In the Light of Tafsīr Literature, Prayer (Salāt) in the Sūrahs Sent Down before the Event of Isrā’

Yıl 2021, Sayı: 16, 59 - 88, 30.06.2021

Mehmet Altuntaş

https://doi.org/10.18498/amailad.860707

Öz

There are many narrations in the Ḥadīth books that prayer was performed in Mecca as two rak‘ats, morning and evening, and then increased to five times. The general acceptance is that the five-time prayer is obliged after the Mi‘rāj, taking into account the story about the event of Mi‘rāj. Yet, there are disputes between the mufassirs about when the five-time prayer began. Although prayer worship is mentioned in sūrahs al-ʽAlaq, al-Muzzammil, al-Muddaththir, al-Aʽlā, al-Tīn, al-‘Aṣr, al-Kawthar, al-Najm, al-Mā‘ūn, al-Aʽrāf, al-Jinn, al-Furqān, Fāṭir, Maryam, al-Shu‘arā’ and al-Naml, which was sent down before al-Isrā’ according to nuzūl revelation orders, there is no direct word about the time of prayer in these sūrahs. Only some mufassirs have interpreted the word “ʽaṣr” in sūrah ‘Aṣr as the time of afternoon prayer.

The disputes about whether prayer begins as five times before or after Mi‘rāj are formed in the context of tafsīr of verses Qāf 39-40 and Ṭā Hā 130, which are sent down before sūrah al-Isrā’ according to nuzūl order and refer to five time prayer in its content. The starting point of this conflict between the mufassirs is based on the verb “سَبِّحْ / glorify” mentioned in these verses. Because some of the mufassirs interpreted this verb as “صَلِّ / pray”, some interpreted it as normal “dhikr and glorification”. In this context mufassirs such as Muqātil b. Suleiman, Sufyān al-Sawrī, Tabarī, Ibn Abī Ḥātim, Sa‘labī, Māwardī, Wāḥidī, Sam‘ānī, Ibn ‘Atiyya, Zamakhsharī, Rāzī, Bayḍāvī have interpreted the command “سَبِّحْ / glorify” in verses Qāf 39-40 and Ṭā Hā 130 as “صَلِّ / pray”. It is a remarkable consideration that Muqātil b. Suleiman, who exegesis the Qur’ān from beginning to end, gave the meaning of “perform prayer” to the verb “سَبِّحْ / glorify” in these verses.

Again, these mufassirs explained the expression “قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ / before the sunrise” as “fajr prayer”, “وَقَبْلَ الْغُرُوبِ / before the sun goes down” as “dhuhr and asr prayers” and “وَمِنَ اللَّيْلِ / night hours” as “the Maghrib and 'Isha prayers” which is mentioned in these verses with some differences. Izzet Derveze also stated that the five daily prayers were obligatory before Miʽrāj, based on the interpretations of the mufassirs mentioned in his work titled at-Tafsīr al-Ḥadīth, which he compiled based on ʽUthmān’s nuzūl order. According to him, the basis of this claim is that some mufassirs interpret the times of tasbīḥ expressed in Qāf 39-40 and Ṭā Hā 130 verses as five prayer times, based on the idea that prayer is essentially a tasbīḥ. Thus, according to him, performing five prayers means the same as glorifying Allah. But this claim is not accepted by some scholars, as it contradicts the Miʽrāj incident, nor is it clarified.

Another issue causing the dispute mentioned above is the expression to أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآَنَ الْفَجْرِ “Pray from the zawal of the Sun to the darkness of the night and perform the sunrise prayer”, which is interpreted as dhuhr, asr, maghrib, isha and fajr prayers in the verse 78 of sūrah al-Isrā’, which was sent down in the 50th order after Qāf and Ṭā Hā. While the command “سَبِّحْ / glorify” in sūrahs Qāf and Ṭā Hā is interpreted by the mufassirs as a presumption for the five-time prayer, the corresponding “أَقِمِ الصَّلَاةَ / perform the prayer” command in sūrah al-Isrā’ clearly indicates the five-time prayer. It should also be noted that the question of when the five times prayer begins has a broad scale that exceeds the size of an article. For, this issue has a relationship with the Qur’ān and Tafsīr, as well as Ḥadīth and Sirah. In this article, we will focus on the words indicating the prayer and prayer times in the sūrahs that were sent down before al-Isrā’.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qur’ān, Mecca, Prayer, Time.

Tefsir Literatürü Işığında İsrâ Olayından Önce Nâzil Olan Sûrelerde Namaz

Öz

Namazın Mekke’de sabah ve akşam olmak üzere ikişer rekât kılındığına ve daha sonraları beş vakte çıkarıldığına dair hadis kitaplarında pek çok rivâyet bulunmaktadır. Genel kabul beş vakit namazın Mi‘rac hadisesini anlatan rivâyet dikkate alınarak Mi‘rac’dan sonra farz kılındığı yönündedir. Bununla beraber beş vakit namazın ne zaman başladığı hususunda müfessirler arasında ihtilaflar bulunmaktadır. Nüzûl tertiplerine göre İsrâ’dan önce nâzil olan Fâtiha, ‘Alak, Müzzemmil, Müddessir, ‘Alâ, Tîn, ‘Asr, Kevser, Necm, Mâ‘ûn, ‘Araf, Cin, Furkân, Fâtır, Meryem, Şu‘ara ve Neml Sûrelerinde namaz ibâdeti zikredilmesine rağmen bu sûrelerde namazın vakitleri konusunda doğrudan bir kelime bulunmamaktadır. Sadece bazı müfessirler ‘Asr sûresindeki “asr” kelimesini ikindi namazı vakti olarak yorumlamışlardır.

