Uluslararası İmtiyaz Mücadeleleri Bağlamında On Dokuzuncu Yüzyılda İzmir Limanı

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 145 - 157, 31.12.2022

Ufuk Adak

https://doi.org/10.30913/alinterisosbil.1203971

Cited By: 1

Öz

Aydın Vilayeti’nin merkezi olan İzmir, on dokuzuncu yüzyılda Selanik ve Beyrut gibi Doğu Akdeniz’in başlıca ticaret merkezlerinden biri olmuştur. 1869-1875 yılları arasında ahşap iskelelerden muntazam bir limana geçiş, şehirdeki ekonomik faaliyetleri büyük ölçüde artırmıştır. İzmir’in artan uluslararası ticari ivmesi, Fransa ve İngiltere’nin İzmir limanının yönetimi konusundaki güç mücadelesi örneğinde görüldüğü üzere, İzmir’de bir ticari imtiyaz alma yarışına (concession hunting) yol açmıştır. Bu makale, Osmanlı arşiv kaynakları, Osmanlıca olarak İzmir’de yayımlanan Hizmet gazetesi, on dokuzuncu yüzyıl Fransız ve İngiliz basınına dayanarak İzmir limanının çok katmanlı tarihini uluslararası imtiyaz mücadeleleri perspektifinden incelemeyi amaçlamaktadır. İzmir limanının inşa edilmesi ve işletilmesi sürecine ilişkin tartışmalara, yatırımcı şirket Dussaud Fréres ve rakip şirketlerin temsilcileri kadar Fransız ve İngiliz basınının da dahil olduğu görülmektedir. Marsilyalı bir şirket olan Dussaud’lar tarafından inşa edilen ve Batı Anadolu hinterlandındaki tarımsal ürünlerin ihracatını hızlandıran İzmir limanı, on dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinde Avrupalı gezginlerin seyahat güzergahında yer alan İzmir'in ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarından biri olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Doğu Akdeniz, İmtiyaz, İzmir, Liman, Ticaret

Izmir Port in the Nineteenth Century in the Context of International Concession Struggles

Öz

As the capital of Aydın Province, Izmir, such as Salonica and Beirut, became one of the important trade hubs of the East Mediterranean. Shifting from the shabby wooden piers to the actual harbors constructed in Izmir between 1869 and 1875 boosted the economic activities of the city. The increase in international trade also resulted in the concession hunting between France and Britain which could be seen in the case of the power struggle over the management of the Izmir Port. Based on the Ottoman archival sources, Hizmet newspaper published in Ottoman in Izmir, and the nineteenth-century French and British press, this article aims to examine the multi-layered history of Izmir Port from the perspective of international concession hunting. In addition to Dussaud Fréres, the investor company and the representatives of rival companies, the French and British press were also involved in the discussions about the construction and management of Izmir Port. Izmir Port, constructed by the Dussauds, a Marseillan Company, which increased the export of agricultural products of the West Anatolian hinterland, became one of the key economic, social, and cultural spheres of Izmir that was on the travel route of European travelers in the last quarter of the nineteenth century.

Anahtar Kelimeler

Izmir, Concession, Port, East Mediterraean, Trade, Doğu Akdeniz, İmtiyaz, İzmir, Liman, Ticaret

