Graduade theses on the concept of ‘literacy’ in the preschool period in Türkiye

Yıl 2024, , 165 - 177, 30.11.2024

Hasan Uğur Serdaroğlu , Hatice Bekır

https://doi.org/10.59320/alanyazin.1544876

Öz

One of the main aims of preschool education is to prepare children for primary school. In order to achieve this goal, studies examining the literacy process, which starts to develop from birth, have been conducted in a way to address the preschool period, focusing on early literacy. Over time, many new literacy types such as disaster literacy, physical literacy, ecological literacy, sustainability literacy, cultural literacy, mathematical literacy, museum literacy, which are much more than reading and writing, have emerged. Based on this, this study aims to determine how the increasing and conceptualised literacy types are handled in preschool education and what they focus on. For this purpose, the postgraduate theses published on the concept of literacy in preschool period were analysed by descriptive content analysis approach, one of the content analysis methods. As a result of the research, it was found that the number of postgraduate theses published on literacy in preschool period increased, they were mostly carried out with quantitative methods and they were mostly published as master's theses. It was found that the study group of the analysed studies mostly consisted of a single group as only children, only parents and only teachers; fathers and grandparents were rarely included. Almost half of the postgraduate theses on literacy in preschool period were published within the scope of early literacy. In the analysed studies, the types of literacy with few studies include home literacy, digital literacy, media literacy, scientific literacy, emotional literacy, environmental literacy, health literacy, climate literacy, music literacy, It was found that there are nutritional literacy, technological literacy, financial literacy, visual literacy, data literacy, map literacy, information literacy, water literacy, advertising literacy, critical literacy and evaluation literacy. It is thought that there is a need for literacy research in Türkiye and that literacy research to be conducted especially in preschool education will contribute to meeting this need. The findings were evaluated in line with the literature and preschool education programme and recommendations were given.

Anahtar Kelimeler

Early childhood, literate, literacy, preschool, Türkiye

Etik Beyan

This study does not require ethics committee approval.

Türkiye’de okul öncesi dönemde “okuryazarlık” kavramı ile ilgili yapılan lisansüstü tezler

Öz

Okul öncesi eğitimin temel amaçlarından biri çocukları ilkokula hazırlamaktır. Bu amaca ulaşmak için doğumdan itibaren gelişmeye başlayan okuryazarlık sürecini inceleyen araştırmalar okul öncesi dönemi ele alacak şekilde yapılmış, erken okuryazarlığa odaklanılmıştır. Zaman içerisinde okuma ve yazmanın çok daha fazlası olan afet okuryazarlığı, fiziksel okuryazarlık, ekolojik okuryazarlık, sürdürülebilirlik okuryazarlığı, kültürel okuryazarlık, matematik okuryazarlığı, müze okuryazarlığı gibi birçok yeni okuryazarlık türü karşımıza çıkmaktadır. Bundan yola çıkarak bu çalışmada gün geçtikçe artan ve kavramsallaşan okuryazarlık türlerinin okul öncesi dönemde nasıl ele alındığı, nelere odaklanıldığını belirlemek amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda okul öncesi dönemde okuryazarlık kavramı ile ilgili yayımlanan lisansüstü tezler, içerik analizi yöntemlerinden betimsel içerik analizi yaklaşımıyla incelenmiştir. Araştırma sonucunda, okul öncesi dönemde okuryazarlıkla ilgili yayımlanan lisansüstü tezlerin sayısının arttığına, çoğunlukla nicel yöntemlerle gerçekleştirildiğine ve en fazla yüksek lisans tezi olarak yayımlandığına ulaşılmıştır. İncelenen araştırmaların çalışma grubunun çoğunlukla sadece çocuk, ebeveyn ve öğretmen olacak şekilde tek bir gruptan oluştuğu; babalara çok az yer verildiği, büyük ebeveynlere neredeyse yer verilmediği saptanmıştır. Okul öncesi dönemde okuryazarlıkla ilgili lisansüstü tezlerin neredeyse yarısı erken okuryazarlık kapsamında yayımlanmıştır. İncelenen çalışmalarda, düşük oranda araştırma yapılan okuryazarlık türleri arasında ev okuryazarlığı, dijital okuryazarlık, medya okuryazarlığı, bilimsel okuryazarlık, duygusal okuryazarlık, çevre okuryazarlığı, sağlık okuryazarlığı, iklim okuryazarlığı, müzik okuryazarlığı, beslenme okuryazarlığı, teknolojik okuryazarlık, finansal okuryazarlık, görsel okuryazarlık, veri okuryazarlığı, harita okuryazarlığı, bilgi okuryazarlığı, su okuryazarlığı, reklam okuryazarlığı, eleştirel okuryazarlık ve değerlendirme okuryazarlığı bulunmaktadır. Türkiye’de okuryazarlık araştırmaları yapılmasına ihtiyaç olduğu ve bu ihtiyacın karşılanmasında özellikle okul öncesi dönemle ilgili yapılacak okuryazarlık araştırmalarının katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bulgular alanyazın ve okul öncesi eğitim programı doğrultusunda değerlendirilerek önerilere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Erken çocukluk, okul öncesi, okuryazar, okuryazarlık, Türkiye, okul öncesi dönem

