KASTAMONU FOTOĞRAF TARİHİ ve FOTOĞRAFÇILARI (1889-1968)

Yıl 2018, , 197 - 260, 24.12.2018

Orhan Murat Çolak

https://doi.org/10.30913/alinterisosbil.364225

Öz

19. yüzyılın
önemli buluşlarından olan fotoğraf, Saray’ın ilgisi ile önce başkent
İstanbul’da ve zamanla topraklarımızda yayılmıştır. Fotoğrafçılık ticaret, sanayi
ve turizmin gelişmesine bağlı olduğundan ve bu sahalar da Kastamonu’da
gelişmediğinden dolayısıyla fotoğrafçılık da gelişememiştir. Bu makale
çerçevesinde tespit edilen Kastamonu fotoğrafları, ağırlık olarak Kastamonu
merkez ile İnebolu fotoğraflarından ibarettir. Bunun sebebini vilayet ve sancak
merkezi olduğu için Kastamonu, liman olarak merkez olması bakımından da
İnebolu’nun önemine bağlayabiliriz. Bunların dışında yoğunluk bakımından Taşköprü
fotoğrafları üçüncü sıradadır.

Bu
makalemizde Osmanlı döneminden Cumhuriyet’e ve 1970’li yıllara kadar fotoğrafın
Kastamonu’daki tarihi ve Kastamonu’yu çeken fotoğrafçılar ve fotoğrafhaneler üzerinde
durulmuştur. Osmanlı dönemi ve Cumhuriyet dönemi olarak tespit edebildiğimiz
fotoğrafçı/fotoğrafhane sayısı toplam 21’dir.

Osmanlı dönemi
fotoğrafçıları; Mehmed Fethi Kaptan, Dildilyan, Cevahirciyan, Sebah &
Joaillier, Ahmed Efendi, Richard Leonhard ve Gustave Mendel’dir.

Cumhuriyet dönemi fotoğrafçıları ise Abdüsselam Kırıker, Foto Arel, Foto
Artistik, Foto Cebe, Foto Erciyes, Foto Hamdi, Foto Maral, Foto Nuri, Foto
Refik, Foto Şık, Foto Zihni, Gayret Kütüphanesi, Şark Fotoğrafhanesi-Agop
Kevork, Şark Fotoğrafhanesi-Vahib Reşadi’dir.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, fotoğrafçılık tarihi, fotoğrafçılar, fotoğrafhaneler

Photographers and Photographic History of Kastamonu (1889-1968)

Öz

The photograph, which was one of the important discoveries of the 19th century, first spread in the capital Istanbul with the interest of the Palace and then all over the Empire. Because photography depends on the development of trade, industry and tourism, and since these fields had not developed in Kastamonu at the time, photography was not improved either. Therefore, the photographs determined in the frame of this article predominantly consist of city of Kastamonu and İnebolu photographs. The reason why the photos predominantly belong to these places is their importance: Kastamonu being the center of the province and İnebolu having an important port. Apart from these, Taşköprü photos are in third place in terms of vastness.

In this article, history of photography in Kastamonu from the Ottoman period to the Republic and 1970’s, photographers who has been concentrated on Kastamonu and photo shops in Kastamonu will be dealt. The number of photographers / photo shops we can identify in Kastamonu during the Ottoman and Republican periods is 21 in total. The photographers of the Ottoman period are Mehmed Fethi Bey, Dildilyan, Cevahirciyan, Sebah & Joaillier, Ahmed Efendi, Richard Leonhard and Gustave Mendel. The photographers of the Republican period are Abdüsselam Kırıker, Foto Arel, Foto Artistik, Foto Cebe, Foto Erciyes, Foto Hamdi, Foto Maral, Foto Nuri, Foto Refik, Foto Şık, Foto Zihni, Gayret Kütüphanesi, Şark Fotoğrafhanesi-Agop Kevork, Şark Fotoğrafhanesi-Vahib Reşadi. 

