Determining the Financial Performances of ISE Tourism Companies in the Period of 2009-2020 by Data Envelope Analysis

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 291 - 310, 31.01.2023

Meziyet Sema Erdem , Tülay Yel

https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.1111946

Cited By: 1

Öz

Turizm sektörü ulusal ve bölgesel kalkınmaya önemli katkılar sağlamaktadır. Öte yandan, ortaya çıkan siyasi istikrarsızlıklar ve herhangi bir kriz durumu sektörün gelişimini önemli ölçüde etkilemektedir. Bu çalışmada Borsa İstanbul (BİST) Turizm endeksi kapsamındaki şirketlerin 2009-2020 yılları arasındaki finansal performanslarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla şirketlere ait finansal tablolardan hesaplanan finansal oranlar kullanılarak, Malmquist Toplam Faktör Verimliliği endeksi oluşturulmuştur. Çalışma sonucunda, 2016-2020 yılları arasında turizm işletmelerinin performanslarında ve verimliliklerinde önemli bir azalış olduğu tespit edilmiştir. Bu dönemde ortaya çıkan verimlilik azalışında, Türkiye’de meydana gelen siyasi krizlerin etkilerinin bulunduğu ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Finansal Performans, Finansal Oranlar, Malmquist Toplam Faktör Verimlilik Endeksi, Turizm Sektörü

Determining the Financial Performances of ISE Tourism Companies in the Period of 2009-2020 by Data Envelope Analysis

Öz

The tourism sector makes significant contributions to national and regional development. On the other hand, emerging political instabilities and any crisis have a significant impact on the development of the sector. In this study, it is aimed to determine the financial performance of companies within the scope of Istanbul Stock Exchange (ISE) Tourism index between 2009-2020. For this purpose, the Malmquist Total Factor Productivity index was created by using the financial ratios calculated from the financial statements of the companies. As a result of the study, it was determined that there was a significant decrease in the performances and productivity of tourism companies between 2016-2020. It has been revealed that the effects of the political crises that took place in Turkey were involved in the decrease in productivity in this period.

Anahtar Kelimeler

Financial Performance, Financial Ratios, Malmquist Total Factor Productivity Index, Tourism Sector