Etik Beyan

Bu çalışma etik kurul onayı gerektirmemektedir.

Kaynakça

• Akdur, T. E. (2002). The development of some components of scientific literacy in basic education [Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Altun, A. (2005). Gelişen teknolojiler ve yeni okuryazarlıklar. Anı Yayınları.
• Altun, D. (2013). An investigation of the relationship between preschoolers' reading attitudes and home literacy environment [Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Aşıcı, M. (2009). Kişisel ve sosyal bir değer olarak okuryazarlık. Değerler Eğitimi Dergisi, 7(17), 9-26.
• Bacanak, A. (2002). Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen okuryazarlıkları ile fen-teknoloji-toplum dersinin uygulanışını değerlendirmeye yönelik bir çalışma [Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Bayraktar, V. (2013). Okuma-yazmaya hazırlık eğitim programının anasınıfına devam eden 6 yaş grubu çocukların yazı farkındalığı becerilerine ve ilkokul birinci sınıftaki ses farkındalığı ve okuma-yazma becerilerine etkisinin incelenmesi [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Bayraktar, V., & Temel, F. (2014). Okuma-yazmaya hazırlık eğitim programının çocukların okuma yazma becerilerine etkisi. Hacettepe University Journal of Education, 29(3), 08-22.
• Bayram, L. (2002). Effectiveness of a web-based tutorial on computer literacy for pre-service teachers: A case study [Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Bee, H., & Boyd, D. (2009). Çocuk gelişim psikolojisi (O. Gündüz, Çev.). Kaknüs. Cambridge Dictionary (2024). English dictionary, translations & thesaurus. https://dictionary.cambridge.org/
• Cohen, J. (1960). A coefficient of agreement for nominal scales. Educational and Psychological Measurement, 20(1), 37-46. https://doi.org/10.1177/001316446002000104
• Çabuk, B., Baş, T., & Teke, N. (2021). Okuma yazmaya hazırlık çalışmalarının okuma yazma öğrenimine yansımalarına ilişkin ebeveyn algıları. Millî Eğitim Dergisi, 50(229), 233-268.
• Çakıcı, B., Çetiner, E., Efecan, E., Yirik, E., & Uyanık, G. (2022). Ülkemizde 2000-2021 yılları arasında yayınlanan erken okuryazarlık ile ilgili makalelerin incelenmesi. JRES, 9(2), 447-468. https://doi.org/10.51725/etad.1129112
• Çalık, M., & Sözbilir, M. (2014). İçerik analizinin parametreleri. Eğitim ve Bilim, 39(174). https://doi.org/10.15390/EB.2014.3412
• Çiçek, G. (1998). Bilgisayar okuryazarlığı kursuna katılan öğrencilerin bilgisayar okuryazarlığı yeterliliğini etkileyen faktörler üzerine bir çalışma [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Delican, B., & Ateş, S. (2021). Erken okuryazarlık gelişimini belirleme aracının geliştirilmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 10(1), 159-180. https://doi.org/10.30703/cije.704440
• Demiriz, S., & Arpacı, F. (2016). Okul öncesi dönem çocuklarının büyük ebeveynleri hakkındaki görüşlerinin incelenmesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 707-726.
• Dinçer, S. (2018). Content analysis in scientific research: Meta-analysis, meta-synthesis, and descriptive content analysis. Bartın University Journal of Faculty of Education, 7(1), 176-190. https://doi.org/10.14686/buefad.363159