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
• BOA., A.MKT.MHM., 495/2.
• BOA., AYN., 1238/248.
• BOA., AYN., 1240/354.
• BOA., AYN., 812.
• BOA., AYN., 994.
• BOA., İ.DAH., 94729.
• BOA., İ.MEC.MAH. 5006.
• BOA., İ.MEC.MAH., 27 Mayıs 1879.
• BOA., İ.MEC.MAH., 2755/1.
• BOA., İ.MEC.MAH., 5136.
• BOA., İ.MEC.MAH., 5143.
• BOA., İ.MVL., 581/26094.
• BOA., MUKAVELAT-4, 97-98.
• BOA., ŞD., 506/24.
• BOA., ŞD., 509/6.
• BOA., Y.A.RES., 28/51.
• BOA., Y.PRK.ASK., 31/34.
• BOA., Y.PRK.AZJ., 18/85.
• BOA., Y.PRK.AZJ., 20/87.
• BOA., Y.PRK.HH., 19/3.
• BOA., Y.PRK.TKM., 24/32.
• BOA., YEE., 40/101.
• Yayımlanmış Eserler
• Adıtatar, F. (2011). İzmir İngiliz konsolosluğu ve siyasi faaliyetleri (1878-1914): İngiliz konsolosluk raporlarında (Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi).
• Arıkan, Z. (1985). Tanzimat ve meşrutiyet dönemlerinde İzmir basını. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 1, 103-111.
• Atay, Ç. (1998). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İzmir planları. Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı.
• Bartolotti, F. (2015). Mobilités d’entrepreneurs et circulations des techniques: Les chantiers Portuaires de dussaud frères d’un rivage à l’autre (1848 1869). Revue D’histoire Du XIXE Siècle, 51, 171-185.
• Baykara, T. (2001). İzmir şehri ve tarihi. Akademi Kitabevi.
• Çetin, Z. (2011). Avrupalı gezginler gözüyle 19. yüzyılda Batı Anadolu (Yüksek lisans tezi, Adnan Menderes Üniversitesi).
• Frangakis-Syrett, E. F. (2001). The making of an Ottoman port: The quay of Izmir in the Nineteenth century. The Journal of Transport History, 22(1), 23-46.
• Frangakis-Syrett, E. F. (2007). Commercial growth and economic development in the Middle East: Izmir from the early 18th to the early 20th centuries. In M. H. van den Boogert (Ed.), Ottoman Izmir: Studies in honour of Alexander H. de Groot (pp. 1-38). Peeters Publishers.
• Fuhrmann, M. (2011). Staring at sea, staring at the land: Waterfront modernisation in nineteenth century Ottoman cities as a site of cultural change. In C. Hein (Ed.), Port cities: Dynamic landscapes and global networks. (pp. 138-154). Routledge.
• Fuhrmann, M. (2020). Port cities of the eastern mediterranean: Urban culture in the late Ottoman Empire. Cambridge University Press.
• Gençer, C. İ. (2017). 19. yüzyılda İzmir ve Selanik'te kentsel dönüşüm: Rıhtım ve limanların inşası. Meltem: İzmir Akdeniz Akademisi Dergisi, 1, 33-51. https://doi.org/10.32325/iaad.2017.18
• Georgiadès, D. (1885). Smyrne et l’Asie mineure: Au point de vue économique et commercial. Imprimerie Chaix.
• Goffman, D. (2000). İzmir ve levanten Dünya (1550-1650). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Goffman, D. (2005). Izmir: From village to colonial port city. In E. Eldem, D. Goffman & B. Masters (Eds.), The Ottoman City between East and West: Aleppo, Izmir, and Istanbul (pp. 89-104). Cambridge University Press.
• İleri, N. (2012). Rewriting the history of port cities in the light of contemporary global capitalism. New Perspectives on Turkey, 47, 185-209. https://doi.org/10.1017/S0896634600001758
• İnal, O. (2019). The making of an Eastern Mediterranean gateway city: Izmir in the nineteenth century, Journal of Urban History, 45(5), 1-17. https://doi.org/10.1177/0096144218775093
• Kardasis, V. (2002). Smyrna through the eyes of european travellers. In P. M. Kitromilides (Ed.), Smyrna: Metropolis of the Asia Minor Greeks (pp. 41-62). Center for Asia Minor Studies.
• Kasaba, R. (1988). The Ottoman Empire and the world economy – The nineteenth century. State University of New York.
• Kıray, M. B. (1998). Örgütleşemeyen kent: İzmir. Bağlam Yayınları.
• Kocabıyık, O. (2012). Nineteenth century British travel writing on the Levant: Izmir as the oriental other in British travel writing tradition. Lambert Academic Publishing.
• Kontente, L. (2005). Symrne et l’occident de l’antiquité au XXIieme siècle. Yvelinedition.
• Kurt, S. (2012). İzmir’de kamusal hizmetler (1850-1950). İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• Kütükoğlu, M. S. (1979). İzmir rıhtımı inşaatı ve işletme imtiyazı. Tarih Dergisi, 0(32), 495-558.
• Mazower, M. (2002). Travellers and the Oriental City, c. 1840-1920. Transactions of the Royal Historical Society, 12(2002), 59-111.
• Pamuk, Ş. (2005). Osmanlı ekonomisinde bağımlılık ve büyüme (1820-1913). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pech, E. (1911). Manuel des Sociétés anonymes fonctionnant en Turquie. Imprimerie Gérard Frères.
• Pınar, İ. (1996). Gezginlerin gözüyle İzmir XVIII-XIX. yüzyıl. Akademi Kitabevi.
• Pınar, İ. (1997). Gezginlerin gözüyle İzmir XX. yüzyıl. Akademi Kitabevi.
• Rougon, F. (1892). Smyrne: Situation commerciale et economique des pays compris dans la circonsription du consulat général de France (Vilayets d’Aidin, de Konieh et des Iles). Berger-Levrault.
• Shahvar, S. (2022). Consession hunting in the age of reform: British companies and the search for government guarantees: Telegraph concessions through Ottoman territories, 1855-1858. Middle Eastern Studies, 38(4), 163-193. https://doi.org/10.1080/714004488
• Ünal, N. (2015). İki Osmanlı liman kenti İzmir ve Selanik. İmge Kitabevi Yayınları.
• Yılmaz, Ö. (2015). Dussaud biraderlerin Trabzon limanı inşa projesi (1870). Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 18, 213-244. https://doi.org/10.18220/kid.11178
• Yurdakul, N. Ö. (2018). İngiltere Ortadoğu’ya nasıl girdi? Kronik.
• Zandi-Sayek, S. (2000). Struggles over the shore: Building the quay of Izmir, 1867-1875. City and Society, 12(55), 55-78. https://doi.org/10.1525/city.2000.12.1.55
• Zandi-Sayek, S. (2012). Ottoman Izmir: The rise of a cosmopolitan port (1840-1880). University of Minnesota Press.
• Gazete Kaynakları
• Bulletin Mensuel de la Chambre de Commerce Française de Smyrne. 28 Şubat 1893.
• Hizmet. 16 Aralık 1890.
• Hizmet. 3 Ocak 1891.
• Hizmet. 7 Mart 1891.
• Hizmet. 5 Ağustos 1891.
• Hizmet. 15 Ağustos 1891.
• Journal officiel de la République Française. 14 Ocak 1908.
• Le Temps. 14 Mayıs 1880.
• London Evening Standard. 20 Nisan 1882.
• Pall Mall Gazette. 24 Ocak 1878.
• Pall Mall Gazette. 22 Aralık 1881.
• Pall Mall Gazette. 13 Mayıs 1882.
• Paris-Capital. 11 Mart 1891.
• St. James’s Gazette. 18 Mayıs 1882.
• St. James’s Gazette. 16 Nisan 1883.
• Stamboul. 13 Eylül 1883.
• Western Mail. 15 Mayıs 1882.