Anayasa ve Uluslararası Sözleşmelerde Eğitim Hakkı: İnsan Hakları ve Fırsat Eşitliği Bağlamında Bir İnceleme

Yıl 2022, , 23 - 47, 31.12.2022

Pirali Çağrı Şensoy

Öz

Eğitim hakkı anayasa ve uluslararası sözleşmelerde yer alan devlete pozitif yükümlülük yükleyen ikinci kuşak (ekonomik, sosyal ve kültürel) bir insan hakkıdır. Anayasa’nın 42’nci maddesi eğitim hakkını düzenlediği gibi Türkiye’nin taraf olduğu pek çok uluslararası insan hakları sözleşmesinde de eğitim hakkı bir insan hakkı olarak ifade edilmiştir. İnsan hakları, insanların doğuştan sahip oldukları eşit haklar olmak bakımından adalet ve eşitlikle ilişki içerisindedir. Eşitlik ve özellikle fırsat eşitliği üzerine çeşitli fikirler vardır. Örneğin Nozick bireylerden kamusal bir amacın gerçekleştirilmesi için fedakârlık beklemenin adil olamayacağını savunurken Rawls adaletin en dezavantajlı sınıfın çıkarlarını koruyarak mümkün olabileceğini savunmuştur. Dworkin ise başlangıç için eşit şartların sağlanması gerektiğini sonrasındaysa sorumluluğun bireylere yüklenmesi gerektiği kanaatindedir. Eğitimde fırsat eşitliği mevzubahis olduğu zaman eğitim hakkının hem fırsat eşitliği sağlanması gereken bir alan olduğu hem de diğer alanlarda fırsat eşitliği sağlamakta eğitim hakkının bir yöntem olduğu ortaya çıkar. Bu sebeple yürürlükteki Türk hukuku fırsat eşitliğini sağlamayı amaçlamış, bu kapsamda parasız ve zorunlu eğitim başta olmak üzere fırsat eşitliğini sağlamak amacıyla kimi düzenlemelere yer vermiştir. Bu çalışmada eğitim hakkının insan hakları içindeki yerini tespit edecek, yürürlükteki Türk hukukunda eğitim hakkının ne şekilde düzenlendiğini inceleyecek, ardından fırsat eşitliğine ilişkin bazı felsefî düşüncelere de yer vermek suretiyle yürürlükteki Türk hukukunu fırsat eşitliği bağlamında değerlendireceğiz.

Anahtar Kelimeler

Eğitim Hakkı, İnsan Hakları, Fırsat Eşitliği, Adalet ve Eşitlik, Dağıtıcı Adalet

Teşekkür

Başta bu çalışmayı yapmak üzere beni motive eden sayın Doç. Dr. Taner Atmaca’ya; ardından çalışmamı okumak ve eleştirmek zahmetine katlanarak kıymetli düşünceleriyle çalışmama katkı sağlayan sayın hocam Doç. Dr. Sercan Gürler’e ve kıymetli arkadaşlarım Arş. Gör. Mehmet Emir Bayraktar ile yüksek mühendis Selahattin Bayram’a teşekkürlerimi arz ederim.

Right to Education in the Constitution of the Republic of Turkey and International Agreements: A Examination in the Context of Human Rights and Equal Opportunity

Öz

The right to education is a second generation (economic, social and cultural) human right that imposes a positive obligation on the state, which is included in the constitution and international conventions. The right to education is regulated as a human right by Article 42 of Constitution of the Republic of Turkey and many international human rights conventions to which Turkey is a party. Human rights are about justice and equality because people are born with equal human rights. There are various ideas on equality and especially on equality of opportunity. For example, Nozick argued that it would not be fair to expect sacrifices from persons for the realization of a public purpose, while Rawls argued that justice could only be possible by protecting the interests of the most disadvantaged class. On the other hand Dworkin thought that equal conditions should be provided for the beginning, and then the responsibility should be given to persons. When it comes to equality of opportunity in education, it is seen that the right to education is both an area where equality of opportunity should be provided and the right to education is a method in providing equality of opportunity in other areas. For this reason, current Turkish law aimed to provide equality of opportunity, and in this context, some regulations includes in order to ensure equality of opportunity, especially free and compulsory education. In this study, we will define the place of the right to education in human rights, determine how the right to education is regulated in the current Turkish law, and then examine the current Turkish law in the context of equality of opportunity with including some philosophical thoughts on equality of opportunity.

