İkinci Meşrutiyet Dönemi Basınında Bir Vitrin: Şukka Gazetesi

Yıl 2024, Sayı: 24, 447 - 481, 30.12.2024

Muhammet Akif Tiyek

https://doi.org/10.18498/amailad.1545533

Öz

Süreli yayınlar, bir dönemin sosyokültürel dinamiklerini yansıtması ve dönemin kültürel yapısını anlamada önemli bir kaynak oluşturması bakımından kıymetli belgelerdendir. Bu bağlamda, II. Meşrutiyet Dönemi, basın ve yayın faaliyetlerinde yeni bir dönemin başlangıcını temsil eder. Bu döneme kadar katı kurallarla sınırlandırılmış olan basın hayatı, II. Meşrutiyet ile birlikte daha özgür bir ifade alanı bulmuş, yayınlarda daha serbest bir üslup benimsenmiştir. II. Meşrutiyet Dönemi'nde yayımlanmaya başlayan, dönemin imtiyaz sahibi gazetelerinden biri de Şukka Gazetesi'dir. Mehmed Cemil Pekyahşi'nin sahibi ve müdürü olduğu bu gazete, 17 Zilhicce 1327/17 Kânunuevvel 1325'te yayın faaliyetlerine başlamıştır. Gazete, döneminin önemli meselelerini ve toplumsal sorunlarını ele almayı, tenkit edip kamuoyu ile paylaşmayı kendisine misyon edinmiştir. Bu misyon çerçevesinde herhangi bir kâr elde etme amacı da taşımamaktadır. Şukka Gazetesi üzerine literatürde müstakil bir çalışma bulunmamaktadır. Mehmed Cemil'in eserleri üzerine yapılan çalışmalar ise genellikle Osmanlı Dönemi alfabesiyle basılmış ve dört kitap hâlinde yayınlanmış vecizelerine odaklanmaktadır. Bu çalışmalarda Mehmed Cemil'in hayatına ilişkin verilen bilgiler sınırlıdır. Şukka Gazetesi ile ilgili müstakil bir çalışma bulunmaması, gazetenin Mehmed Cemil’in hayatına ve dönemin olaylarına dair özgün içerikler barındırması, ayrıca döneminin sosyokültürel hayatının panoramasını sunması, bu çalışmayı önemli kılan unsurlardandır. Şukka Gazetesi'nin incelenmesinde nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Öncelikle gazetenin İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı'nda bulunan 21 sayısı temin edilmiştir. Daha sonra gazetede yayımlanan yazıların içerikleri göz önünde bulundurularak muhteva özelliklerine göre kategoriler oluşturulmuş ve bu tasnif doğrultusunda değerlendirmeler yapılmıştır. II. Meşrutiyet Dönemi'nin getirdiği özgürlük ortamı, Şukka Gazetesi'nin ortaya çıkmasında etkilidir. Bununla birlikte, dönemin birçok süreli yayını gibi Şukka Gazetesi de uzun süreli bir yayın hayatı sürdürememiştir. Bu durumun temel nedenleri arasında gazete ve baskı maliyetlerindeki ani artışın etkili olduğu söylenebilir. Gazetenin yayın hayatını ne zaman noktaladığına dair kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte 22. sayıda gazetenin mali sıkıntılarla karşı karşıya olduğu ve herhangi bir gelir elde edemediği, hatta giderlerini bile karşılamakta zorlandığı ifade edilmiştir. Bundan dolayı 22. sayının son sayı olma ihtimali kuvvetle muhtemeldir. Gazetenin yazar kadrosu sınırlı olup Mehmed Cemil'den başka gazetede Receb Vahyî ve Tarakçızâde Abdülfettah'ın da kaleme aldığı yazılar bulunmaktadır. Şukka Gazetesi, daha çok dönemin siyasi ve toplumsal problemlerine odaklanmıştır. Buna ek olarak gazetede şiirler de önemli bir yer tutmaktadır. Bu şiirler, genellikle dönemin sorunlarına eleştirel bir bakış açısıyla yaklaşmakta ve dönemin sosyokültürel meselelerinin yansıtılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Mehmed Cemil'in şiirlerinde memuriyet âleminde karşılaştığı sorunlar, belediyecilik faaliyetlerinde yaşanan aksaklıklar, rüşvet ve liyakatsizlik gibi konular ön plandadır. Mehmed Cemil'in şiirlerinin incelenmesi, dönemin sosyokültürel problemlerinin şiirlere yansıyan yönleriyle ele alınmasını mümkün kılacaktır. Şukka Gazetesi'ni tanıtmayı amaçlayan bu çalışmada öncelikle gazete; yayım tarihi, sahibi ve müdürü, teknik hususiyetleri, basım yeri, idarehanesi, fiyatı, logosu ve serlevhası gibi şekil özellikleri itibariyle ele alınmıştır. Muhteva özellikleri siyasi problemler, meşrutiyet ve istibdat, dil ile ilgili görüşler, Osmanlı ve diğer devletlerden özet haberler, memuriyet ve ilgili hususlar, İstanbul ve ilgili problemler, ticaret, inanç ve ilgili hususlar, şiirler başlıkları altında irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Meşrutiyet, Şukka, Mehmed Cemil, Gazete