Kaynakça

• AKSU, A., & KÖKSAL, C.D. (2005). “Bağımsız ve Zincir Otel İşletmelerinin Veri Zarflama Analizi ile Etkinliklerinin Karşılaştırılması: Antalya Bölgesinde Bir Çalışma”, İktisat, İşletme ve Finans, 20(235), 97-107.
• AKYÜZ, Y., YILDIZ, F., & KAYA, Z. (2013). “Veri Zarflama Analizi (VZA) ve Malmquist Endeksi ile Toplam Faktör Verimlilik Ölçümü: BİST’te İşlem Gören Mevduat Bankaları Üzerine Bir Uygulama”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 27(4), 110-130.
• ALTIN, H. (2010). “Küresel Kriz Ortamında İMKB Sınai Şirketlerine Yönelik Finansal Etkinlik Sınaması: Veri Zarflama Analizi Uygulaması”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 15-30.
• ATALAY, I., & VATANSEVER K. (2020). “BİST’te İşlem Gören Turizm Firmalarının Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Ölçümü”. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, Third Sector Social Economic Review, 55(3), 1759-1779.
• ATAN, M., & KARPAT Ç. G. (2005). “Bankacılıkta Etkinlik ve Sermaye Yapısının Bankaların Etkinliğine Etkisi”, İşletme ve Finans Dergisi, 237, 49-62.
• ATUKALP, M.E. (2018). “Malmquist Toplam Faktör Verimliliği Endeksi ile Türk Bankacılık Sisteminde Bölgesel Performans Ölçümü”, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 55(638), 17-34.
• BABACAN, A., & ÖZCAN, S. (2009). “Alanya Bölgesi Otellerinin Göreli Etkinliğinin Belirlenmesi: Bir Veri Zarflama Analizi Tekniği Uygulaması”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(6), 176-189.
• BAKAN S. (2020). “Covid-19 Pandemik Krizin Ekonomi ve Finansal Piyasalara Etkileri”, Social Sciences Studies Journal, 6(64), 2640-2652.
• BAŞKAYA, Z., & AKAR, C. (2005). “Sigorta Şirketlerinin Satış Performanslarının Veri Zarflama Analizi Yöntemiyle Belirlenmesi”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 37-51.
• BENLİ, Y. K. (2012). “Veri Zarflama Analizi (VZA) ve Malmquist Toplam Faktör Verimliliği (TFV): Konaklama İşletmelerinde Bir Uygulama”, Ege Akademik Bakış, 12(3), 369-382.
• BENLİ, K.Y., & KARACA, S. S. (2017). “2008 Kriz Öncesi ve Sonrası İSO 500 Sanayi İşletmelerinin Etkinliklerinin Ölçümü: Veri Zarflama Analizi Yaklaşımı”, Gazi İktisat ve İşletme Dergisi, 3(1), 19-34.
• BUSSOFIANE, A., DYSON, R., & RHODES, E. (1991). “Applied Data Envelopment Analysis”, European Journal of Operational Research, 2(6), 1-15.
• CENGER, H. (2011). “İMKB’de İşlem Gören Çimento Şirketlerinin Performanslarının Ölçülmesinde Veri Zarflama Analizi Yaklaşımı”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(3), 31-44.
• CHARNES, A., COOPER, W., & RHODES, E. (1978). “Measuring The Efficiency Of Decision Making Units”, European Journal of Operational Research, 2, 429-444.
• CHEN, Y., & ALİ, A.I. (2004). “DEA Malmquist Productivity Measure: New İnsights With An Application To Computer İndustry”, European Journal of Operational Research, 159(1), 239-249.
• ÇELİK, İ., & AYAN, S. (2017). “Veri Zarflama Analizi ile İmalat Sanayi Sektörünün Finansal Performans Etkinliğinin Ölçülmesi: Borsa İstanbul’da Bir Araştırma”, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 8 (18), 59-74.
• ÇELİK, M. K. (2016). “Turizm Sektöründeki İşletmelerin Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi ile Ölçülmesi”, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (17), 65-88.
• ÇİLEK, A. (2022). “Impact of Covid-19 Outbreak on Financial Performance of Companies Traded in Borsa İstanbul Tourism Index with Integrated CRITIC-COPRAS Approach”, Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 6 (1), 263-281.
• COŞKUN, A., & ÇETİNER, H. (2022). “Piyasa Çarpanlarıyla Performans Analizi: Borsa İstanbul’da İşlem Gören Turizm Şirketlerinin Entropi ve MOORA-Oran Yöntemleriyle İncelenmesi”, Turizm Akademik Dergisi, 9(1), 157-177.
• DİNÇER, S. E. (2011). “Stratejik Planlama ve Veri Zarflama Analizinde Etkinlik Ölçümü”, Der Yayınları, İstanbul.