Anahtar Kelimeler

Right to Education, Human Rights, Equal Opportunity, Justice and Equality, Distributive Justi, Right to Education, Human Rights, Equal Opportunity, Justice and Equality, Distributive Justice

Kaynakça

• AİHM Rehberi. (2015). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 1 No’lu Protokol’ün 2. Maddesi Hakkında Rehber: Eğitim Hakkı. Elektronik Kaynak: Avrupa Konseyi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. https://www.echr.coe.int/Documents/Guide_Art_2_Protocol_1_TUR.pdf adresinden erişildi.
• Akgül, A. E. (2019). Eğitimde Fırsat Eşitliği—Cinsiyet Ayrımı Faktörü Üzerine Bir Araştırma. International Journal of Social And Humanities Sciences, 3(1), 127-142.
• Aybay, R. (2015). İnsan Hakları (1. bs.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çallı, Y. (2009). Türk Anayasa Hukukunda Eğitim Hakkı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku ABD, Ankara.
• Çeçen, A. (2015). İnsan Hakları (4. bs.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Çelebi̇, N., Güner, H., Taşçı Kaya, G. ve Korumaz, M. (2014). Neoliberal Eğitim Politikaları ve Eğitimde Fırsat Eşitliği Bağlamında Uluslararası Sınavların (PISA, TIMSS ve PIRLS) Analizi. Journal of History Culture and Art Research, 3(3), 33-75.
• Dworkin, R. (1981). What is Equality? Part 1: Equality of Welfare. Philosophy & Public Affairs, 10(3), 185-246.
• Dworkin, R. (2002). Sovereign Virtue: The Theory and Practice of Equality (4. bs.). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
• Erdoğan, M. (2008). Adalet ve Eşitlik. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 4(15), 9-22.
• Gemalmaz, M. S. (2012a). Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş (8. bs., C. 1). İstanbul: Legal Yayıncılık.
• Gemalmaz, M. S. (2012b). Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş (8. bs., C. 2). İstanbul: Legal Yayıncılık.
• Gözler, K. (2012). Anayasa Hukukunun Genel Esasları (4. bs.). Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları.
• Gözler, K. (2020). İnsan Hakları Hukuku (3. bs.). Bursa: Ekin Nasım Yayın Dağıtım.
• Gürler, S. (2007). Ahlâk ve Adalet: Çağdaş Ahlâk Felsefesi ve Sorunu (1. bs.). İstanbul: Legal Yayıncılık.
• Işıktaç, Y. (2019). Hukuk Felsefesi (6. bs.). İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Işıktaç, Y. ve Metin, S. (2016). Hukuk Metodolojisi (5. bs.). İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Kalabalık, H. (2017). İnsan Hakları Hukuku (5. bs.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kant, I. (1960). Ebedî Barış Üzerine Felsefî Deneme. (Y. Abadan ve S. L. Meray, Çev.) (1. bs.). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları.
• Kant, I. (2005). Aydınlanma Nedir. Liberal Düşünce, 10(38-39), 225-230.
• Locke, J. (2016). Hükümet Üzerine İkinci İnceleme. (F. Bakırcı, Çev.) (3. bs.). Ankara: Ebabil Yayıncılık.
• Nozick, R. (2006). Anarşi, Devlet ve Ütopya. (A. Oktay, Çev.) (2. bs.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özcan, M. T. (2017). Modern Toplum ve Hukuk Devleti (2. bs.). İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Pazarcı, H. (2013). Uluslararası Hukuk (12. bs.). Ankara: Turhan Kitabevi.
• Rawls, J. (1999). A Theory of Justice (Rev. ed.). Cambridge, Massachusetts: Belknap Press of Harvard Univ. Press.
• Rawls, J. (2020). Hakkaniyet Olarak Adalet. (O. Baş, Çev.) (1. bs.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Rousseau, J. J. (2015). İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı. (R. N. İleri, Çev.) (13. bs.). İstanbul: Say Yayınları.
• Soysal, M. (1970). Eğitim Hakkı ve Öğretim Özgürlüğü. M. Kapani (Ed.), Türkiyede İnsan Hakları içinde (1. bs., ss. 245-256). Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Şahin, A. (2018). Burjuvazi ve Bürokrasi Kıskacında Özgürlük versus İktidar (1. bs.). Trabzon: Celepler Matbaacılık.
• Tabak, H. (2019). Türk Eğitim Sisteminde Eğitimde Fırsat Eşitliğine Kuramsal Bakış: Roller ve Sorumluluklar. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 17(2), 370-393.
• Yeşiltepe Şanver, F. (2019). John Rawls’un Adi̇l Fırsat Eşi̇tli̇ği̇ Çerçevesi̇nde Eği̇ti̇mde Fırsat Eşi̇tli̇ği̇ni̇n Değerlendi̇ri̇lmesi̇. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe Anabilim Dalı, Kocaeli.
• Yükselbaba, Ü. (2016). Liberal Dağıtıcı Adalet Tartışmaları: Bentham, Mill, Rawls, Dworkin ve Nozick (1. bs.). İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.