A Showcase in the Press of the Second Constitutional Monarchy Period: Şukka Newspaper

Öz

Periodicals are valuable documents in terms of reflecting the socio-cultural dynamics of a specific period and serving as significant sources for understanding the cultural structure of that era. In this context, the Second Constitutional Era represents the beginning of a new phase in press and publishing activities. Until this period, press life had been restricted by strict rules; however, with the Second Constitutional Era, it found a freer space for expression, and a more liberal style was adopted in publications. One of the privileged newspapers of its time that began publication during the Second Constitutional Era was the Şukka Newspaper. Owned and managed by Mehmed Cemil Pekyahşi, this newspaper started its publication activities on 17 Zilhicce 1327 / 17 December 1909. The newspaper adopted the mission of addressing and criticizing the significant issues and societal problems of its time and sharing them with the public. Within the framework of this mission, it does not aim to generate any profit. There is no independent study in the literature on the Şukka Newspaper. Studies on the works of Mehmed Cemil generally focus on his aphorisms, which were published in four books and printed in the Ottoman-era alphabet. The information provided about Mehmed Cemil's life in these studies is limited. The absence of an independent study on the Şukka Newspaper, its inclusion of original content related to Mehmed Cemil's life and the events of the period, as well as its presentation of a panorama of the socio-cultural life of its time, are among the factors that make this study significant. The document analysis method, one of the qualitative research methods, was used in the examination of the Şukka Newspaper. First, 21 issues of the newspaper available in the Istanbul Metropolitan Municipality Atatürk Library were obtained. Subsequently, categories were created based on the content features of the articles published in the newspaper, and evaluations were made in line with this classification. The atmosphere of freedom brought by the Second Constitutional Era played a role in the emergence of the Şukka Newspaper. However, like many other periodicals of the time, the Şukka Newspaper could not sustain a long publication life. Among the main reasons for this was the sudden increase in newspaper and printing costs. Although there is no definitive information on when the newspaper ceased publication, it was stated in the 22 issue that the newspaper was facing financial difficulties, generating no income, and even struggling to cover its expenses. Therefore, it is highly likely that the 22 issue was the final one. The newspaper's writing staff was limited, with articles written not only by Mehmed Cemil but also by Receb Vahyî and Tarakçızâde Abdülfettah. The Şukka Newspaper primarily focused on the political and social issues of the time. In addition, poetry also held a significant place in the newspaper. These poems often approach the issues of the time with a critical perspective and play an important role in reflecting the socio-cultural matters of the period. In Mehmed Cemil's poems, themes such as the problems he encountered in the bureaucratic realm, shortcomings in municipal activities, bribery, and lack of merit are prominent. Examining Mehmed Cemil's poems allows for an analysis of the socio-cultural problems of the period as reflected in his poetry. This study, which aims to introduce the Şukka Newspaper, first examines the newspaper in terms of its formal features, such as publication date, owner and manager, technical characteristics, place of printing, office, price, logo, and masthead. Its content features are analyzed under headings such as political issues, constitutionalism and despotism, views on language, summaries of news from the Ottoman Empire and other states, bureaucracy and related matters, Istanbul and its issues, trade, faith and related matters, and poetry.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Literature, Constitutional Monarchy, Şukka, Mehmed Cemil, Newspaper