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, history of photography, photographers, photo shops

Kaynakça

• Arşivler: Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.MKT., 333-5, 755-4, 1269-82, 1604-50, 1612-79, 1622-50, 1634-40, 1643-114, 1670-108, 1677-79, 2035-123, 2226-25; DH.EUM.KLU., 10-1; DH.UMVM., 8-9; FTG., 1598, 1634, 1635, 1636, 1638, 1751; Y.MTV., 46-7, 96-71; Y.PRK.SGE., 6-25; Y.PRK.UM., 14-47. İslam Sanat Tarih Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA) Arşivi, 779-55/070, 90503/1-22, 90570/1-28, 90860/4-18. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Albüm No: 141; Kartpostal No: 11257, 11316, 11317, 11381, 11461, 11499, 11500, 11649, 11830, 12209. Kastamonu Valiliği Kent Tarihi Müzesi Arşivi Metin Boyacıoğlu Arşivi Taşköprü Postası Arşivi
• Gazeteler: Sabah, 25 Rebiülevvel 1310, S. 1133, s. 1 Sabah, 26 Rebiülevvel 1310, S. 1134, s. 2. Sabah, 23 Zilkade 1310, S. 1368, s. 1.
• İnternet Siteleri: http://dspace.act.edu/jspui/ http://www.loc.gov/collections/abdul-hamid-ii/about-this-collection/
• Kitap ve Makaleler: ABDÜLKADİROĞLU, Abdülkerim, Kastamonulu Sanatçılar Albümü, Anıl Matbaacılık, Ankara 2005. AK, Seyit Ali, Erken Cumhuriyet Dönemi Türk Fotoğrafı 1923-1960, Remzi Kitabevi, İstanbul 2001. AK, Seyit Ali, Alberto Modiano, Türkiye Fotoğraf Yayınları Kataloğu, Bileşim Yayınevi, İstanbul 2004. ALAN, Gülbadi, Amerikan Board’ın Merzifon’daki Faaliyetleri ve Anadolu Koleji, TTK yay., Ankara 2008. Atatürk’ün Kastamonu Ziyareti, Şapka ve Kıyafet İnkılâbı, TC. Kastamonu Valiliği, Kastamonu 2002. Birinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri, Kastamonu Valiliği, Kastamonu 2001. Cumhuriyet Devrinde Kastamonu Ticareti, Kastamonu Ticaret ve Sanayi Odası, Kastamonu 1935. Cumhuriyetin 50. Yılında Kastamonu, 1973 İl Yıllığı, Yarı Açık Cezaevi Matbaası, Ankara 1973. ÇOKER, Fahri (haz.), Deniz Harp Okulumuz, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Karargah Basımevi, Ankara 1994. ÇOLAK, Orhan M., “II.Abdülhamid Döneminde Vilayetleri Fotoğraflama Teşebbüsleri ve Fotoğrafçı Ahmed Fuad Bey”, Prof. Dr. Şevki Nezihi Aykut Armağanı, Gülden Sarıyıldız, Niyazi Çiçek, İshak Keskin, Sevil Pamuk (yay.haz.), Etkin Kitaplar, İstanbul 2011, s. 57-74. DAYHAN, Ahmet Tahir, “Yıkılış Döneminde Asya ve Kuzey Afrika’daki Osmanlı Topraklarını Keşfeden Oryantalistler”, 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi) 10-15.09.2007 Ankara/Türkiye Doğubilim Çalışmaları, Ankara 2009, s. 63-94. DEMİRCİOĞLU, Aziz, Kastamonu’da Basılan Eserler, Doğrusöz Matbaası, Kastamonu 1987. DEMİRCİOĞLU, Aziz, 100 Yıllık Kastamonu Basınında Kim Kimdir? 1872-1972, Doğrusöz Matbaası, Kastamonu 1980. Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Genel Arşivi Kataloğu, Mektubi Bölümü Kısım II, Hİ-M, C. 4, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Ankara 1980. Dildilian Kardeşlerin Objektifinden Bir Ermeni Ailesinin Yitik Geçmişine Tanıklıklar 1872-1923 Sergi Katalogu, Mas Matbaası, İstanbul 2013. “Dr. Armen Marsoobian Brings History to Life as Dukakis Fellow”, The Anatolian, Summer 2009, s. 9. DUMAN, Hasan, Osmanlı Yıllıkları (Salnameler ve Nevsaller), IRCICA, İstanbul 1982. DURMUŞ, Hayati vd., Taşköprülü Gurur Kaynaklarımız, Taşköprü