Namazın beş vakit olarak Mi‘rac’dan önce mi yoksa sonra mı başladığı konusundaki ihtilaflar, nüzûl tertiplerine göre İsrâ sûresinden önce nâzil olan ve muhtevasında beş vakit namaza işaret eden Kâf 39-40 ve Tâhâ 130. âyetlerinin tefsiri bağlamında şekillenmektedir. Müfessirler arasındaki bu ihtilafın çıkış noktası bu âyetlerde geçen “سَبِّحْ / tesbîh et” fiiline dayanmaktadır. Zîra bu fiili müfessirlerin bir kısmı “صَلِّ / namaz kıl” olarak tefsir ederken bir kısmı da normal “zikir ve tesbîh” olarak yorumlamıştır. Bu bağlamda Mukâtil b. Süleymân, Süfyân es-Sevrî, Taberî, İbn Ebî Hâtim, Semerkandî, İbn Ebî Zemenîn, Sa‘lebî, Mâverdî, Vâhidî, Sem‘ânî, İbn ‘Atiyye, Zemahşerî, Râzi, Beydâvî gibi müfessirler Kâf 39-40 ve Tâhâ 130. âyetlerinde geçen “سَبِّحْ / tesbîh et” emrini “صَلِّ / namaz kıl” şeklinde tefsir etmişlerdir. Bu müfessirlerden Kur’ân’ı baştan sona tefsir eden Mukâtil b. Süleymân’ın bu âyetlerdeki “سَبِّحْ / tesbîh et” fiiline “namaz kıl” anlamı vermiş olması dikkate değer bir husustur.

Yine bu müfessirler bazı farklılıklarla bu âyetlerde geçen “قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ / güneş doğmadan önce” ifadesini “sabah namazı”; “وَقَبْلَ الْغُرُوبِ / güneş batmadan önce” ifadesini “öğle ve ikindi namazları” ve “وَمِنَ اللَّيْلِ / gece saatlerinde” ifadesini de “akşam ve yatsı namazları” olarak açıklamışlardır. İzzet Derveze de Hz. Osmân’ın nüzûl tertibini esas alarak telif ettiği et-Tefsîru’l-Hadîs adlı eserinde zikredilen müfessirlerin yorumları üzerinden beş vakit namazın Mi‘rac’dan önce farz kılındığına dair görüş belirtmiştir. Ona göre bu iddianın temeli; namazın özünde bir tesbîh olduğu düşüncesinden hareketle bazı müfessirlerin Kâf 39-40 ve Tâhâ 130. âyette ifade edilen tesbîh vakitlerini beş vakit namaz olarak yorumlamalarıdır. Dolayısıyla ona göre beş vakit namazı kılmak Allah’ı tesbîh etmekle aynı anlama gelmektedir. Ancak bu iddia, Mi‘rac hadisesiyle çeliştiği için bazı âlimler tarafından kabul görmediği gibi tam olarak da açıklığa kavuşmuş değildir.

Söz konusu ihtilafa sebep olan bir başka husus da Kâf ve Tâhâ’dan sonra 50. sırada nâzil olan İsrâ sûresinin 78. âyetinde öğle, ikindi, akşam, yatsı ve sabah namazları olarak yorumlanan أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآَنَ الْفَجْرِ “Güneşin zevalinden gecenin karanlığına kadar namazı kıl. Bir de sabah namazını kıl” ifadesidir. Kâf ve Tâhâ sûrelerindeki “سَبِّحْ / tesbîh et” emri müfessirler tarafından beş vakit namaz için bir karîne olarak tefsir edilirken buna mukâbil İsrâ sûresindeki “أَقِمِ الصَّلَاةَ / namaz kıl” emri beş vakit namaza açık bir şekilde işaret etmektedir. Şunu da ifade etmek gerekir ki beş vakit namazın ne zaman başladığı konusu bir makalenin boyutunu aşacak nitelikte bir genişliğe sahiptir. Zira bu konunun Kur’ân ve tefsirlerin yanı sıra hadis ve siyerle de ilişkisi bulunmaktadır. Bu makalede İsrâ'dan önce nâzil olan sûrelerde geçen namaz ve namaz vakitlerine işaret eden kelimeler üzerinde durulacaktır.  

