The Place and Zakat of Cryptocurrencies in Islamic Economic Law

Yıl 2024, Sayı: 24, 298 - 337, 30.12.2024

Yahya Bilginer

https://doi.org/10.18498/amailad.1508130

Öz

The concept of money has evolved over time in line with changing needs and advancements in technology. With the introduction of electronic money, cryptocurrencies have garnered widespread interest, influencing individuals, savers, and even governments. Consequently, cryptocurrencies require examination not only from the perspectives of information technology and economics but also in terms of religion and law. As these currencies become increasingly common in daily life, Islamic jurists have formed both positive and negative opinions regarding their usage. Legal transactions inherently carrying significant uncertainty, with a high risk of deception and fraud, and lacking any form of guarantee, leading to unjust and unearned enrichment of certain groups, are not in line with the general principles of Islamic law. Accordingly, some have expressed negative opinions about these currencies. However, others have provided positive feedback due to certain advantages they offer. These include secure blockchain systems and the ability to facilitate cheaper, faster, and instantaneous money transfers compared to traditional banking. When considering their positive aspects, cryptocurrencies are seen as a store of value and are deemed permissible for circulation, similar to foreign currencies or gold. Some economists and Islamic jurists argue that for cryptocurrencies to be accepted as money, they must be issued by a reputable authority such as the state, asserting that only in this way can they gain legitimacy. Based on this argument, they claim that the use of cryptocurrencies is not legitimate or lawful. However, in recent times, it has been observed that governments have introduced regulations to counter such claims. The argument that cryptocurrencies do not hold equivalent value compared to traditional fiat currencies is not valid proof of their illegitimacy. In fact, fiat currencies themselves lack intrinsic equivalents, yet they are widely used and hold value as an investment tool. More importantly, cryptocurrencies do not involve interest, which is a crucial factor in determining their legitimacy within Islamic economics. In general, the use of cryptocurrencies is considered legitimate based on these factors, and zakat should also be paid on them. Zakat is a religious obligation and one of the five pillars of Islam, aimed at redistributing wealth from wealthy Muslims with a certain amount of assets to those in need, thereby promoting social justice. With the recent advancements in the financial sector, new circumstances have emerged that require zakat to be applied in different ways. One such situation is the application of zakat to cryptocurrencies. Whether the use of cryptocurrencies as a type of zakat is permissible depends on whether they are widely accepted as a medium of exchange and a measure of value, as well as whether they provide users with confidence regarding their source. Naturally, it is also essential to consider whether cryptocurrencies involve uncertainty, are used for deceptive purposes, or contribute to unjust enrichment. These factors determine whether cryptocurrencies can be considered a suitable medium of exchange for zakat purposes. Taking all these into account, this study aims to examine the place of cryptocurrencies, which are becoming increasingly significant in today's economic life, within Islamic economics and zakat. The critical aspect of this study is whether zakat should be paid on these currencies, which are becoming widespread in Muslim societies and are increasingly being used by individuals as both a medium of exchange and a store of value. In terms of Islamic economics, the key consideration in the buying, selling, and use of cryptocurrencies as a medium of exchange is that they must not involve any uncertainty, deception, unjust enrichment, or interest. Based on this assumption, the study will examine the relationship between cryptocurrencies and zakat, one of the fundamental religious obligations in Islamic law, using qualitative data analysis and inductive reasoning methods.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Money, Cryptocurrency, Blockchain Technology, Zakat

İslâm İktisadında Kripto Paraların Yeri ve Zekâtı