• Ergül, C., Karaman, G., Akoğlu, G., Tufan, M., Dolunay Sarıca, A., & Bahap Kudret, Z. (2014). Okul öncesi öğretmenlerinin "Erken okuryazarlık" kavramına ilişkin bilgi düzeyleri ve sınıf uygulamaları. İlkogretim Online, 13(4). 1449-1472. https://doi.org/10.17051/io.2014.71858
• Feyman Gök, N. (2013). Anaokullarında erken okuryazarlık çevresinin değerlendirilmesi ve sınıf ortamının çocukların erken okuryazarlık davranışlarına etkisi [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Güney, F. (2012). Okul öncesi öğretmenlerinin zihinsel yetersizliği bulunan öğrencilerin erken okuryazarlık becerilerinin desteklenmesine ilişkin görüşleri [Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kandır, A., & Yazıcı, E. (2016). MEB 2013 okul öncesi eğitim programı’nın okuma yazma becerilerinin gelişimi yönünden değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36(3). 451-488. https://doi.org/10.14527/9786053183563.032
• Karaahmetoğlu, B., & Turan, F. (2022). The reliability and validity of the home early literacy environment scale (HELE). Cumhuriyet International Journal of Education, 11(3), 479-487.
• Karaman, G. (2013). Erken okuryazarlık becerilerini değerlendirme aracı’nın geliştirilmesi, geçerlik ve güvenirlik çalışması [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Karaman, G., & Aytar, A. G. (2016). Erken okuryazarlık becerilerini değerlendirme aracı’nın (EOBDA) geliştirilmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), 516-541. https://doi.org/10.17860/efd.02080
• Kargın, T., Ergül, C., Büyüköztürk, Ş., & Güldenoğlu, B. (2015). Anasınıfı çocuklarına yönelik erken okuryazarlık testi (EROT) geliştirme çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 16(3), 237-270.
• Kurudayıoğlu, M., & Tüzel, S. (2010). 21. Yüzyıl okuryazarlık türleri, değişen metin algısı ve Türkçe eğitimi. Türklük Bilimi Araştırmaları, 28, 283-298.
• Li, D. (2022). A review of academic literacy research development: from 2002 to 2019. Asian-Pacific Journal of Second and Foreign Language Education, 7, 5. https://doi.org/10.1186/s40862-022-00130-z
• Martin, N. M., Selena Protacio, M., Huang, H. Y., Kuo, N. C., & Hartman, D. K. (2012). Historical development of literacy research. Blackwell Publishing. https://doi.org/10.1002/9781405198431.wbeal0506
• McHugh, M. L. (2012). Interrater reliability: The kappa statistic. Biochemia Medica, 22(3), 276-282.
• Mercan, Z., & Tezel Şahin, F. (2017). Babalık rolü ve farklı kültürlerde babalık rolü algısı. Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 2(2), 1-10.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). SAGE. https://vivauniversity.files.wordpress.com/2013/11/milesandhuberman1994.pdf
• Milli Eğitim Bakanlığı (2024). Okul öncesi eğitim programı Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli. https://tymm.meb.gov.tr/upload/program/2024programokuloncesiOnayli.pdf
• OECD (2023). PISA 2022 results (volume I). https://www.oecd.org/en/publications/pisa-2022-results-volume-i_53f23881-en.html
• Oğuz Haçat, S., & Demir, F. B. (2019). Eğitim alanında okuryazarlık üzerine yapılan lisansüstü tezlerin analizi. Anadolu Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3(2), 116-145.
• Öz-Aydın, S., Ekersoy, S., & Özkan, B. (2022). Türkiye’de eğitim öğretim programları, çevre okuryazarlığının gerçekleştirilmesini ne kadar desteklemektedir? Yaşadıkça Eğitim, 36(1), 66-89. https://doi.org/10.33308/26674874.2022361354
