The Style Of Mustathnā Munḳaṭiʿ İn The Qur’ān And Its Equivalent In Qur’ān Translations

Yıl 2021, Sayı: 16, 451 - 482, 30.06.2021

Servet Demirbaş

https://doi.org/10.18498/amailad.896271

Cited By: 1

Öz

This study focuses on the exclusion named mustathnā munḳaṭiʿ (it is an exclusion wherein the thing being excluded is actually not part of the group), which is widely used in the Arabic language and the Qur’ān, and examines the equivalents of its meanings expressed in terms of grammar and rhetoric to Turkish Qur’ān translations. One of the important elements in understanding the Qur’ān from its original Arabic text and its translations made in different languages is the phenomenon of language. One of the important styles of the Arabic language and the Qur’ān is the mustathnā munḳaṭiʿ. It is important to know all aspects of this style in understanding the meanings of the verses and understanding the decrees they express. The exception is generally in two parts: muttaṣil and munḳaṭiʿ. Linguists have reached different definitions and different conclusions since they evaluate whether the exception is muttaṣil or munḳaṭiʿ from different perspectives. The type of exception commonly used in the Qur’ān is the mustathnā muttaṣil. The most obvious feature of this is to exclude something from the rule of the general. However, another type of exception, the mustathnā muttaṣil, differs from the mustathnā munḳaṭiʿ in many ways. It is common to use exceptionally muttasil. On the other hand, its use is rare. Most importantly, “illā”, which is the preposition of exception in the mustathnā munḳaṭiʿ, does not mean in its own sense, but means “lākin”, which is used to eliminate misunderstanding by removing some negative thoughts that may occur in the mind of the addressee in the previous sentence. Since the purpose in the mustathnā munḳaṭiʿ is to prevent misunderstanding that may occur in the mind of the addressee in the first sentence, it does not have the feature of allocating the previous provision. It contains important meanings in terms of mustathnā munḳaṭiʿ style and the science of rhetoric. This style is discussed under the following literary arts in the science of badīʿ (rhetorical embellishment): Ta’kīd al-madḥ bimā yushbih adz-dzham and ta’kīd adz-dzham bimā yushbih al-madḥ, is a style of language that aims to praise but is presented in expressions that resemble a form of insult and vice versa. This literary style ensures that after the negative satire statement, the phrase of praise comes while awaiting satire; on the other hand, after the positive statement of praise, when praise is awaited, the phrase satire comes and thus has a great impact on the interlocutors.

While translating the Qur’ān into any language, it is important to pay attention to mustathnā munḳaṭiʿ style and to include it in translation studies within the language possibilities. Since it is not possible for those who do not speak Arabic to understand the Quran from the Arabic text, translation and translation studies are important. Translation and translation studies have increased rapidly with the Republic period. When examining the works performed, it is seen that the mustathnā in some verses is confused with the the mustathnā muttaṣil. In many verses where there is a preposition of exception, the difference between the types of exceptions was not observed and it was translated with the word "only", which is a stereotypical expression, excluding the previous verdict. This situation causes difficulties in terms of translation since it cannot meet the main meaning, style, rhetoric and decree that is intended to be expressed in the verse. Since the volume of the article is limited, a certain number of articles were examined. In the works prepared by Elmalılı Hamdi Yazır, Mustafa Öztürk and Hayreddin Karaman, it was observed that the mustathnā munḳaṭiʿ style was generally reflected in accordance with Arabic grammar and rhetoric. However, Süleyman Ateş, Halil Altuntaş, Muzaffer Şahin and Hasan Tahsin Feyizli were less able to reflect this style on their translations. It would be appropriate to translate the verses that have a mustathnā muttaṣil with expressions such as " however, except, and other than this…” in order to distinguish them from each other while translating the exclusives with different meaning into Turkish. In the translation of the verses with mustathnā munḳaṭiʿ, it would be appropriate to bring a khabar taqdīrī (unpronounced predicate) together with using expressions such as "but, yet" in order to emphasize that the preposition “illā” means “lākin”.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qur’ān, Arabic Language, Mustathnā Munḳaṭiʿ, Qur’ān translations