Öz

Para kavramı, değişen ihtiyaçlara ve teknolojideki gelişmelere uygun olarak zaman içinde evrim geçirmiştir. Elektronik paranın kullanılmaya başlanmasıyla birlikte kripto paralar yaygın bir ilgi görmüş, bireyleri, tasarruf sahiplerini ve hatta hükümetleri etkilemiştir. Bunun sonucu olarak kripto paralar sadece bilişim ve ekonomi açısından değil, aynı zamanda din ve hukuk açısından da incelenmeyi gerektirmiştir. Günlük hayatta yaygınlaşmaya başlamasından dolayı bu paraların kullanımıyla ilgili İslâm hukukçularının olumlu ve olumsuz fikirlere varmışlardır. Kendi özünde ciddi belirsizlikler taşıyan, aldanma ve aldatma riski ileri düzeyde olan, dolayısıyla herhangi bir güvencesi bulunmayan, belirli kesimlerin haksız ve sebepsiz zenginleşmesine yol açan her tür hukuki işlem, İslâm hukukunun genel prensiplerine uygun olmadığından bu paralarla ilgili olumsuz görüş beyan edenler yanında, bazı avantajlarından dolayı olumlu görüş beyan edenler de olmuştur. Zira bu paralar güvenli blok zinciri sistemleri, geleneksel bankacılığa kıyasla daha ucuz, hızlı ve anlık para transferine olanak sağlamaktadır. Olumlu yönleri göz önünde bulundurulduğunda kripto paraların bir değer saklama aracı olarak görülüp tıpkı döviz ya da altın gibi tedavülde kullanılması da caiz görülmektedir. Ekonomistlerden ve İslâm hukukçularından bazıları, kripto paraların, para olarak kabul edilmesi için devlet gibi saygın bir otorite tarafından basılması gerektiğini savunarak, bu paraların ancak bu şekilde meşruiyet kazanabileceğinden bahisle, bu paraların kullanımlarının meşru/hukuki olmadığını iddia etmişlerdir. Ancak son zamanlarda devletlerin, bu iddiaları bertaraf edici düzenlemeler yaptıkları görülmektedir. Kripto para birimlerinin geleneksel itibari para birimlerine kıyasla eşdeğer bir değere sahip olmadığı argümanı, gayri meşru olduklarına dair geçerli bir kanıt değildir. Aslında, kâğıt para birimleri de bilinen eşdeğerlerden yoksundur, ancak yaygın olarak kullanılmakta ve bir yatırım aracı olarak değer taşımaktadır. Daha da önemlisi, kripto para birimleri faiz içermez, bu da İslâm ekonomisi içindeki meşruiyetlerini belirlemede çok önemli bir faktördür. Genel olarak, kripto para birimlerinin kullanımı bu faktörlere dayalı olarak meşru görülerek zekâtı da verilmelidir. Zira zekât, belirli bir mal varlığı değerine sahip olan Müslüman zenginlerden, ihtiyaç sahiplerine serveti yeniden dağıtmayı amaçlayan, sosyal adaleti sağlayan dinî bir vecibe ve İslâm’ın beş şartından biridir. Son zamanlarda finans sektörünün gelişmesiyle birlikte zekâtın farklı şekillerde uygulanmasını gerektiren yeni durumlar ortaya çıkmıştır. Bu durumlardan biri de zekâtın kripto paralara uygulanmasıdır. Kripto para birimlerinin bir zekât türü olarak kullanılmasının caiz olup olmadığı, bunların bir değişim ve değer ölçüsü olarak genel kabul görüp görmediğine ve kullanıcılara kaynağı konusunda güven verip vermediğine bağlıdır. Elbette ki kripto para birimlerinin belirsizlik içerip içermediği, aldatma amacıyla kullanılıp kullanılmadığı veya sebepsiz zenginleşmeye katkıda bulunup bulunmadığı da dikkate alınmalıdır. Bu faktörler, kripto para birimlerinin zekât amaçları için uygun bir değişim aracı olarak kabul edilip edilemeyeceğini belirler. Bütün bunlar göz önünde bulundurularak çalışmada, günümüzde ekonomik hayatta önemli bir yere sahip olmaya başlayan kripto paraların İslâm iktisadındaki yeri ve zekâtı ortaya konulmaya çalışılacaktır. Çalışma bakımından önemli olan husus, Müslüman toplumlarda da yaygınlaşmaya başlayan, kullanıcıların kıymet atfederek hem mübadele hem de değer saklama aracı olarak kullanmaya başladıkları bu paraların, zekâtının verilip verilmeyeceğidir. İslâm iktisadı bakımından kripto paraların alım-satımında ve mübadele aracı olarak kullanılmasında dikkat edilmesi gereken husus, bunların herhangi bir belirsizlik, aldatma, sebepsiz zenginleşme veya faiz içermemesidir. Bu varsayımdan hareketle çalışmada, nitel veri analizi ve istikrâ (tümevarım) yöntemleri kullanılarak, kripto paralarla İslâm hukukunda temel şer’î görevlerden biri olan zekât ilişkisi ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Para, Kripto Para, Blockchain Teknolojisi, Zekât

Kaynakça

• Adam, Mufti Faraz. “Bitcoin: Shariah Compliant”. Erişim 4 Kasım 2024. https://afinanceorg.wordpress.com/wp-content/uploads/2017/08/research-paper-on-bitcoin-mufti-faraz-adam.pdf
