Din Öğretimi Sürecinde Öğretmenlerin Yeterliliklerine, İhtiyaçlarına ve Sosyo-Psikolojik Problemlerine Yönelik Bir Meta-sentez Çalışması

Yıl 2024, Sayı: 24, 407 - 446, 30.12.2024

Hümeyra Nazlı Tan

https://doi.org/10.18498/amailad.1522389

Öz

Araştırmanın amacı, Türkiye’de din eğitimi ve öğretimi sürecinde öğretmenlerin yeterliklerini, ihtiyaçlarını, sosyo-psikolojik problemlerini araştıran çalışmaları incelemektir. Bu alanda yapılan araştırmalara bakıldığında, çok yönlü değerlendirmelerin ve genellemelerin yapıldığı meta-sentez ya da meta-analiz gibi araştırmaların din öğretimi sürecinde henüz yapılmadığı gözlemlenmektedir. Araştırma, alandaki bu eksikliği giderme ve din öğretimi sürecindeki öğretmenlerin durumları hakkında kapsamlı bir bakış açısı ortaya koyma çabasındadır. Bu amaçla 2002-2022 yılları arasındaki makale ve lisansüstü tezlerden oluşan toplam 41 araştırmaya ulaşılmıştır. Tespit edilen makale ve lisansüstü tez çalışmaları meta-sentez yöntemi kullanılarak incelenmiştir. Değerlendirme sürecinde tablolardan yararlanılmıştır. Araştırma neticesinde din öğretimi sürecindeki öğretmenlerin genel durumlarının, yeterliklerinin daha çok olumsuz olarak değerlendirildiği, öğretmenlerin karşılaştığı pek çok sosyo-psikolojik problemin bu yeterlik alanlarıyla ilgili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu süreçteki öğretmenlerin düşük düzeydeki yeterlikleri ve çoğunlukla buna bağlı olarak gelişen sosyo-psikolojik problemleri daha çok öğretmenlik mesleği genel yeterliklerinin, İHL meslek dersleri ve DKAB öğretmenlerine yönelik özgün/müstakil bir şekilde düzenlenmemesinden kaynaklandığı tespit edilmiştir. Araştırmanın konuyla ilgili çözüm önerileri şu şekilde sıralanmaktadır: Öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri, İHL meslek dersleri ve DKAB öğretmenlerine yönelik özgün/müstakil bir şekilde yeniden düzenlenmeli, İHL meslek derslerinde ve DKAB derslerinde özel alan yeterliğine, alan uzmanlığına göre öğretmen yeterliklerinin belirlenmesi sağlanmalıdır. Öğretmen formasyonu eğitim yeterliklerine, dini bilginin nasıl öğretilmesi gerekliliğine yönelik güncel, akademik yöntemler entegre edilmelidir. Din öğretimi sürecindeki öğretmen yeterliklerine sürecin daha iyi yönetilmesine destek sağlayıcı sosyo-psikolojik nitelikteki yeterlikler ve bu yeterliklerle birlikte manevi iyi oluş, manevi rehberlik, dini danışmanlık gibi yeterliklerin de eklenmesi önerilmektedir. Araştırmanın sonucuna göre din öğretimi sürecindeki öğretmenlerin en çok; “yenilikleri takip etme”, “teknolojiden yararlanma”, “materyal geliştirme”, “öğretim programlarının yaklaşımlarını anlama”, “uygun yöntem seçebilme”, alanlarında yetersizlik yaşadıkları; “kendilerini geliştirme”, “dini bilgiyi aktarırken öğrencilerin bilişsel, duyuşsal, davranışsal tutumlarını destekleyebilme”, “problem çözme/baş etme konularında öğrenciye rehberlik edebilme”, “din öğretimini normatif bir din anlayışı çerçevesinin dışına taşıyabilme”, “öğrencilerin gözünde güvenilir bir bilgi kaynağı olma” konularında sosyo-psikolojik açıdan problem yaşadıkları, bu doğrultuda desteğe ihtiyaçları olduğu tespit edilmiştir. Bu bağlamda; dini bilgiyi öğretme süreçlerinin yeniden gözden geçirilmesi önerilmektedir. Dini bilginin yorumlayıcı, işlevsel, normatif yönlerinin, öğrencilerin ihtiyacına göre din öğretimi programlarına yansıtılması tavsiye edilmektedir. Dini bilginin türüne göre öğretim yöntemlerinin geliştirilmesi, geliştirilen öğretim yöntemlerinin öğretmenlere kazandırılması, öğretmenlerin dini bilgi algılarında farkındalıklarının sağlanması yönünde çalışmaların yapılması önerilmektedir. Diğer taraftan yine araştırma sonucuna göre dini bilginin ve din algısının temelini oluşturan “Allah algısı ve Allah’a olumlu bağlanma figürleri” gibi dînî duyguyu besleyen, dînî bilgiyi yapılandıran konuların bilinçli ve stratejik bir plan dâhilinde din öğretimi ve öğretmen yetiştirme programları kapsamına alınması gerekliliği hissedilmektedir. Nitekim olumlu yönde Allah algısının geliştirilebilmesi bireydeki sosyo-psikolojik problemlerin kaynağını oluşturan sosyal ilişkilerin niteliğini düzenlemekte, bireylerin daha güvenli sosyal ilişkiler kurmasına, diğer insanlarla ilişkilerinde daha hoşgörülü olmasına nihayetinde manevi iyi oluşunun temin edilmesine katkı sağlamaktadır. Öğretmenlerin sosyo-psikolojik problemlerinin giderilmesine ya da en azından azaltılmasına katkı sağlaması açısından hizmet içi eğitim seminerlerinin içeriğine ve öğretmen yetiştirme programlarına “ilerleyici sinerji” yaklaşımına göre hazırlanmış kişisel, toplumsal, çevresel, evrensel alanları düzenlemeyi kapsayan “manevi iyi oluş” uygulamalarının dahil edilmesi önerilmektedir. Araştırma verilerinden yola çıkarak, günümüzde din öğretimi metodolojisinin, öğretmenlerin sosyo-psikolojik problemlerine çözüm önerileri geliştiren, yeterliklerini yeniden düzenleyen, bu doğrultuda ihtiyaçlarını karşılayan, çağın gereklerine uygun yeni bir paradigmaya ihtiyacı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Öğretimi, Öğretmen, Yeterlilik, Sosyo-Psikoloji, Problem