Kur’an-ı Kerim’de Müstesnâ Munkatı‘ Üslûbu ve Meâllere Yansıması

Öz

Bu çalışma Arap dilinde ve Kur’an-ı Kerim’de yaygın olarak kullanılan müstesnâ munkatı‘ üslûbunun gramer ve belâgat yönünden ifade ettiği manaların Türkçe meâllere yansımalarını incelemektedir. Kur’an-ı Kerim’i gerek Arapça metninden gerekse farklı dillerde yapılan tercümelerinden anlamada önemli unsurlardan biri dil olgusudur. Arap dilinin ve Kur’an-ı Kerim’in önemli üsluplarından biri de müstesnâ munkatı‘dır. Bu üslûbun bütün yönleriyle bilinmesi ayetlerin içerdiği manaları anlamada ve ifade ettikleri hükümlere vakıf olmada önemlidir. Müstesnâ, genel olarak muttasıl ve munkatı‘ olmak üzere iki kısımdır. Dil bilimciler müstesnânın muttasıl ya da munkatı‘ olmasını farklı bakış açılarıyla değerlendirdikleri için farklı tanımlara ve farklı sonuçlara ulaşmışlardır. Kur’an-ı Kerim’de yaygın olarak kullanılan istisna çeşidi muttasıl müstesnâdır. Bunun da en bariz özelliği, bir şeyi genelin hükmünden hariç bırakmaktır. Fakat diğer bir istisna türü olan müstesnâ munkatı‘ birçok yönden müstesnâ muttasıldan ayrılmaktadır. Müstesnâ muttasıl, kullanımı yaygın, asıl, hakiki, bütün istisna edatlarının kullanıldığı, farklı i‘rab vecihlerinin uygulandığı istisna çeşididir. Buna karşılık, müstesnâ munkatı‘, kullanımı nadir, mecâzî, bütün istisna edatlarının kullanılmadığı, sadece nasb i‘râbının uygulandığı ve müstesnânın, müstesnâ minhe dâhil olmadığı istisna çeşididir. En önemlisi de müstesnâ munkatı‘da istisna edatı olan الا kendi anlamında değil, kendisinden önce geçen cümlede muhatabın zihninde oluşabilecek bazı olumsuz düşünceleri kaldırarak yanlış anlaşılmayı ortadan kaldırmak için kullanılan لكنّ manasınadır. Munkatı‘ müstesnâda maksat, ilk cümlede muhatabın zihninde oluşabilecek yanlış anlaşılmanın önüne geçmek olduğu için önceki hükmü tahsis etme özelliği yoktur. Belagat ilmi açısından da önemli manalar içeren müstesnâ munkatı‘ üslûbu, bedi‘ ilmi bünyesindeki edebî sanatlardan te’kîdü’l-medh bimâ yüşbihü’z-zem yani yergiye benzeyen üslûpla övgüyü pekiştirmek ve te’kîdü’z-zem bimâ yüşbihü’l-medh yani övgüye benzeyen üslûpla yergiyi pekiştirmek başlıkları altında incelenmiştir. Bu edebî yönün güzelliği, olumsuz yergi sıfatından sonra yergi beklenirken övgü sıfatının gelmesi ya da olumsuz övgü sıfatından sonra övgü beklenirken, yergi sıfatının gelmesi muhataplarda büyük bir etki meydana getirmesindendir.

Müstesnâ munkatı‘ üslûbunun her yönüyle bilinmesi ve Türkçenin dil imkanları dahilinde meâllere yansıtılması önemli görevler arasındadır. Arapça bilmeyenlerin Kur’an-ı Kerim’i Arapça metninden anlamaları mümkün olmadığı için tercüme ve meâl çalışmaları önem arz etmektedir. Tercüme ve meâl çalışmaları Cumhuriyet dönemiyle birlikte hızlı bir şekilde artış göstermiştir. Yapılan meâl çalışmaları incelendiğinde bazı ayetlerdeki munkatı‘ müstesnânın muttasıl müstesnayla karıştırıldığı görülür. İstisna edatının olduğu birçok ayette istisna türleri arasındaki fark gözetilmeden müstesnâ önceki hükümden hariç bırakılarak yaygın ifade olan “ancak” Türkçe karşılığıyla tercüme edilmiştir. Bu durum, ayette ifade edilmek istenen asıl manayı, üslûbu, belâgati ve ahkâmı her zaman karşılayamadığı için tercüme açısından sıkıntılar ortaya çıkmaktadır. Makalenin hacmi gereği incelenen sınırlı sayıdaki meâllere bakıldığına Elmalılı Hamdi Yazır, Mustafa Öztürk ve Hayreddin Karaman vd. nin hazırladığı meâllerin müstesnâ munkatı‘ üslûbunu Arap gramerine ve belâgatine genellikle uygun olarak yansıttıkları gözlemlenmiştir. Ancak Süleyman Ateş, Halil Altuntaş ile Muzaffer Şahin ve Hasan Tahsin Feyizli, müstesnâ munkatı‘ üslûbunu meâllere daha az yansıtabilmişlerdir. Aralarında anlam farkı olan müstesnâ çeşitlerini Türkçeye çevirirken bunları birbirinden ayırmak için kendisinde müstesnâ muttasıl üslûbu bulunan ayetleri “ancak, hariç, dışında ve başka” gibi ifadeleri kullanmak isabetli olacağı gibi kendisinde müstesnâ munkatı‘ olan ayetlerin tercümesinde الا edatının لكنّ manasına olduğunu öne çıkarmak için “fakat ve ama” ifadelerini kullanmakla birlikte takdiri bir haber getirmek yerinde olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'an, Arap Dili, Müstesnâ Munkatı‘, Meâl

