel arasında. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kılıçbay, M. A. (1993), Şehirler ve kentler. Ankara: İmge Kitabevi.
• Lefebvre H. (2017). Ritimanaliz (A. L. Batur, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Lefebvre H. (2018). Şehir hakkı (I. Ergüden Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Lynch, K. (2021). Kent imgesi (İ. Başaran, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mumford, L. (2007). Tarih boyunca kent (G. Koca ve T. Tosun, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınevi.
• Neuman, W. L. (2014). toplumsal araştırma yöntemleri nitel ve nicel yaklaşımlar I. İstanbul: Yayın Odası.
• Okça, A. K. (2019). Yerel yönetimlerin kent belleğine katkısı: Ödemiş Belediyesi Yıldız Kent Arşivi Müzesi. SDÜ ART-E Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 12(24), 405-424.
• Özer, M. N. ve Ayten, M. A. (2005). Kamusal odak olarak kent meydanları. Planlama Dergisi, 3(33), 96-103.
• Park, R. E. ve Burgess E. W. (2015). Şehir (P. Kayalıgil, Çev.). Ankara: Heretik Yayınları.
• Samsun Büyükşehir Belediyesi (2023). Geleceğin şehrini inşa ediyoruz: 2019–2024 projelerimiz. https://www.samsun.bel.tr
• Sarısakal, B. (2003). Bir kentin tarihi Samsun. Samsun Valiliği. Samsun.
• Sennett, R. (1999). Gözün vicdanı (S. Sertabiboğlu ve C. Kurultay, çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sennett, R. (2014). Kamusal insanın çöküşü (B. Karanakçı, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Taşçı, H. (2014). Bir hayat tarzı olarak şehir, mekân, meydan. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Taşçı, H. (2021). Kent meydanının sosyo-kültürel arka planı. İdealkent, 13, 82-101.
• Turğut, F. (2016). Bir şehir düşlemek: Turgut Cansever mimarlığı üzerine bir çözümleme. Sosyoloji Divanı, 7, 155-170.
• Ulutaş, E. (2019). İmgeden gerçekliğe: kamusal bir mekân olarak meydan. İçtimaiyat, 3(2), 138-146. https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.644739.
• Vardar, S. (2018). İzmit Saat Kulesi’nin modernizm ve kent mekânı üzerine düşündürdükleri. Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu IV Bildirileri, Cilt 2, 751–776.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, Z. (2021). Osmanlı Devleti’nde esnafın genel özellikleri ve XVIII. yüzyıl Konya esnafıyla ilgili bazı tespitler. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 5(1), 305-321.