• Adam, Mufti Faraz. “Shariah Controls on Crypto Market Manipulation”. Erişim 20 Mayıs 2023. https://amanahadvisors.com/shariah-controls-on-crypto-market-manipulation/
• Allâm, Şevkî İbrahim. “Bitcoin ve Ticareti”. Erişim 12 Ocak 2024. https://www.dar-alifta.org/ar/fatawa/14139/%D8%AA%D8%AF%D8
• Akîl, Abdullah b. Muhammed b. Abdülvehhab. “el-Ahkâmu’l- Fıkhiyyetü’l-Muteallika bi’l Amelâti’l-Elektruniyye”. Erişim 15 Nisan 2023. https://iefpedia.com/arab/wp-content/uploads/2018/01/Bitcoin4.pdf
• Akgündüz, Ahmet. “Para Çeşitleri ve Gelecek Yüzyılda Paranın Yeri”. Erişim 26 Mayıs 2023. http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/ahmet/039/
• Akyıldız, Ali. “Para”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/163-166. İstanbul: TDV Yayınları, 2007. https://islamansiklopedisi.org.tr/para
• Al-Quradaghi, Ali. “Bitcoin”. Erişim 20 Mart 2023. https://iefpedia.com/arab/wp-content/uploads/2018/05/Bitcoin-ali.quradaghi.pdf
• Alkış, Alpaslan. “İslâm Hukuku Açısından Bitcoin ve Kripto Para”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2018), 69-90. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/611153
• Alpago, Hasan. “Bitcoin’den Selfcoin’e Kripto Para”. Uluslararası Bilimsel Araştırma Dergisi 3/2 (2018), 411-428. https://doi.org/10.21733/ibad.419462
• Âşûr, Muhammed Tahir. İslâm Hukuk Felsefesi. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Aybakan, Bilal. “Mebî‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/212-214. Ankara: TDV Yayınları, 2003. https://islamansiklopedisi.org.tr/mebi
• Aybakan, Bilal. “Nakit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/324 – 326. İstanbul: TDV Yayınları, 2006. https://islamansiklopedisi.org.tr/nakit
• Bardakoğlu, Ali. “İstishâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/376-381. İstanbul: TDV Yayınları, 2001. https://islamansiklopedisi.org.tr/istishab
• BDDK, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. "25/11/2013 tarih ve 2013/32 sayılı Karar". Erişim 06 Kasım 2024. https://www.bddk.org.tr/Duyuru/EkGetir/510?ekId=530
• BDDK, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. “Bitcoin Hakkında Basın Açıklaması”. Erişim 17 Şubat 2023. https://www.bddk.org.tr/Duyuru/Detay/510
• Bilgili, İsmail. “İslâm Hukukunda Ma’dum’un Satışı”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 8 (2006), 211-238.http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D02533/2006_8/2006_8_BILGILII.pdf
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1970.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslâm İlmihâli. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Candan, Abdurrahman - Yaşlak, Halil İbrahim. “İslâm Hukukunda Para Kavramına ve Paranın Yeri”. ed. Cem Korkut. İslâm İktisadında Para Bakırdan Dijitale. Ankara: TDV Yayınları: 2020, 257-292.
• Çelikdemir, Neşe Çoban - Çetin, Abdurrahman. “Altın Bankacılığı ve Altın İşlemlerin Muhasebeleştirilmesi”. Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi 17/2 (2015), 11-32. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/224031
• Çetin, Abdurrahman. “İslâmi Esaslara Uygun Kripto Para Önerisi: İslâmi Coin (ISCOIN)”. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi 12/22 (2020), 63-89. https://doi.org/10.14784/marufacd.688429
• Çetinkaya, Şahin. “Kripto Paraların Gelişimi ve Para Piyasalarındaki Yerinin Swot Analizi İncelenmesi”. Uluslararası Ekonomi ve Siyaset Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi 2/5 (2018), 11-21. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/619560
• Dalgın, Nihat. “Zekât Hükümleri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/16 (Ağustos 2004), 43-72. https://doi.org/10.17120/omuifd.64567
• DİB. “Kripto paraların kullanımının Dinî hükmü nedir?” Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı. Erişim 12 Ocak 2024. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/1375/kripto-paralarin-kullaniminin-dinî-hukmu-nedir
• Doğan, Hasan. “İslâm Hukuku Açısından Kripto Paralar ve Blockchain Şifreleme Teknolojisi”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 26/2 (2018), 225-253. https://doi.org/10.15337/suhfd.428561
• Donanimhaber. “Sadaka ve Zekâtta Kripto Para Dönemi Başlıyor”. Erişim 24 Mayıs 2023. https://www.donanimhaber.com/Sadaka-ve-zektta-kripto-para-donemi-basliyor--999822
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle İslâm İlmihali. İstanbul: Erkam Yayınları, 1998.