Belediyesi, Kastamonu 2010. EVREN, Burçak, “Anadolu Fotoğrafçıları ve Fotokart Estetiği”, Toplumsal Tarih, 61 (Ocak 1999), s. 24-29. EYİCE, Semavi, “Mendel, Gustave”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı, İstanbul 1994, C. 5, s. 388-389. EYÜPGİLLER, Kemal Kutgün, Bir Kent Tarihi Kastamonu, Eren yay., İstanbul 1999. GÖKOĞLU, Ahmet, Paphlagonia, Doğrusöz Matbaası, Kastamonu 1952. İkinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri, Kastamonu Valiliği, Kastamonu 2005. KARA, İlyas, Her Yönüyle Tarihten Günümüze Kastamonu, Bilge Kastamonu Gazetesi, Kastamonu 1997. Kastamonu, Dünden ve Bugünden Görüntüleri 1894-1997, Kastamonu İl Turizm Müdürlüğü, Kastamonu 1997. Kastamonu Yıllığı, Kastamonu Vilayet Matbaası, Kastamonu 1933. KIVANÇ, Halit (haz.), “Bir Atatürk Devriminin Hikâyesi, Buna Şapka Derler”, Milliyet, 13.11.1962, s. 5. KÖKER, Osman (ed.), Orlando Calumeno Koleksiyonu’ndan Kartpostallarla 100 Yıl Önce Türkiye’de Ermeniler, Birzamanlar Yayıncılık, İstanbul 2005. Mehmed Behçet, Kastamonu Asar-ı Kadimesi, Maarif Vekaleti, Ankara 1341. OZANOĞLU, İhsan, Çelenligil, Doğrusöz Matbaası, Kastamonu 1959. ÖZENDES, Engin, Osmanlı İmpartorluğu’nda Fotoğrafçılık 1839-1923, YEM yay., İstanbul 2013. ÖZTUNCAY, Bahattin, Dersaadet’in Fotoğrafçıları, C. 1, Aygaz yayınları, İstanbul 2003. PAMUKCİYAN, Kevork, Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar, C. 3-4, Aras Yayıncılık, İstanbul 2003. Samsun-Sivas Demiryolu Amasya İstasyonunun İşletmeye Açılışı, TCDD, Ankara 2006. “Samsun-Sivas Demiryolu hattının resm-i ibtidası”, Şehbal, 1 Mayıs 1327 (14 Mayıs 1911), S. 39, s. 293. SARI, Nil, Ahmet Zeki İzgöer, Ramazan Tuğ, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri Işığında II. Abdülhamid Devrinde Kurulan ve Geliştirilen Hastaneler, EVYAP, İstanbul 2014. SEYMEN, İ. Lütfi, “Kartpostallarda Geçmişte Kastamonu”, Tarih ve Toplum, Ağustos 1995, S. 140, s. 25-29. ŞAHİN, İlhan, “Kastamonu”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2001, C. 24, s. 585-588. Tahsin Paşa, Tahsin Paşa’nın Yıldız Hatıraları, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1990. TAN, Nail, Kastamonu Araştırmaları, C. 8, BRC Basım, Ankara 2007. TAN, Nail-Özdemir Tan, Gurur Kaynağımız Kastamonulular, C. 1-7, BRC Basım, Ankara 2004-2009. TOPÇUBAŞI, Mine, Kemal Kutgün Eyüpgiller, “Kastamonu’da 19. Yüzyıl Kamu Yapıları”, Üsküdar’a Kadar Kastamonu, Lütfü Seymen (yay. haz.), İstanbul 2008, s. 182-200. TUĞLACI, Pars, Tarih Boyunca Batı Ermenileri, C. 2-3, Pars Yayın ve Tic., İstanbul 2004. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Kastamonu Meşahiri, Mustafa Eski (yay. haz.), Kastamonu Eğitim Yüksekokulu, Kastamonu 1990. YILMAZ, Mehmet, Kastamonu Bibliyografyası, FSF Printing House, İstanbul 2007.
• Salnameler: Bağdad Vilayet-i Celilesine Mahsus Salnamedir, On Altıncı Defadır, Bağdad Vilayet Matbaası, Bağdad 1318. Bahriye Salnamesi, 17. defa, Matbaa-i Bahriye, İstanbul 1326. 