Kaynakça

• Ahfeş el-Evsat, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade. Meâni’l-Kur’ân. thk. Hüdâ Mahmûd Karâ‘h. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hânci, 1. Basım, 1414/1990.
• Albayrak, Halis. Tefsir Usûlü. İstanbul: Şule Yayınları, 2014.
• Antâkî, Muhammed. el-Muhît fî asvâti’lArabiyyeti ve nahviha ve sarfiha. Beyrut: Dâru’ş-Şarki’l-Arabî, 2011.
• Aydar, Hidayet. Kur’an’ın Tercümesi Meselesi. İstanbul: Kur’an Okulu Yayıncılık, 1996.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed. Me‘alimu’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr - Süleyman Müslim el-Harş. 8 Cilt. Riyâd: Dâru Tayyibe, 1. Basım, 1409/1989.
• Beyzâvî, Nâsûriddîn Ebu’l-Hayr Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. 2 Cilt. Kahire: Matbaatü Mustafâ el-Bâbî, 2. Basım, 1388/1968.
• Câmî, Nûreddîn Abdurrahmân. Molla Câmî (el-Fevâidü’z-zıyâiyye). İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, ts.
• Cevherî, İsmail b. Hammad. Tâcü’l-Luğa ve’s-Sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1. Basım, 1399/1979.
• Durmuş, Zülfikar. Kur’an’ın Türkçe Tercümeleri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2007.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf. İrtişâfu’d-darab fî lisâni’l-arab. thk. Receb Osmân Muhammed - Ramadân Abdüttevvâb. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 1418/1998.
• Ebüssuud, Muhammed b. Muhammed el-İmadî. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kur’ân-i’l-Kerîm. 9 Cilt. Kahire: Dâru’l-Mushaf, ts.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyya Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1403/1983.
• Feyzü’l-Furkan Kur’an-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. çev. Hasan Tahsin Feyizli. İstanbul: Server İletişim, 4. Basım, 2007.
• Firuzâbâdî, Mecidüddîn Muhammed b Ya‘kûb. el-Kâmûsu’l-Muhît. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1. Basım, 1429/2008.
• Galâyînî, Mustafa. Câmiu’d-dürûsi’l-Arabiyye. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1993.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1. Basım, 1984.
• İbn Atıyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Abdirrahmân. el-Muharraru’l-vecîz. thk. Abdüsselam Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1422/2001.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Lüma‘ fi’l-Arabiyye. thk. Fâiz Fâris. Kuveyt: Dâru’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, ts.
• İbn Mâlik et-Tâî, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh. Şerhu’t-Teshîl. thk. Abdurrahmân es-Seyyid - Muhammed Bedvî el-Mahtûn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Hicr li’t-Tabâah, 1410/1990.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1. Basım, 1404/1984.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer. Kâfiye. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2011.
• İbnü’l-Mu‘tez, Ebû Abdillâh. el-Bedî‘. thk. İrfân Mataracı. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübü’s-Sekâfiyye, 1433/2012.
• İbnü’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Abdilmelik b. Muhammed. el-Usûl fi’n-nahv. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs. el-İstignâ fi’l-istisna. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1406/1986.
• Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân. Telhîsü’l-miftâh. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, ts.
• Kur’an-ı Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. çev. Mustafa Öztürk. Ankara: Otto, 1. Basım, 2008.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. Hayrettin Karaman vd.. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Basım, 2020.
• Kur’an-ı Kerim ve Yüce Meâli. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah Abdülmuhsin et-Türkî. 22 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1427/2009.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Te’vîlâtü Ehi’s-sünneh. thk. Fâtıma Yûsuf el-Haymî. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1425/2004.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Ahmed Ferîd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1424/2002.
• Müberred, Ebu’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd el-Ezdî. el-Muktedab. thk. Muhammed Abdülhak Azîme. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl. thk. Yûsuf Ali Büdeyvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1. Basım, 1410/1998.
• Pak, Zekeriya. “Meâllerdeki Çeviri Sorunları Üzerine Bir Örnek: Kur’an’da Aynı Anlamı İçeren Mükerrer Kalıpların Farklı Tercümesi”. İslâmî Araştırmalar Dergisi, 17/1 (2004), 27-39.
• Radıyyüddîn, Muhammed b. el-Hasen. Şerhu’r-Radî li Kâfiyeti İbni’l-Hâcib. thk. Yahya Beşîr Mısrî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1417/1996.
• Rağıb el-Isfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fi garîbi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1. Basım, 2010.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1413/1997.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed el-Ma‘rûf bi’l-İmâm. el-Keşfü ve’l-beyân. thk. Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1422/2002.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb (Kitâbu Sîbeveyh). thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 5 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hânci, 1408/1988.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî. Fethu’l-kadîr. thk. Abdurrahmân Umeyre. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Vefâ, 1.Basım, ts.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. es-Sirâcü’l-münîr. 4 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Mısrıyye, 1285.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1971.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Meânî’l-Kur’ân. thk. Abülhalîl Abduh Şiblî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1408/1988.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Basım, 1427/2006.