• Döndüren, Hamdi. “İslâm’da Para-Kredi Faiz ve Enflasyon İlişkileri”. İslâmi Araştırmalar Dergisi 3 (1987), 56-70. https://isamveri.org/pdfdrg/D00064/1987_3/1987_3_DONDURENH.pdf
• Ege, Börteçin. “Sanal Dünyanın Gerçek Parası: Bitcoin”. Bilim ve Teknik (Kasım 2013), 22-26.
• Eğri, Taha - Orhan Zeyneb Hafsa (ed.), İslam İktisadında Para, (İstanbul: İktisat Yayınları, 2020), 14; Cem Korkut, “İslâm Hukukunda Para Kavramına ve Paranın Yeri”, ed. Cem Korkut, İslâm İktisadında Para Bakırdan Dijitale (Ankara: TDV Yayınları: 2020), 16.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Ergin, Feridun. Para Siyaseti. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, 1969.
• Erkal, Mehmet. “Madeni Para, Banknot ve Kâğıt Para Mübadelesinde Faiz”, Para, Faiz ve İslam. 161-182. İstanbul: İslâmi İlimler Araştırma Vakfı Yayınları, 1987.
• Erkal, Mehmet. “İslâm’ın İlk Devirlerinde Para ve Zekât Nisâbının Hesaplanması”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1985), 78-101. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/162500
• Erkal, Mehmet. “Zekât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/197-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2013. https://islamansiklopedisi.org.tr/zekat
• Erturhan, Sabri. “Zekât ve Kurbanda Kıymet Ödemesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2006). https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/574896
• Gözübenli, Beşir. “Para Kavramına İslâmi Yaklaşım Üzerine Bazı Düşünceler”. Para, Faiz ve İslâm. ed. Sabri Orman. 69-78. İstanbul: İslâmi İlimler Araştırma Vakfı Yayınları, 1987.
• Gültekin, Yaşar - Bulut, Yetkin. “Bitcoin Ekonomisi: Bitcoin Eko-Sisteminden Doğan Yeni Sektörler ve Analizi”. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/3 (2016), 82-92. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/978004
• Güney, Necmeddin. “İslâm Hukukunda Para Kavramına Genel Bir Bakış”. İslâmi Finans ve Finansal Teknolojiler, (Fintech), Blokzincir-Akıllı Sözleşmeler-Kripto Paralar. ed. Murat Şimşek - Mahmut Samar. 9-19. Konya: NEÜ Yayınları, 2020.
• Hacak, Hasan. “Mal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/461-465. Ankara: TDV Yayınları, 2003. https://islamansiklopedisi.org.tr/mal
• Haddad, Haitham bin Jawad. “Şifrelenmiş Elektronik Para Birimi Bitcoin”. Erişim 28 Mayıs 2023. https://dorar.net/article/1982
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muhtâr ’ala Dürri’l-muhtâr şerhü Tenviri’l-ebsâr. 6 Cilt. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî, 2. Basım, 1966.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn, Fethu’l-kadîr, (Mısır: Şirketü Mektebe ve Matbaatü Mustafa, 1970), 2/153.
• İbn Kudâme, Muvaffaküddin. el-Muğnî. 15 Cilt. Riyad: Dârü’l-Âlemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1997.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl. Lisanü'l-Arab. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-maarif, t.y.