A Meta-synthesis Study on Teachers' Competencies, Needs, and Socio-Psychological Problems in the Process of Teaching Religion

Öz

The aim of the research is to examine studies investigating the competencies, needs, and socio-psychological problems of teachers in the process of religious education and instruction in Turkey. A general review of studies in this field reveals that multi-faceted evaluations and generalizations, such as those conducted in meta-synthesis or meta-analysis research, have not yet been undertaken in the context of religious education. The research aims to address this gap in the field and provide a comprehensive perspective on the conditions of teachers in the process of religious education. For this purpose, a total of forty-one studies, comprising articles and postgraduate theses published between 2002 and 2022, were analyzed. The identified articles and postgraduate theses were analyzed using the meta-synthesis method. During the evaluation process, tables were used. As a result of the research, it was concluded that the general conditions and competencies of teachers in the religious education process were mostly evaluated negatively, and that many of the socio-psychological problems faced by teachers were related to these areas of competency. It has been determined that the low levels of competency of teachers in this process, and the socio-psychological problems that mostly develop as a result, stem from the fact that the general competencies of the teaching profession, as well as the vocational courses in Imam Hatip High Schools (İHL) and Religious Culture and Ethics (DKAB) education, are not organized in a specific and independent manner for these teachers. The research's proposed solutions related to this issue are listed as follows: The general competencies of the teaching profession, as well as the vocational courses in Imam Hatip High Schools (İHL) and Religious Culture and Ethics (DKAB) education, should be restructured in a specific and independent manner. In İHL vocational courses and DKAB lessons, teacher competencies should be determined based on subject-specific qualifications and expertise. Teacher training qualifications should integrate current and academic methods related to how religious knowledge should be taught. It is recommended that competencies of a socio-psychological nature, which support better management of the process, be added to the teacher competencies in the religious education process, along with competencies such as spiritual well-being, spiritual guidance, and religious counseling. According to the results of the research, teachers in the religious education process mostly experience insufficiencies in the areas of "following innovations," "utilizing technology," "developing materials," "understanding the approaches of curricula," and "choosing appropriate methods." They also face socio-psychological problems in areas such as "self-development," "supporting students' cognitive, affective, and behavioral attitudes while transferring religious knowledge," "guiding students in problem-solving and coping skills," "moving religious education beyond a normative understanding of religion," and "being a reliable source of information in the eyes of students." It was determined that they need support in these areas. In this context, it is generally recommended that the processes of teaching religious knowledge be re-evaluated. It is advised that the interpretive, functional, and normative aspects of religious knowledge be reflected in religious education programs according to the needs of the students. It is also recommended that teaching methods be developed based on the type of religious knowledge, that these methods be taught to teachers, and that efforts be made to raise teachers' awareness of their perceptions of religious knowledge. On the other hand, according to the results of this research, there is a need to include topics that nourish religious sentiment and structure religious knowledge, such as "the perception of God and positive attachment figures to God," which form the foundation of religious knowledge and religious perception, within religious education programs as part of a conscious and strategic plan. Furthermore, it is considered important to include these topics in teacher training programs in the religious education process, as it may contribute to reducing the socio-psychological problems of teachers in this process.