• DİZKIRICI, A. S. (2014). “Borsa İstanbul Gıda, İçecek Endeksine Kote İşletmelerin Finansal Performanslarının Veri Zarflama Analizi ile Ölçümü ve Malmquist Endeksine Göre Karşılaştırılması”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 63, 151-170.
• DOĞAN N. Ö., & ERSOY Y. (2018). “Veri Zarflama Analizi ile Konaklama İşletmelerinde Etkinlik Ölçümü: Yozgat İli Örneği”, Mukaddime, 9(2), 119- 134.
• DOĞAN, N. Ö. (2015). “VZA Süper Etkinlik Modelleri ile Etkinlik Ölçümü: Kapadokya’da Faaliyet Gösteren Balon İşletmeleri Üzerine Bir Uygulama”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 29(1), 187-203.
• DOĞAN, N. Ö., & TANÇ, A. (2008). Konaklama İşletmelerinde Veri Zarflama Analizi Yöntemiyle Faaliyet Denetimi: Kapadokya Örneği”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22(1), 239-258.
• ECER, F., & GÜNAY, F. (2014). “Borsa İstanbul’da İşlem Gören Turizm Şirketlerinin Finansal Performanslarının Gri İlişkisel Analiz Yöntemiyle Ölçülmesi”, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 25(1), 35–48.
• EMİR, Ö., & ÖZGÜR, E. (2008). “Konaklama Tesisleri Etkinlik Analizi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 163-175.
• ERCİŞ, M. S., & GÜLCÜ, A. (2008). “Veri Zarflama Analizi Yöntemiyle Konaklama İşletmelerinin Etkinliklerinin Ölçümü ve Bir Uygulama”, Trakya Üniv., 17, 50-61.
• FARE, R., GROSSKOPF, S., NORRIS, M., & ZHANG, Z. (1994). “Productivity Growth, Technical Progress, And Efficiency Change İn İndustrialized Countries”, The American Economic Review, 84(1), 66-83.
• GEZEN, A., & ÖZCAN, S. (2022). “The Effect of Covid-19 On Financial Distress: Evidence from BİST Tourism Index”, Journal Of Busıness Research- Turk, 14(1), 483-496.
• GONZALEZ-RODRIGUEZ, M. D., MARTIN-SAMPER, R., & GIULIANI, A. C. (2014). “Evalutaing The Efficiency Progress with Technology in A Spanish Hotel Chain”, Revista de Administraçao de Empresas FGV-EAESP, 55(5), 551-562.
• GÖRAL R., & TENGİLİMOĞLU E. (2018). “Türk Dünyası Destinasyonlarının Turizm Sektörü Etkinliğinin Karşılaştırılması”, Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 3(2), 230-241.
• KAHVECİ, M., & TURNA, İ. (2016). “BİST’de İşlem Gören Turizm İşletmelerinin TOPSIS Tekniği ile Finansal Performanslarının Analizi ve Değerlendirilmesi”, Muhasebe ve Denetime Bakış, 16(48), 99-114.
• KAMUYU AYDINLATMA PLATFORMU (https://www.kap.org.tr/tr/ Erişim: 20.02.2022).
• KAO C., & LIU S.T. (2004). “Predicting Bank Performance With Financial Forecasts: A Case Of Taiwan Commercial Banks”, Journal of Banking & Finance, 28 (2004), 2353-2368.
• KAO, C. (2010). “Malmquist Productivity İndex Based On Common-Weights DEA: The Case Of Taiwan Forests After Reorganization”, 38 (6), 484-491.
• KARAÇOR, S., & GARDA, B. (2015). “Ekonomik Kriz Döneminde Turizm Pazarlaması”, International Conference on Eurasian Economies, September, 902-907.
• KARADENİZ, E., & ÖCEK, C. (2019). “Finansal Başarısızlık Riski Taşıyan ile Taşımayan İşletmelerin Finansal Oranlarının Karşılaştırmalı Analizi: Borsa İstanbul Turizm İşletmelerinde Bir Araştırma”, Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 16(2), 191-206.
• KARADENİZ, E. (2019). “Türkiye ve Rusya Arasındaki Uçak Krizinin Borsa İstanbul Turizm İşletmelerinin Finansal Performansına Etkilerinin Analizi”, Turizm Akademik Dergisi, 6(1), 61-75.
• KARADENİZ, E., KAHİLOĞULLARI, S., & BEYAZGÜL, M. (2017). “Konaklama ve Yiyecek Hizmetleri Alt Sektörünün Finansal Performansının Karşılaştırmalı Tablolar Analizi Tekniği ile İncelenmesi: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası sektör bilançolarında bir araştırma”, I. Avrasya Uluslararası Turizm Kongresi: Güncel Konular, Eğilimler ve Göstergeler. Mayıs, 537-546.
• KARKACIER O., & YAZGAN, A. E. (2017). “Turizm Sektöründe Gri İlişkisel Analiz (GİA) Yöntemiyle Finansal Performans Değerlemesi”, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (37), 1 54-162.