• el-Mergīnânî, Burhâneddin. el-Hidaye. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi ’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• el-Kâsânî, Alâüddîn. Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi. 7 Cilt. Mısır: el-Matbaatu’l-İlmiyye, 1989.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktsid. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadis, 2004. Islamway. “İslâm Ekonomi Formunun Bitcoin Yasallığına İlişkin Açıklaması”. Erişim 02 Mayıs 2023. https://ar.İslâmway.net/book/295866
• Kāsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd. Kitâbü’l-Emvâl. thk. Muhammed Ammare. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1989.
• Kahveci, Nuri - Bilginer, Yahya. “Çağdaş İslâm Hukukçularının Kripto Paraların Meşruiyetine Dair Görüşlerinin Analizi”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (2021), 257-285. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.894874
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1986.
• Karaman, Hayreddin. İslâm’ın Işığında Günün Meseleleri. 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Karaman, Hayreddin. Ana Hatlarıyla İslâm Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Karaman, Hayreddin. “Sanal Para (Bitcoin, Bitpara)”. Erişim 20 Mayıs 2023. https://www.yenisafak.com/yazarlar/hayrettinkaraman/sanal-para-bitcoin-bitpara-2041314
• Kaya, Süleyman. “Kripto Para Birimleri ve Fıkhi Açıdan Değerlendirilmesi”. İSEFAM (2018). Erişim 20 Mayıs 2023.https://isefam.sakarya.edu.tr/wp-content/uploads/2022/10/Kripto-Para-Birimleri-ve-fikhi-Acidan-Degerlendirilmesi.pdf
• Kur’an Kerim Meâli. çev. Hayreddin Karaman. Ankara: TDV Yayınları, 8.Baskı, 2003.
• Koca, Ferhat. “Mefsedet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/356-358. Ankara: TDV Yayınları, 2003. https://islamansiklopedisi.org.tr/mefsedet
• Komisyon. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, 1308.
• Komisyon. el-Fetâvâyi’l-Hindiyye. 5 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kitabi’l İlmiyye, 2000.
• Komisyon. “İslâm Ekonomi Formu’nun Bitcoin’in Yasallığına İlişkin Açıklama”. Erişim 17 Nisan 2024. https://ar.islamway.net/book/29586
• Korkut, Cem. “İslâm Hukukunda Para Kavramına ve Paranın Yeri”, ed. Cem Korkut, İslâm İktisadında Para Bakırdan Dijitale. Ankara: TDV Yayınları: 2020, 1-28.
• NEÜ, Necmettin Erbakan Üniversitesi. “Helal Finans Açısından Kripto Paralar Çalıştayı Sonuç ve Değerlendirme Raporu”. Erişim 21 Mayıs 2023. https://www.erbakan.edu.tr/ilahiyat/haber/4483
• Mevsilî, Ebü’l-Fadl Abdullah b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-Ta’lili’l-Muhtâr. 5 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
• Mahomed, Ziyaad. (2018, 9 6). Islamic Finance: Is cryptocurrency halal? TheEdge. Erişim 17 Nisan 2024. https://theedgemalaysia.com/article/islamic-finance-cryptocurrency-halal
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-i Müslim. thk: M. Fuad Abdu’l-bâkî. Beyrut: Dâr-u İhyâ-i Türâsi’l-Arabî, ts.
• Oğuzman, M. Kemal. Eşya Hukuku. İstanbul: Filiz Kitapevi, 2017.
• Organ, İbrahim – Gölçek, Ali Gökhan. “Anayasa’da Bulunan Kişi Hak ve Ödevlerinin Sınırlandırılması: Vergi Hukuku Açısından Bir Değerlendirme”. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 10/3 (2017), 117-129. https://doi.org/10.25287/ohuiibf.305329
• Orman, Sabri. “Modern İktisat Literatüründe Para Kredi ve Faiz”. İstanbul: İslâmi İlimler Araştırma Vakfı Yayınları, 1992.
• Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun. Resmi Gazete 28690 (27 Haziran 2013). Erişim 06 Kasım 2024. 1.5.6493.pdf
• Özen, Şükrü. “İstislâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/383-388. İstanbul: TDV Yayınları, 2001. https://islamansiklopedisi.org.tr/istislah
• Özkul, Fatma Ulucan – Baş, Ece. “Dijital Çağın Teknolojisi Blokzincir ve Kripto Paralar: Ulusal Mevzuat ve Uluslararası Standartlar Çerçevesinde Mali Yönden Değerlendirme”. Muhasebe ve Denetime Bakış 60 (2020), 57-74.