1306 Sene-i Hicriye Kastamonu Vilayeti Salnamesi, 15. defa, Kastamonu Vilayeti Matbaası, Kastamonu 1306. Bin Üç Yüz On Bir Sene-i Hicriyesine Mahsus Kastamonu Salnamesi, 17. defa, Kastamonu Vilayeti Matbaası, Kastamonu 1311. Bin Üç Yüz On Dört Sene-i Hicriyesine Mahsus Kastamonu Salnamesi, 19. defa, Kastamonu Vilayeti Matbaası, Kastamonu 1314. Bin Üç Yüz On Sene-i Hicriye-i Kameriyesine Mahsus Kastamonu Salnamesi, 16. defa, Kastamonu Vilayeti Matbaası, Kastamonu 1310. Bin Üç Yüz On Yedi Sene-i Hicriyesine Mahsus Kastamonu Salnamesi, 20. defa, Kastamonu Vilayeti Matbaası, Kastamonu 1317. Bin Üç Yüz Yirmi Bir Sene-i Hicriyesine Mahsus Kastamonu Salnamesi, 21. defa, Kastamonu Vilayeti Matbaası, Kastamonu 1321. Malul Gaziler Ticaret Salnamesi 1927, Malul Gaziler Neşriyat Şirketi, İsmail Hakkı ve Şürekası, İstanbul 1927. Salık Veren Muhibban-1921 Annuaire salık virene Mouhibban: estime et approwe par la chambre de commerce Ottoman, Hacı Beyzade Ahmed Muhtar (yay. haz.), Muhibban Matbaası, İstanbul 1337/1921. Salname-i Bahri, 1. defa, Matbaa-i Bahriye, İstanbul 1307. Salname-i Bahri, 2. defa, Matbaa-i Bahriye, İstanbul 1308. Salname-i Bahri, 3. defa, Matbaa-i Bahriye, İstanbul 1310. Salname-i Bahri, 4. defa, Bahriye Matbaası, İstanbul 1311. Salname-i Bahri, 10. defa, Matbaa-i Bahriye, İstanbul 1317. Salname-i Bahri, 12. defa, Matbaa-i Bahriye, İstanbul 1319. Salname-i Bahri, 13. defa, Matbaa-i Bahriye, İstanbul 1320. Salname-i Vilayet-i Kastamonu Sene 1299, 14. defa, Kastamonu Vilayeti Matbaası, Kastamonu 1299. Türk Ticaret Salnamesi, 1340-1341 Senesine Aid Nüsha, İktisadi Tedkikat-ı Neşriyat ve Muamelat Türk Anonim Şirketi, Matbaa-i Ebuzziya, İstanbul 1925. Türkiye Cumhuriyeti Malul Gaziler Büyük Ticaret Salnamesi, C. 2, İsmail Hakkı ve Şurekası, İstanbul 1928. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi 1925-1926, Matbaa-i Amire, İstanbul 1926. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, 1927-1928, Matbuat Müdiriyet-i Umumiyesi, İstanbul 1928. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Yıllığı 1928-1929, Devlet Matbaası, İstanbul1929.
• Şark Ticaret Yıllıkları: Annuaire Oriental du Commerce de l’Industrie, de l’Administration et de la Magistrature 1900, The Annuaire Oriental and Printing Company Limited, İstanbul 1900. Annuaire Oriental du Commerce de l’Industrie, de l’Administration et de la Magistrature 1901, The Annuaire Oriental and Printing Company Limited, İstanbul 1901. Annuaire Oriental du Commerce de l’Industrie, de l’Administration et de la Magistrature 1902, The Annuaire Orientaland Printing Company Limited, İstanbul 1902. Annuaire Oriental 1903, İstanbul 1903. Annuaire Oriental du Commerce de l'Industrie, de l’Administration et de la Magistrature 1904, The Annuaire Oriental and Printing Company Limited, İstanbul 1904. Annuaire Oriental du Commerce de l’Administration et de la Magistrature, The Annuaire Oriental & Printing Conpany Limited, İstanbul 1909. Annuaire Oriental Commerce, Industrie Administraton, Magistrature de l’Empire Ottoman, Imprimerie Française L. Mourkidès, İstanbul 1912. Annuaire Oriental, Commerce, Industrie, Administration, Magistrature 1921, Alfred Rizzo, İstanbul 1921. Annuaire Oriental, Commerce, Industrie, Administration, Magistrature 1922, Alfred Rizzo, İstanbul 1922.
• Telefon Rehberleri: Kastamonu İli Telefon Rehberi 1964. Kastamonu-İnebolu-Tosya Telefon Rehberi 1943-44, Açıksöz Matbaası, Kastamonu 1943-44. PTT Kastamonu İli Telefon Rehberi 1968. PTT Kastamonu Telefon Rehberi 1955. PTT Kastamonu Telefon Rehberi 1959.