Different Expressions of the Word “Death” in Beyânî’s Tezkire

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 2, 1 - 12, 29.06.2025

Esra Tono

Öz

Death is an absolute and inevitable reality of human life. It is generally defined as the separation of the soul from the body, resulting in the loss of one's physical existence. However, perceptions, be-liefs, and practices regarding death and the afterlife vary across cultures and historical periods. Despite all efforts, death remains one of humanity's most significant turning points. While it is described as the end of a person’s physical existence, it also holds great meaning in shaping hu-man life. The concept of death and its various expressions carry significance not only for humans but for all living beings. The profound sorrow caused by this irreversible event is often transfor-med into an artistic expression through different words and literary styles. In biographical works known as tezkire, which narrate the lives of poets, writers, statesmen, and other professionals, the concept of death is expressed in diverse ways using the richness of the Turkish language. This study examines the poets included in Beyânî Tezkiresi and identifies forty-eight different expressi-ons for the word “death.” These expressions are presented in a listed format, and each one is trans-lated into contemporary Turkish. The aim of this study is to determine how many different ways the word "death" is expressed in Beyânî Tezkiresi based on the biographies of poets.

Anahtar Kelimeler

Beyânî Tezkiresi , death , expressions of death

BEYÂNÎ TEZKİRESİ’NDE “ÖLÜM” KELİMESİNİN FARKLI İFADE BİÇİMLERİ

Öz

Ölüm, insan hayatının mutlak ve kaçınılmaz bir hakikatidir. Genellikle ruhun bedenden ayrılması suretiyle kişinin maddî hayat kaynağını yitirmesi şeklinde tanımlanan ölüm ve ölüm sonrası hak-kındaki algılama, inanış ve uygulamalar kültürden kültüre, devirden devire değişmektedir. Her tür-lü çabanın sonuçsuz kaldığı ölüm, insanlığın en önemli kırılma noktalarından biridir. Ölüm insa-nın fiziksel varlığının sona ermesi olarak tanımlansa da aynı zamanda insanın hayatını şekillen-dirmesi bakımından da büyük bir anlam taşır. Ölüm ve onun farklı ifade biçimleri sadece insanoğ-lu için değil aynı zamanda her canlı için anlam ifade eden bir kavramdır. Geri dönüşü olmayan bu ölüm hadisesinin insana yaşatmış olduğu yoğun hüzün farklı kelimelerle ve edebi bir dille ifade edilmek suretiyle adeta bir sanat gösterisine dönüştürülmektedir. Şairlerin, yazarların, devlet adam-larının ve daha birçok meslek erbabının biyografilerinin anlatıldığı bir tür olan tezkirelerde ölüm ifadesi Türkçenin zenginliğinin imkanları kullanılarak farklı şekillerde dile getirilmiştir. Bu çalış-manın temelini oluşturan Beyânî Tezkiresi’nde yer alan şairler tek tek incelenerek ölüm kelimesinin kırk sekiz farklı ifade biçimi tespit edilmiştir. Eserde bulunan ölüm ifade şekilleri maddeler halinde gösterilmiş ve her bir ifade günümüz Türkçesine aktarılmıştır. Bu çalışmada Beyânî Tezkiresi’ndeki şair biyografilerine dayanarak ölüm kelimesinin kaç farklı şekilde ifade edildiğini bulmak hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Beyani Tezkiresi, , Ölüm , Ölüm ifade biçimleri

Kaynakça

• Abik, D.A.D. (2005). Türkçede “Vefât” Kelimesi ve Yardımcı Fiilleri. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.
• Araz, R. (2007). Yûnus’ta Gördüğümüz İnsan Sevgisi ve Hoşgörü Yaklaşımları…, Mürekkep, Kültür Sanat Edebiyat Serisi.
• Beyânî. (2017). Beyânî Tezkiresi. (Hazırlayan: Aysun Sungurhan). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Biçer, Ü. (2021). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Ölüm Kavram Alanına Ait Söz Varlığı (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hitit Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Çelik, İ. (2010). Türk tasavvuf düşüncesinde ölüm. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 16(40), 119-146.
• Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe Sözlük Eski ve Yeni Harflerle. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dilçin, C. (2013). Yeni Tarama Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hökelekli, H. (1991). Ölüm ve ölüm ötesi psikolojisi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi .
• Muallim, N. (2009). Lügat-i Naci. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şemseddin, S. (2021). Kamus-ı Türki. Yeditepe Yayınevi.
• Şükün, Z. (1996). Farsça-Türkçe Lugat, Gencîne-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ. MEB Yayınları
• Tatcı, M. (1998). Yûnus Emre Dîvânı. Akçağ Yayınları.
• Türk Dil Kurumu . (2011). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uludağ, S. (2005). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Kabalcı Yayınları.
• Yazoğlu, R. ve İmamoğlu, T. (2007). Mevlânâ Düşüncesinde Bir Ölümsüzlük Tecrübesi Olarak İradî ve Doğal Ölüm. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi.
• Yılmaz, A. (Ed). (2012). Türk İslam Edebiyatı El Kitabı, Giriş. Grafiker Yayınları.