Anahtar Kelimeler

Religious Teaching, Teacher, Competence, Socio-Psychology, Problem

Kaynakça

• Acuner, Hacı Yusuf- Ahmet Akif Erbaş. «Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ve Diğer Branş Öğretmenlerine Göre Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Yeterlikleri», Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 16/1 (2016), 147-170. https://app.trdizin.gov.tr/makale/TWpFMU1qUTJOZz09
• Akyürek, Süleyman. “İmam-Hatip Lisesi Meslek Dersi ile Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersi Öğretmenlerinin Eğitim-Öğretim Yeterliklerine İlişkin Algıları”, Değerler Eğitimi Dergisi 16/1 (2012), 7-47. https://doi.org/10.28949/bilimname.845014
• Arpacı, Mücahit. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretmenlerinin Yeterlikleri İzmir İli örneğinde Bir Alan Araştırması. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Asrı, Safinaz. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenlerinin Mesleki Yeterlikleri. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Aşlamacı, İbrahim. “İmam Hatip Liselerindeki Din Eğitiminin Niteliği ile İlgili Sorunlar: Okul Yöneticilerinin Görüşlerine Dayalı Nitel Bir Araştırma”, Turkish Studies, 12/10 (2017), 49-80. https://hdl.handle.net/11616/17464
• Aşlamacı, İbrahim. “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Meslek Dersi Öğretmenlerinin Yeterliklerine İlişkin Algıları”, Hikmet Yurdu Düşünce – Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 11/22 (2018), 87-106.
• Aşlamacı, İbrahim ve Ömer Faruk Gök. “Öğretmenlerine Göre Ortaokul Din, Ahlak ve Değerler Alanı Seçmeli Derslerinde Karşılaşılan Sorunlar: Nitel Bir Araştırma”, AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/14 (2019), 354-385. https://doi.org/10.33931/abuifd.633277
• Ayaydın, Nesrin. Din Öğretiminde Soyut Kavramların Öğretilmesiyle İlgili Problemlerin İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Davie, Grace. "Din sosyolojisi." Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, çev. Halil Aydınalp 28 (2005), 217-230.
• Baltacı, Ali. “İmam-Hatip Liselerinde Çalışan Öğretmenlerin Mesleki Sorunlarının Analizi ve Çözüm Önerileri”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 2 (2019), 241-264. https://doi.org/10.29288/ilted.588197
• Baltacı, Ali. “Nitel Araştırmalarda Örnekleme Yöntemleri ve Örnek Hacmi Sorunsalı Üzerine Kavramsal Bir İnceleme”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi / Journal of Bitlis Eren University Institute of Social Sciences 7/1 (2018), 231-274.
• Baltacı, Ali. “Okul Yöneticilerine Göre İmam-Hatip Liselerinde Karşılaşılan Sorunlar”. Bilimname 40/4 (2019), 375-406. https://doi.org/10.28949/bilimname.567258
• Bayraktar, Nazım. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Mesleki Tükenmişlik Algıları. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Ebstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Beck, Richard. “God as a Secure Base: Attachment to God and Theological Exploration”. Journal of Psychology and Theology 34/2 (2006), 125-132. https://doi.org/10.1177/009164710603400202 https://doi.org/10.33227/auifd.920671
• Çelik, Zeynep. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretiminde Öğretmen Davranışları (Çınarcık Örneği). Yalova: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Çetinel, Hasan. “Kavram Olgusu; Dînî Kavramların Öğretimi, Önemi ve Sınırlılıkları Üzerine”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47 (2019), 89-114.
• Demir, Ömer ve Cesur, Fatma. “DKAB ve İHL Meslek Dersleri Öğretmenlerinin Derslerinde Kullandıkları Öğretim Teknolojileri-Materyaller ve Konuya İlişkin Görüşleri”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (2019), 63-97.