• KARAKAŞ, A., & ÖZTEL, A. (2020). “BİST’de Yer Alan Turizm İşletmelerinin Finansal Performanslarının Entropi Tabanlı Topsıs Yöntemi ile Belirlenmesi: Bir Python Uygulaması”, Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(20), 543-562.
• KAYA, A., & GÜLHAN, Ü. (2010). “Küresel Finansal Krizin İşletmelerin Etkinlik ve Performans Düzeylerine Etkileri: 2008 Finansal Kriz Örneği”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, 11, 61-89.
• KAYALIDERE, K., & KARGIN, S. (2004). “Çimento ve Tekstil Sektörlerinde Etkinlik Çalışması ve Veri Zarflama Analizi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 196-219.
• KILIÇ, M. (2022). “Covıd-19’un Ulaştırma ve Turizm İşletmelerinin Finansal Performansına Etkisi: Borsa İstanbul (BİST)’da Bir Uygulama”, Muhasebe ve Denetime Bakış, 21(65), 65-88.
• KOÇ, H. (2022). “Covıd 19 Salgınının Konaklama Sektörüne Finansal Etkileri ve KUŞTUR Kuşadası Anonim Şirketi Uygulama Örneği”, Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(2), 214-226.
• KORKUT, Y., EKER, M., ZEREN, F., & ALTUNIŞIK, R. (2020). “Covıd-19 Pandemisinin Turizm Üzerindeki Etkileri: Borsa İstanbul Turizm Endeksi Üzerine Bir İnceleme”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 19 COVID-19 Special Issue, 71-86.
• KÖK, D., & AY, O. E. (2013). “2008 Küresel Finansal Krizinin Türk Bankacılık Sektörü Etkinlik Düzeylerine Yansıması Üzerine Bir Araştırma”: 2007-2009, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (10), 155-170.
• KULA, V., & ÖZDEMİR, L. (2007). “Çimento Sektöründe Göreceli Etkinsizlik Alanlarının Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Tespiti”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İ.İ.B.F Dergisi, 8(1), 55-70.
• KULA, V., & ÖZDEMİR, L. (2009). “2008 Küresel Krizinin Şirketlerin Mali Durumu Üzerine Etkileri: İMKB’de İşlem Gören Şirketler Üzerine Bir Araştırma”, 13. Ulusal Finans Sempozyumu, Afyonkarahisar, 195-205.
• LORCU, F. (2010). “Malmquist Toplam Faktör Verimlilik Endeksi: Türk Otomotiv Sanayi Uygulaması”, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, İstanbul University Journal of the School of Business Administration, 39(2), 276-289.
• MAMMADLI, A., & HELHEL, Y. (2022). “Financial Failure in Tourism Enterprises Registered in Borsa Istanbul (ISE)”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (43), 160-185.
• MAZMAN İTİK, Ü. (2021). “Mali Tabloların Dikey Yüzdeler Yöntemi ile Analizi: BİST Turizm Sektöründe Bir Uygulama (2019)”, Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(2), 1034-1050.
• MERCAN, M., & YOLALAN, R. (2000). “Türk Bankacılık Sisteminde Ölçek ve Mülkiyet Yapıları ile Finansal Performans İlişkisi”, İMKB Dergisi, 4(15), 1-26.
• ÖNÜT, S., & SONER, S. (2006). “Energy Efficiency Assessment For The Antalya Region Hotels İn Turkey”, Energy And Buildings, 38, 964–971.
• GÜLER ÖZÇALIK, S., & EREN, B. S. (2022). “COVID-19 (Koronavirüs) Pandemisinin Turizm Endeksleri Üzerindeki Etkisi: Bir Olay Çalışması”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 136-150.
• ÖZCAN, M. (2021). “COVID 19 Pandemisinin Turizm ve Ulaştırma İşletmelerinin Finansal Performansına Etkisi”, OPUS International Journal of Society Researches, Pandemi Special Issue, 3542-3567.
• ÖZÇELİK, H., & KANDEMİR, B. (2015). “BİST’de İşlem Gören Turizm İşletmelerinin TOPSIS Yöntemi ile Finansal Performanslarının Değerlendirilmesi”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 17(33), 97-114.
• ÖZER, A., ÖZTÜRK, M., & KAYA, A. (2010). “İşletmelerde Etkinlik ve Performans Ölçmede VZA, Kümeleme ve TOPSIS Analizlerinin Kullanımı: İMKB İşletmeleri Üzerine Bir Uygulama”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), 233-260.
• ÖZER, N. (2021). “Borsa İstanbul (BIST) Turizm Endeksinde Yer Alan Firmaların Performans Analizi”, Journal of Travel and Hospitality Management 18(3), 2021, 615-632.