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'ân, Mekke, Namaz, Vakit

Kaynakça

• ‘Abduh, Muhammed - Rızâ, Muhammed Reşid. Tefsîru’l-menâr. 12 Cilt. b.y.: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme li’l-Kitâb, 1990.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd b. ‘Abdillâh el-Hüseynî. Rûhu’l-me‘ânî. thk. ‘Abdulbârî ‘Atiyye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. 12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1990.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissunne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ. Me‘âlimu’t-tenzîl. thk. ‘Abdurrezzâk el-Mehdî. 5. Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420.
• Beydâvî, Nâsıruddîn Ebû Sa‘îd ‘Abdullâh b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî. Envâru’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlı. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1418.
• Binol, Ali. “Kur’ân’da Geçen Tezekkî Kavramı Üzerine Bir Değerlendirme”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/11 (Haziran 2017), 185-206.
• Buhârî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. İsmâ‘îl. Sahîhu’l-Buhârî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Cessâs, Ahmed b. ‘Alî Ebû Bekr er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık el-Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1405.
• Demirci, Muhsin. Kur’ân Tefsirinde Farklı Yorumlar. 3 Cilt. İstanbul: İfav Yayınları, 2017.
• Derveze, Muhammed ‘İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1383.
• Ebû ‘Ubeyde, Ma‘mer b. el-Müsennâ et-Teymî el-Basrî. Mecâzu’l-Kur’ân. thk. Muhammed Fuâd Sezgin. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1381.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eşa‘s. Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ebûssuûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafâ el-‘İmâdî. İrşâdu’l-‘akli’s-selîm. Beyrut - Lübnân: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2010.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. ‘Abdillâh b. Manzûr ed-Deylemî. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf en-Necâtî vd.. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayımcılık, 1995.
• Harman, Ömer F. “İslâmiyet ve Kudüs”. Milel ve Nihal 16/1 (2019), 9-30.
• Hâzin, ‘Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm. Lubâbu’t-te’vîl. thk. Muhammed ‘Alî Şâhîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru Sahnûn li’n-Neşr ve’t-Tevzi‘, ts.
• İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed ‘Abdülhak b. Gâlib b. ‘Abdirrahmân. el-Muharreru’l-vecîz. thk. ‘Abdusselâm ‘Abduşşâfî Muhammed. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1422.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed ‘Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Arabistan: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419.
• İbn Ebî Zemenîn, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. ‘Abdillâh b. ‘Îsâ. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîz. thk. Ebû ‘Abdillâh Hüseyin b. ‘Ukkâşe - Muhammed b. Mustafâ el-Kenz. 5 Cilt. Mısır: el-Fârûku’l-Hadîse, 2002.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn ‘Abdülmelik. es-Sîretu’n-nebeviyye. thk. Mustafâ eş-Şekkâ vd.. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-hayr, 1995.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed ‘Abdullâh b. Müslim ed-Dîneverî. Garîbü’l-Kur’ân. thk. Sa‘îd el-Lihâm. b.y.: y.y., ts.
• İbn Mâce, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• İbn Mücâhid, Ebu’l-Haccâc el-Mahzûmî. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed ‘Abdüsselâm Ebu’n-Nîl. Mısır: Dâru’l-Fikri’l-İslâmiyyi’l-Hadîse, 1989.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâluddîn ‘Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr. thk. ‘Abdurrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1422.
• Kurtubî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmiu‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• Kuşeyrî, ‘Abdülkerîm b. Hevâzin b. ‘Abdilmelik. Letâifü’l-işârât. thk. İbrâhîm el-Besyûnî. 3 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme li’l-Kitâb, ts.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen ‘Alî b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-‘uyûn. 6 Cilt. Beyrut - Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2012.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayanî vd.. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Ahmed Ferîd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nesâî, Ebû ‘Abdirrahmân Ahmed b. Şu‘ayb. Sünen. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nîsâbûrî, Nizâmuddîn el-Hasen b. Muhammed b. el-Hüseyn el-Kummî. Garâibu’l-Kur’ân. thk. Zekeriyyâ ‘Umeyrât. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1416.
• Olgun, Tahir. Müslümanlıkta İbâdet Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1998.
• Öztürk, Mustafa - Ünsal, Hadiye. Kur’ân Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Râzî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. ‘Ömer Fahruddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân. thk. el-İmâm Ebî Muhammed b. ‘Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Bahru’l-‘ulûm. 3 Cilt. b.y.: y.y., ts.
• Süfyân es-Sevrî, Ebû ‘Abdillâh b. Saî‘d b. Mesrûk el-Kûfî. Tefsîru Süfyân es-Sevrî. Beyrut - Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1983.
• Şimşek, M. Sait. Hayat Kaynağı Kur’ân Tefsiri. 5 Cilt: İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu‘l-beyân. thk. Sıdkı Cemîl el-‘Attâr. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2001.
• Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ b. Sevre. Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. ‘Abdillâh b. Yûnus b. Refî‘. Tefsîru’t-Tüsterî. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1423.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen ‘Alî b. Ahmed b. Muhammed b. ‘Ali en-Nîsâbûrî. el-Vecîz. thk. Safvân ‘Adnân Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-Kalem - ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1415.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Yenda Yayınları, 2001.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1995.