The Relationship of Hadith Methodology and Logic (Within the Framework of Nuzhat al-Nazar)

Yıl 2019, Sayı: 13, 115 - 141, 30.12.2019

Ali Arslan

https://doi.org/10.18498/amailad.554221

Öz

The connection of the Islamic world with
Logic as a branch of science started with the first translation activities and
an original Logic system was established with al-Fârâbî (d. 339/950) and Ibn
Sînâ (d. 428/1037). In
the end, Logic is seen as a science that teaches the rules of right thinking. Initially, thoughts
against Logic were expressed by Ghazzâlî (d. 505/1111), and Logic, for all the
sciences, began to be considered as an “introduction”.

The science of Logic was summarized by
Ghazzâlî in the introduction to the work of Principles of Jurisprudence,
previously the influence of Logic on the science of the Kalam began to be seen
at different levels in time as well as in other religious sciences. In this context, it is
possible to see references to the terms and rules referred to in the science of
Logic in the works of Hadith Methodology. In this research, as an example of this subject, Ibn
Hajar al-Asqalani (d. 852/1449), who is dominant in both branches of science,
was selected as Nüzhetü’n-naẓar and
the interaction of Hadith and Logic was examined under some headings.

Ibn Hajar wrote this book on the basis of
Ibn al-Ṣalaḥ's book "Ulumu'l-hadith". He put forward the
subjects of the Method of Hadith in a new order, separate from Ibn al-Ṣalaḥ's. It is clear that during
this arrangement, Logic is utilized. As the philosophers who set up the system, the most
general concept is important for establishing a new system. Among the concepts used
in the Hadith Method, Ibn Hajar has chosen the concept of 'habar' as the most
meaningful. In his work, he placed
the concept of "habar" at the top of the list. As a matter of fact, in
Logic, five predicables are
listed as genus, species, discrimination, holistic separation and correlation. He has taken over the
concept of the widest covering in his new assembly and has made its
classification according to him.

He took advantage of logic not only in
terms of order, but also when referring to relations between concepts. In Logic, there are
four types of relationships between the two concepts: equality, separation,
full entrepreneurship and incomplete entrepreneurship in terms of accuracy and
totality. For example, where it
refers to the relationship between the concept of "habar" and the
concept of "hadith", it says that this relationship is not a
relationship of equality, but a relationship of full enterprise. In this respect, it is
clear that Ibn Hajar refers to the types of the relationship used in Logic
among the terms in his work. Thus, by drawing attention to the different aspects
and distinctive characteristics of these terms, they are instrumental in easier
understanding of the related terms.

He also benefited from the science of Logic
in terms of definition. Since the subject of "definition" is one of
the most important issues in Logic, the interaction on this subject is more. Making the definition
according to five predicables has been accepted as fundamental in Logic. It was also desired
that the definition be complete. Ibn Hajar made clear his attention to these issues in
some of his definitions. For example, it is possible to see this when
explaining the concept of "Musnad". He states that the word
"marfu", which he uses in the definition, is a genus, while the word
"sahabi" is a species.

As seen in these examples, Ibn Hajar tries
to define the terms used in the hadith science in the manner mentioned in
Logic. He tried to make a
definition in accordance with the principle of complete definition. Indeed, Ibn Hajar
clearly refers to some of these, and in some definitions, he points out which
word is genus, and which is species.

Ibn Hajar benefited from the knowledge of
Logic, which the Islamic world had met through translations, as well as from
the religious sciences of his own time. This aspect of his works should not be kept away from
attention. In the dynamism of
Hadith Science in the ninth century of Hijri, the effect of this issue should
not be ignored.

It is seen that the science of Logic is
effective in the hadith method in other subjects, especially the issues
mentioned above. Detailed
analysis of this effect is the subject of wider research. The science of Logic
also had an effect on the expressions used especially in exposing the subjects
in the method. It is possible to see
this effect in Ibn Hajar's systematization of the hadith method. It should also be noted
that this effect has not changed the essential definitions of the terms. Rather, it was
effective in terms of how and on what basis the definitions should be made and
resulted in the definitions being made in a certain order.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Nuzhat al-nazar, Logic, Methodology, Ibn Hajer

Hadis Usûlü-Mantık İlişkisi (Nüzhetü’n-Nazar Özelinde)

Öz

İslam düşünce geleneğinde
daha ziyade bir alet ilmi olarak kabul edilen Mantık ilmi, tercüme eserler
vasıtasıyla İslam dünyasında önem kazanmaya başlamıştır. İlk zamanlar bu ilme
karşı bazı tepkiler olsa da özellikle Gazzâlî sonrası, bütün ilimler için bir giriş
mahiyetinde kabul edilmiştir. Özellikle Usûl-i fıkıh âlimleri eserlerinde Mantık
ilminden büyük oranda istifade etmişlerdir. Bu çalışmada Mantık ilmi ile Hadis Usûlü
arasındaki ilişki İbn Hacer'in meşhur hadis usûlü eseri Nüzhetü’n-naẓar
özelinde üç başlık halinde ele alınmıştır. İlgili eserde Mantık ilminin etkisi
bu çerçevede gösterilip, iki ilim dalı arasındaki ilişkinin örnekleri gösterilmiştir.
Hadis Usûlü-Mantık ilişkisi konusu üzerinde çok fazla çalışma olmaması bu
konunun seçiminde önemli bir etken olmuştur. Mantık ilminin Hadis Usûlü'nü ifade
tarzı olarak nasıl etkilediğine ve İbn Hacer'in Hadis Usûlü'ne dair eserinde
yeni bir tertip ortaya koyarken bu ilimden ne ölçüde istifade ettiğine işaret
edilmiştir. İbn Hacer'in kavramlar arası ilişkilere değinmesi ve tanımları
ortaya koyarken beş tümeli esas alması gibi hususlar da çalışmanın konuları
arasındadır.     