• Özdemir, H. (2021). Erken okuryazarlık alanında yapılmış doktora ve yüksek lisans tezlerinin analizi. Doğu Anadolu Sosyal Bilimlerde Eğilimler Dergisi, 5(2), 54-66. https://doi.org/10.31457/dased.1027243
• Seçim, E. S., & Gönen, M. (2022). Investigation of the reading motivations of preschool children: A multiple regression study. OPUS Journal of Society Research, 19(49), 712-726. https://doi.org/10.26466/opusjsr.1181222
• Serdaroğlu, H. U., & Bekir, H. (2024). Okul öncesi eğitim programında güncellemeler. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi 14(1), 1-29. https://doi.org/10.20493/birtop.1489551
• Steiner, C. (2014). Akıllı bir kalple duygusal okuryazarlık (M. Şahin, Çev.). Nobel.
• Tanju Aslışen, E. H., & Hakkoymaz, S. (2020). Erken okuryazarlık alanında gerçekleştirilmiş lisansüstü tezçalışmalarının incelenmesi: Bir içerik analizi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(4), 1483-1498. https://doi.org/10.16916/aded.763492
• Teale, W. H., Whittingham, C. E., & Hoffman, E. B. (2020). Early literacy research, 2006–2015: A decade of measured progress. Journal of Early Childhood Literacy, 20(2), 169-222. https://doi.org/10.1177/1468798418754939
• Tezel Şahin, F., & Özbey, S. (2007). Aile eğitim programlarına baba katılımının önemi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 18(1), 39-48.
• Toros, A. (2001). Bilgisayar okuryazarlığının öğretilmesinde işbirliğine dayalı öğrenme yönteminin benzeşik ve ayrışık gruplardaki öğrencilerin erişi ve tutumlarına etkisi [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Türk Dil Kurumu (2024). Türk dil kurumu sözlükleri. https://sozluk.gov.tr/ Türkiye İstatistik Kurumu (2024a). İstatistiklerle kadın, 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Kadin-2023-53675
• Türkiye İstatistik Kurumu (2024b). İstatistiklerle aile, 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Aile-2023-53784
• Uğur, S. B. (2017). Değişen toplumda değişen büyük ebeveynlik modelleri: Torunlarına bakan büyük ebeveynler. Ö. Arun (Ed.), Krizler ve yaşlanma 21. yüzyılda demografik dönüşümün yansımaları (s. 3-15) içinde. Yaşlanma Çalışmaları Derneği Yayınları.
• UNESCO (2017). Reading the past, writing the future: Fifty years of promoting literacy. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000247563
• Yarar, S. (2013). Çocuk/ev erken dil ve okuryazarlık gözlem aracının türkçeye uyarlanması [Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Yılmaz, A. (2008). Facilitating literacy support partnership for literacy curriculum improvement in a Head Start program [Doktora Tezi, Indiana University]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ Yükseköğretim Kurulu (2023). Üniversite izleme ve değerlendirme genel raporu-2023. https://www.yok.gov.tr/Documents/Yayinlar/Yayinlarimiz/2023/2023-universite-izleme-ve-degerlendirme-genel-raporu.pdf
• Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi (2024). Yükseköğretim istatistikleri. https://istatistik.yok.gov.tr/ Whitehurst, G. J., & Lonigan, C. J. (1998). Child development and emergent literacy. Child Development, 69(3), 848-872. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.1998.tb06247.x