• Demir, Rıdvan. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Araç-Gereç Kullanma Bilgi ve Alışkanlıkları (Adana Örneği), Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Doğan, Recai-Altaş, Nurullah. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenleri Yeterlik Ölçeği Üzerine Bir Ön Araştırma”. AÜİFD 43/1 (2002), 109-122. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000081
• Doğan, Recai- Altaş, Nurullah. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Yeterlik Düzeylerini Etkileyen Faktörler (Ankara Örneği)”. AÜİFD 44/2 (2003), 173-186. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000151
• Emmons Robert- Raymond Paloutzian, "Din Psikolojisi." Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, çev. Ali Ayten. 21/2 (2001), 105-124.
• Ev, Hacer Aşık. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi (DKAB) Öğretmeninin Nitelik ve Mesleki Yeterlilikleri”. İlköğretim Online 10/2 (2011), 523-538.
• Özlem Güler. Tanrı'ya Yönelik Atıflar, Benlik Algısı ve Günahkârlık Duygusu. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Göksu, Turkut. Sosyal psikoloji. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2007.
• Gündoğdu, Yusuf Bahri. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Öğrenci Başarısını Değerlendirme Yeterlikleri (İstanbul Örneği), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Hayta, Akif. “Anneden Allah’a: Bağlanma Teorisi ve İslâm’da Allah Tasavvuru.” Değerler Eğitimi Dergisi 4/12 (2006), 57.
• Hogg Michael- Dominic Abrams. "Social motivation, self-esteem and social identity." Social identity theory: Constructive and critical advances. (Der.) D. Abrams ve M. A. Hogg. London: Harvester Wheat Sheaf, 1990, 28-47.
• Hogg Michael-Abrams Dominic. Social identifications: A social psychology of intergroup relations and group processes. London ve New York: Routledge, 1988.
• İlhan, Mehmet. İmam Hatip Meslek Dersleri İle Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Motivasyonlarını Etkileyen Faktörlerin Analizi (Uşak Örneği), Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Kalkan, Ümit Atasoy vd. “DKAB ve İHL Meslek Dersleri Öğretmenlerinin İletişim Becerilerinin Öğrenci Tutumlarına Etkisi.” Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 9/17 (2022), 149-176.
• Karakuş, Kübra. DKAB Öğretmenlerinin Aldıkları Din Eğitiminin, Duygusal Zekâ Düzeyleri İle Mesleki Öz-Yeterliliklerine Etkisi Üzerine Bir Araştırma (İstanbul Anadolu Yakası Örneği), İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Karasu, Teceli. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretimi Sürecindeki Engelliler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Karateke, Tuncay. “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin İmam Hatip Lisesi, Meslek Dersi Öğretmeni ve İdarecilerine İlişkin Metaforik Algıları”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/3 (2019), 1235-1256. https://doi.org/10.18505/cuid.620035
• Kaya, Umut. “Din Derslerine Giren Öğretmenlerin Yeterliklerine Dair Bir İnceleme”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 55 (2018), 78-110. https://doi.org/10.15370/maruifd.515283
• Koç, Ahmet. “Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Öğretmenlerinin Yeterlikleri”. Değerler Eğitimi Dergisi 8/19 ( 2010), 107-149.
• Koç, Ahmet. “İmam Hatip Lisesi Meslek Dersleri Öğretmenlerinin Yeterlikleri”. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2009), 131-174.