Kaynakça

• Ayhan, Bünyamin. “II. Meşrutiyet Döneminde İttihat ve Terakki, Siyaset ve Basın”. İkinci Meşrutiyet Döneminde Basın ve Siyaset. ed. Hakan Aydın. 43-71. Konya: Palet Yayınları 40, 2010. Cumhuriyet. “Ölüm” (07 Aralık 1950), 4.
• Demir, Şerif. “İktidar-Basın İlişkilerinin Osmanlı Devleti’nde Görünümü (1831-1918)”. The Journal of Academic Social Science Studies 33 (2015), 367-377. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2747
• Duman, Halûk Harun. “Osmanlı Döneminde Yerel Basın (1828-1922)”. Türkiye’de Yerel Basın. 77-88. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları, 2007.
• Gazel, Ahmet Ali - Ortak, Şaban. “İkinci Meşrutiyet’ten 1927 Yılına Kadar Yayın İmtiyazı Alan Gazete ve Mecmualar (1908-1927)”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7/1 (2006), 223-256.
• Koloğlu, Orhan. Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın. İstanbul: İletişim Yayınları, 1992.
• Mehmed Cemil. “Anaṭolunuñ Nüfūssuz Ḳalması Esbābı-Vesāʾire”. Şuḳḳa (20 Ṣafer 1328), 1.
• Mehmed Cemil. “Bosnada Türkçe Lisānı”. Şuḳḳa (2 Cemāẕiyelʿūlā 1328), 1.
• Mehmed Cemil. “Çıḳmayan İşler Ḥaḳḳında”. Şuḳḳa (8 Muḥarrem 1327).
• Mehmed Cemil. “Ġazetem”. Şuḳḳa (15 Cemāẕiyelʿūlā 1328), 2.
• Mehmed Cemil. “İslām Begde Köprü”. Şuḳḳa (26 Rebīʿulevvel 1328), 2.
• Mehmed Cemil. “İstiḳāmet Manẓūmesi”. Şuḳḳa (17 Ẕilḥicce 1327), 3.
• Mehmed Cemil. “İʿlān”. Şuḳḳa (8 Cemāẕiyelʿūlā 1328), 4.
• Mehmed Cemil. “Manẓūme”. Şuḳḳa (22 Muḥarrem 1328), 4.
• Mehmed Cemil. “Manẓūme”. Şuḳḳa (20 Ṣafer 1328), 4.
• Mehmed Cemil. “Manẓūme”. Şuḳḳa (3 Rebīʿulāḫir 1328), 4.
• Mehmed Cemil. “Manẓūme”. Şuḳḳa (9 Rebīʿulāḫir 1328), 4.
• Mehmed Cemil. “Manẓūme”. Şuḳḳa (3 Rebīʿulāḫir 1328), 4.
• Mehmed Cemil. “Manẓūme”. Şuḳḳa (28 Ṣafer 1328), 4.
• Mehmed Cemil. “Manẓūme”. Şuḳḳa (3 Rebīʿulevvel 1328), 2.
• Mehmed Cemil. “Manẓūme”. Şuḳḳa (12 Rebīʿulevvel 1328), 2.
• Mehmed Cemil. “Orman Maʿādin Nāẓırına Açıḳ Mektūb”. Şuḳḳa (27 Muḥarrem 1328), 3-4.
• Mehmed Cemil. “Sāde ʿİbāre”. Şuḳḳa (9 Rebīʿulāḫir 1328), 2.
• Mehmed Cemil. “Yerli Ḳumāşlar Ḥaḳḳında”. Şuḳḳa (15 Muḥarrem 1328), 4.
• Mehmed Cemil. “Yine Meʾmūrlar Baḥs̱i”. Şuḳḳa (22 Muḥarrem 1328), 2-4.
• Mehmed Cemil. “Yollarıñ Temīzligi Ḥaḳḳında”. Şuḳḳa (27 Muḥarrem 1328), 4.
• Mehmed Cemil. “ʿAbdü’l-ḥamīd”. Şuḳḳa (20 Ṣafer 1328), 3.
• Mehmed Cemil. Şuḳḳa (17 Ẕilḥicce 1327), 1.
• Özbek, Adem. “Mehmet Cemil’in Vecizeleri”. Cukurova 7th International Scientific Researches Conference Full Text Book. ed. Hakan Albayrak. 412-419. b.y.: Iksad Global Publishing House, 2021.
• Özbek, Seda. Mehmet Cemil Pekyahşi’nin Vecize Dünyası ve Beşinci Kitap. İstanbul: Kriter Yayınevi, 2023.
• Özbek, Seda - Mortepe, Gamze. Vecizeler (Birinci Kitap, İkinci Kitap, Üçüncü Kitap, Dördüncü Kitap). İstanbul: Kriter Yayınevi, 2023.
• Receb Vaḥyī. “Ḳıṭʿalar”. Şuḳḳa (19 Rebīʿulevvel 1328), 4.
• Receb Vaḥyī. “Ḳıṭʿalar”. Şuḳḳa (16 Rebīʿulāḫir 1328), 4.
• Receb Vaḥyī. “Ḳıṭʿalar”. Şuḳḳa (8 Cemāẕiyelʿūlā 1328), 4.
• Receb Vaḥyī. “Mektūb”. Şuḳḳa (26 Rebīʿulevvel 1328), 4.
• Şemseddīn Sāmī. Ḳāmūs-ı Türkī. Dersaʿādet: İḳdām Maṭbaʿası, 1318.
• Turan, Özgür. “Osmanlı Basın Hayatının Seyri ve II. Meşrutiyet Yıllarında Süreli Yayınlar”. The Journal of Academic Social Science 10/131 (Ağustos 2022), 299-312. https://doi.org/10.29228/ASOS.63260
• Us, Hakkı Tarık. Elli Yıl. ed. Ömer Faruk Doğan. İstanbul: Basın İlan Kurumu Yayınları, 2019.
• Vakit. “Mehmed Cemil Pekyahşi” (07 Aralık 1950), 2.
• Yiğit, Alpaslan. II. Meşrutiyet Döneminde Üç Gazete (1908). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.