Anahtar Kelimeler

Hadis, Nüzhetü’n-naẓar, Mantık, Usûl, İbn Hacer

Kaynakça

• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn. Şerhu şerhı Nuḫbeti’l-fiker. Thk. Muhammed Nizâr Temîm. Beyrût: Şirketi Dâru’l-Erkâm, 1415/1994.
• Arslan, Ali. “Mukaddimetü İbni's-Salâh İsimli Eser Üzerine Yapılan Çalışmalar”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6/5 (2017): 2459-2474.
• Bolay, M. Naci. "Beş Küllî". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 545-546. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Çapak, İbrahim. "Kavram Mantığı". Mantık. Ed. İsmail Köz - Ali Çetin. 73-114. Ankara: Grafiker Yayınları, 2016.
• Demirci, Ahmet. "Hadis Usulünde Mantıkî Unsurlar", Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1985): 99-138.
• Durusoy, Ali. "İbn Sînâ". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 322-331. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Ebherî, Esîrüddîn el-Mufaddal b. Ömer es-Semerkandî. Îsâġūcî. Trc. Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Emiroğlu, İbrahim. Ana Hatlarıyla Klasik Mantık. Bursa: Asa Kitabevi, 1999.
• Ertürk, Mustafa. "Muhaddislerin Felsefî İlimlere Bakışları ve Filozof Muhaddisler (Hadis İlminde Yeni Bir Kavram Denemesi)”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2017): 59-84.
• Gazzâlî, Ebu’l-Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. Thk. Hamza b. Züheyr Hâfız. 4 Cilt. el-Medînetü’l-Münevvere: y.y., 1413/1993.
• Hasırcı, Nazım. “İbn Teymiyye’nin Mantık Eleştirisi”. Uluslararası 13. Yüzyılda Felsefe Sempozyumu Bildirileri. Ed. Murat Demirkol - M. Enes Kala. 132-149. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Yayınları: 1, 2014.
• İbn Hacer el-Askalânî. Nüzhetü’n-naẓar fî tavżîḥi Nuḫbeti’l-fiker. Thk. Abdullah b. Dayfullah. Riyâd: Matbaat-ü sefîr, 1429/2008.
• İbnü'l-Hanbelî, Ebû Abdillâh Radıyyüddîn (Şemsüddîn) Muhammed b. İbrâhîm. Ḳafvü’l-eser fî ṣafvi ʿulûmi’l-eser. Nşr. Abdülfettah Ebû Gudde. Haleb: Mektebetü'l-matbûâti'l-İslâmiyye, 1408.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. et-Taḳrîb li-ḥaddi’l-manṭıḳ. Trc. İbrahim Çapak. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2018.
• İbnü’n-Nefîs, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Ebi’l-Hazm. el-Muḫtaṣar fî ʿilmi uṣûli’l-ḥadîs. Thk. Ammâr et-Tâlibî. Katar: y.y., 1418/1997.
• İbn Sînâ, Ebu Ali el-Hüseyin b. Abdullah. Kitâbu’ş-Şifâ Mantığa Giriş. Trc. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• Kazan, Tahsin. İbn Hacer'in Hadis Usûlüne Getirdiği Yenilikler. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2018.
• Kazvinî, Ebü’l-Hasen Necmüddîn Debîrân Ali b. Ömer b. Ali el-Kâtibî. er-Risâletü’ş-Şemsiyye fi’l-ḳavâʿidi’l-manṭıḳıyye. Trc. Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Keklik, Nihat. İslam Mantık Tarihi ve Fârâbî Mantığı. 2 Cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1969.
• Koca, Ferhat. “el-Muhtasar". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 67-70. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Koçyiğit, Talât. Hadis Istılahları Hakkında Nuḫbeti’l-fiker Şerhi (Nüzhetü’n-naẓar fî tavżîḥi Nuḫbeti’l-fiker). Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Özafşar, Mehmet Emin. “Hadis İlminde Alan Evrilmesi”. İslâmiyât 4 (2003): 105-120.
• Özlem, Doğan. Mantık. İstanbul: Notos Kitap Yayınevi, 2016.
• Özpilavcı, Ferruh. “Dâvûd-i Karsî’nin Şerhu Îsâgûcî Adlı Eserinin Eleştirmeli Metin Neşri ve Değerlendirmesi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/3 (Aralık 2017): 2009-2068.
• Öztürk, Betül Şimşek. İbn Hacer El-Askalânî’nin (ö. 852/1449) Hadis Usûlcülüğü. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2007.
• Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahman. el-Cevâhir ve’d-dürer fî tercemeti şeyḫi’l-İslâm İbn Ḥacer. Nşr. Hâmid Abdülmecîd - Tâhâ ez-Zeynî. 2 Cilt. Kahire: y.y., 1406/1986.
• Şenol, Elif. İbnü’n-Nefîs’in el-Muhtasar fî İlm-i Usûli’l-Hadisi’n-Nebevî Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2019.
• Tâceddin es-Sübkî, Ebû Nasr Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Refʿu’l-ḥâcib ʿan Muḫtaṣarı İbni’l-Ḥâcib. Nşr. Ali Muhammed Muavvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü'l-kütüb, 1419/1999.
• Ülken, Hilmi Ziya. Mantık Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1942.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: İfav, 2013.