• Korkmaz, Mehmet. “İmam Hatip Meslek Dersleri Öğretmenlerinin Materyal Geliştirme Durumları”, Bilimname, 35/1 (2018), 205-209. http://dx.doi.org/10.28949/bilimname.380607
• MEB, Milli Eğitim Bakanlığı. "Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri pdf 2017". Erişim 25 Ocak 2024. https://oygm.meb.gov.tr/dosyalar/StPrg/Ogretmenlik_Meslegi_Genel_Yeterlikleri.pdf
• Ozankaya, Özer. "Toplumsal Davranışların Dilimi: Sosyal Psikoloji". Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 23 (1968). https://doi.org/10.1501/SBFder_0000000968
• Öncül, Remzi. Eğitim ve Eğitim Bilimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 2000.
• Örekli, Müslime. Anadolu İmam Hatip Liseleri Meslek Dersleri Öğretmenlerinin Öğrenciler Tarafından Epistemik Otorite Olarak Görülmesi Üzerine Nitel Bir Araştırma. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Özdemir, Mustafa. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin DKAB Derslerinde Öğretim Materyali Hazırlama ve Kullanma Durumu. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yüksek Lisans Tezi,2010.
• Özgül, Zehra. Öğrenci Görüşlerine Göre İmam Hatip Liselerinde Meslek Derslerinin Değerlendirilmesi (Şanlıurfa Örneği). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Polat, Seyat ve Ay, Osman. “Meta-Sentez: Kavramsal Bir Çözümleme”. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi – ENAD 4/2 (2016), 52-64. http://dx.doi.org/10.14689/issn.2148-2624.1.4c2s3m
• Sayın, Gülşen. Din Dersleri Öğretmenlerinin Dinî Bilgi Anlayışları ve Bunun Din Öğretimine Yansıması. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Şimşek, Eyüp. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretmenlerinin Öğretim Teknolojileri Alanındaki Yeterlikleri”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 22/3 (2018), 1631-1648.
• Şimşek, Eyüp. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretmenlerinin Yeterlikleri (Erzurum Örneği). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Tan, Hümeyra Nazlı. Manevi İyi Oluş Uygulaması Yoluyla Yaşam Doyumu, Manevi Yönelim ve Mutluluk Yönelimlerinin İncelenmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Tan, Hümeyra Nazlı. Manevi İyi Oluş Teori Temellendirme ve Bir Uygulama Modeli. Ankara: Eski Yeni Yayıncılık. Shelle Taylor vd. Sosyal Psikoloji, çev. Ali Dönmez. İstanbul: İmge Yayınları, 2007.
• Turan, E. Zehra. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmen Yeterlikleri: Veli Beklentileri”. ÇÜİFD 17/2 (2017), 185-204.
• Yıldız, Murat. Çocuklarda Tanrı Tasavvurunun Gelişimi. İzmir: İzmir İlâhiyat Vakfı Yay, 2007.
• Yiğit, Yasin. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Öğrencilere Problem Çözme Becerisi Kazandırma Yeterliği Üzerine Bir Alan Araştırması (Türkiye Örneği), DEUİFD 53 (2021), 133-163. https://doi.org/10.21054/deuifd.878017
• Zengin, Erdal-Şen, Burcu Gezer. “4. Sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinde Öğrencilerin Sordukları Sorular ve Öğretmenlerin Verdikleri Cevapların İncelenmesi”. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 40 (2021), 56-70. http://dx.doi.org/10.14582/DUZGEF.2021.177
• Zengin, Mahmut. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Eğitim Öğretim Yeterlik Algıları”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/22 (2013), 1-28.
• Zengin, Mahmut. Yapılandırmacılık ve Din Eğitimi İlköğretim DKAB öğretim Programlarının Değerlendirilmesi ve Öğretmen Görüşleri Açısından Etkililiği. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Uçak, Habibe Erva ve Doğan Recai. ”Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Kavram Öğretimi Sürecinde Karşılaştıkları Zorluklar”. Journal of Islamic Research 32/2 (2021), 410-426.