• PAÇA, M., & TEKEL KARABULUT, M. (2019). “Finansal Rasyolar ile Finansal Performans: BİST ve Turizm”, Uluslararası Global Turizm Araştırmaları Dergisi, 3 (1), 53-65.
• PALA, O. (2021). “BIST Turizm Endeksinde Yer Alan Firmaların CILOS ve MAIRCA Tabanlı Finansal Performans Analizi”, Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 163-185.
• SARIÇAY, N.S., & ÜNAL, M. (2014). “Krizlerin Turizm Sektörü Üzerindeki Etkileri”, İzmir Ticaret Odası AR&GE Bülteni, Ocak, 15-19.
• SOBA, M., & AKCANLI, F. (2012). “Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile İMKB’de Gıda, İçki ve Tütün Alanında Faaliyet Gösteren İşletmelerin Etkinliklerinin Değerlendirilmesi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, 14(2), 259-274.
• SOBA, M., AKCANLI, F., & EREM, I. (2012). “İMKB’ye Kayıtlı Seçilmiş İşletmelere Yönelik Etkinlik Ölçümü ve Performans Değerlendirmesi: Veri Zarflama Analizi ve TOPSİS Uygulaması”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27, 229-243.
• SOY TEMÜR, A. (2022). “Evaluatıon Of The Fınancıal Performances Of Tourısm Busınesses Before Covıd-19 And Durıng The Covıd-19 Process Wıth Entropy Based Edas, Topsıs And Waspas Methods”, Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 427-461.
• SÜSLÜ, C., ATEŞ, A., & GÖK, M. A. (2019). “Turizm Şirketlerinin Finansal Performanslarının Değerlendirilmesi: Türkiye Örneği. Gastroia: Journal of Gastronomy And Travel Research”, Special Issue For IV. Internatıonal Eastern Mediterranean Tourism Symposim, 847-860.
• ŞİMŞEK, L., & ÖZCAN, B. (2020). “Türkiye’de Turizm Etkinliğinin Veri Zarflama Analizi ile Ölçülmesi”, Kocaeli Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 3(1), 23-30.
• TARIM, Ş., DENER, H. I., & TARIM, A. (2000). “Efficiency Measurement in The Hotel İndustry: Output Factor Constrained Dea Application”, Anatolia: An International Journal of Tourism and Hospitality Research, 11(2), 111-123.
• TURSAB, (2020). İstatistikler. https://www.tursab.org.tr/istatistikler/turist-sayisi-ve-turizmgeliri Erişim: 16.02.2022.
• TÜMER, T., & TENGİLİMOĞLU, D. (2023). “Covid-19 Salgınının Bölgesel Borsa Turizm Endekslerine Etkilerinin Araştırılması”, An International Journal of Tourism and Hospitality Research, 34 (1-Ön Yayımdaki Makaleler), 21-33.
• ULUCAN, A. (2002). “İSO 500 Şirketlerinin Etkinliklerinin Ölçülmesinde Veri Zarflama Analizi Yaklaşımı: Farklı Girdi Çıktı Bileşenleri ve Ölçeğe Göre Getiri Yaklaşımları ile Değerlendirmeler”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 57(2), 185-202.
• UYAR, S., & ALIŞ, M. (2014). “Konaklama İşletmelerinde Veri Zarflama Analizi Yöntemiyle Faaliyet Denetimi Uygulaması”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29(2), 107-136.
• YAKUT, E., HARBALIOĞLU, M., & PEKKEN, N.Ü. (2015). “Turizm Sektöründe BIST’e Kayıtlı İşletmelerin Veri Zarflama Analizi ve Toplam Faktör Verimliliği ile Finansal Performaslarının İncelenmesi”, İşletme Araştırmaları Dergisi, 7(2), 235-257.
• YALAMA, A., & SAYIM, M. (2006). “Veri Zarflama Analizi (VZA) Yöntemi ile Temel Analiz: Türkiye’de İMKB’ye Kote İmalat Sektörü Üzerine Ampirik Bir Uygulama”, 10. Ulusal Finans Sempozyumu, İzmir, 01-04 Kasım.
• YAŞAR, F., & YAVUZ, S. (2017). “İmalat İşletmelerinde Etkinlik Ölçümü: BIST 100 Örneği”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 193-220.
• YETİZ, F., SÜSAY, A., & ERGİN ÜNAL, A. (2022). “Otel-Restoran Kredileri ile BIST Turizm Endeksinin Psikolojik ve Ekonomik Yansımaları: Türkiye Örneği”, Journal of Economic Policy Researches, 9(1), 187-204.
• YILDIZ, A. (2007). “İmalat Sanayi Şirketlerinin Etkinliklerinin Ölçülmesi”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 91-103.
• YOLALAN, R. (1993). İşletmeler Arası Göreli Etkinlik Ölçümü, MPM Yayınları No: 483, Ankara.
• ZENGİN, B., ÇÖMLEKÇİ, İ., & MESCİ, Z. (2013). “Finansal Performansa Dayalı Etkinlik Ölçümü: Turizm İşletmelerine Yönelik Bir Araştırma”, Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, 50(577), 65-72.