• Pekdemir, Şevket. “İslâmi Finansta Risk Unsuruna Yaklaşımlar (Eleştirel Bir Analiz)”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 41 (Haziran 2023), 49-74. https://doi.org/10.59777/ihad.1189823
• Pikri, Ellia. “Is Cryptocurrency Haram? The Chairmain Of BNM’s Shariah Advisory Council Says No”. Erişim 24 Mayıs 2023. https://vulcanpost.com/632153/haram-cryptocurrency-syariah-advisory-council/
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvene. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Senhûrî, Abdurrezzâk Ahmed. Mesâdirü’l-Hak fi'l-Fıkhi’l-İslâmi. Beyrut: Menşuratü'l-Halebiyyi'l-Hukukiyye Yayınevi, 1998.
• Serahsî, Şemsü’l-eimme. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, ts.
• Serozan, Rona. Eşya Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2014.
• Singil, Serhan. “Stellar İlk Şeriat Sertifikalı Blockchain Oldu”. Erişim 24 Mayıs 2023. https://kriptoparahaber.com/stellar-ilk-seriat-sertifikali-blockchain-oldu.html
• SPK, Sermaye Piyasası Kanunu. Resmi Gazete 32590 (2 Temmuz 2024), Erişim 9 Ekim 2024. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/07/20240702-1.htm
• Şahin, Nurten Zeliha. “İslâm Hukuku’nda Paranın Devlet Otoritesi ile Bağlantısı -Metalden Dijitale Bir Değerlendirme-”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/2 (Aralık 2022), 53-71.
• Tabakoğlu, Ahmet. “İslâm’da Para Politikası Hakkında Bir Deneme”. Para, Faiz ve İslâm. İstanbul: İlmi Neşriyat, 1987. TCMB, “Kağıt Paranın Tarihçesi”. Erişim 13 Mayıs 2023. https://tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/aa685ce4-d466-4f21-a4f1-17e55f0b9df1/TCMB_ORTAOKUL_K%C4%B0TAP%C3%87IK_DijitalSpr.pdf?MOD=AJPERES
• TDK, Güncel Türkçe Sözlük. “Para”. Erişim 17 Mart 2023. https://sozluk.gov.tr/
• Topaloğlu, Buse. “Kripto Paraların Devlet Otoriteleriyle Entegrasyonu”. Düşünce ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi 4 (Haziran 2021), 244-258. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1765509
• Turan, Melih. “Diyanet, Kripto Paralar ve Fırsatlar”. Erişim 22 Mayıs 2023. http://İslâmiktisadi.net/index.php/2017/12/05/diyanet-kriptoparalar-firsatlar/
• Uslu, Rıfat. “İslâm Hukukunda Para Birimleri”. Journal of İslâmic Research 25/1 (2014), 28-38.
• Yahyâ, İbrahîm b. Ahmed b. Muhammed. “ Sanal Paralar Bitcoin Örneği”, Yüksek Güncel Fıkıh Araştırmaları Merkezi. Erişim 18 Nisan 2024. http://www.kantakji.com/222895/ibrahim
• Yazıcı, Abdurrahman. “Kripto Paralarla İlgili Fetvalar ve Fıkhi Hükmü”. İslâmi Finans ve Finansal Teknolojiler (Fintech), Blokzincir-Akıllı Sözleşmeler-Kripto Paralar. ed. Murat Şimşek - Mahmut Samar. 98-133. Konya: NEÜ Yayınları, 2020.
• Yıldız, Seracettin. “İslâm Hukuku Açısından Kripto Paraların Fıkhi Hükmü ile İlgili Tartışmalar”. İslâmi Finans ve Finansal Teknolojiler (Fintech), Blokzincir-Akıllı Sözleşmeler-Kripto Paralar. ed. Murat Şimşek - Mahmut Samar. 247-264. Konya: NEÜ Yayınları, 2020.
• Yusuf el-Karadâvî. Fıkhü’z-zekât. 2 Cilt. Beyrut: y.y., 1980.
• Zeydan, Abdülkerim. el-Mufassal fî Ahkamü’l-Mer’e ve’l-Beyti’l-Müslim fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye. 9 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1993.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fikhü’l-İslâmi ve Edilletühü. 10 Cilt. Şam: Dârü’l-Fikr, 4. Basım, ts.