Amasya’daki Osmanlı Dönemi Kültür Varlıklarının Din Öğretiminde Okul Dışı Öğrenme Ortamı Olarak Kullanım İmkânlarının İncelenmesi

Yıl 2025, Sayı: 26, 9 - 53

Muhammet Mustafa Bayraktar , Saliha Bozer Bayraktar

https://doi.org/10.18498/amailad.1748939

Öz

Bu çalışma, Amasya ilinde yer alan Osmanlı dönemi kültür varlıklarının din öğretiminde okul dışı öğrenme ortamı olarak ne ölçüde kullanılabileceğini araştırmak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Gelişen eğitim paradigmaları çerçevesinde öğrenmenin yalnızca sınıf içi etkinliklerle sınırlı kalamayacağı, bilhassa tarihî, kültürel ve mimarî mekânların pedagojik birer öğrenme ortamı olarak değerlendirilmesi gerektiği yönündeki çağdaş yaklaşımlar bu araştırmanın çıkış noktasını oluşturmuştur. Çalışma, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nin benimsediği değer merkezli eğitim anlayışına ve yerinde öğrenme stratejilerine de paralel bir şekilde tasarlanmıştır. Araştırma nitel yöntemle yapılandırılmış; doküman analizi, literatür taraması ve yerinde gözlem teknikleri ile desteklenmiştir. Amasya şehir merkezinde yer alan Sultan II. Bayezid Camii, Şehzade Osman Çelebi Türbesi, Sultan II. Bayezid Medresesi, Bayezid Yazma Eserler Kütüphanesi, Mustafa Bey Hamamı ve Yalıboyu Evleri gibi yapılar, tarihî, mimarî ve işlevsel nitelikleri bakımından detaylı şekilde incelenmiştir. Her bir yapının taşıdığı dinî, ahlakî ve kültürel değerler, hem fiziksel özellikleri hem de tarihî arka planları çerçevesinde analiz edilmiştir. Çalışma kapsamında “yerinde öğrenme yaklaşımı” esas alınarak, bu mekânların nasıl daha etkili kullanılabileceği pedagojik temellerle tartışılmış, ayrıca mekân-içerik bütünlüğü bağlamında dinî mimarinin öğrencilerde değer aktarımı ve bağlamsal öğrenme sağlamadaki potansiyeline dikkat çekilmiştir. Alan gezileri, gözlem temelli öğrenme ve etkileşimli anlatım gibi yöntemlerle bu yapıların birer öğretim materyaline dönüşebileceği savunulmuştur. Ayrıca, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli ve mevcut Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi programları ile bu yaklaşımın uyumu vurgulanmıştır. Elde edilen bulgulara göre, incelenen kültürel miras unsurlarının öğrencilerin tarihsel bilinç geliştirmeleri, estetik algı kazanmaları ve dinî değerleri somut ortamda içselleştirmeleri açısından yüksek düzeyde potansiyel taşıdığı sonucuna varılmıştır. Ancak bu potansiyelin hayata geçirilebilmesi için öğretmenlerin yerinde öğrenme tekniklerine hâkim olması, programlarda bu tür etkinliklere yeterli zaman ve içerik ayrılması, ilgili kurumlarla (müze müdürlükleri, yerel yönetimler, vakıflar vs.) iş birliğine gidilmesi gerektiği önerilmiştir. Bu bağlamda, çalışma hem teorik düzeyde din öğretimi literatürüne katkı sağlamakta hem de uygulayıcılar için somut öneriler sunarak Amasya’nın kültürel mirasını bir eğitim kaynağına dönüştürme imkânını gözler önüne sermektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi , Türk İslam Sanatları , Okul Dışı Öğrenme , Osmanlı Dönemi , Amasya

An Investigation into the Use of Ottoman-Era Cultural Heritage Sites in Amasya as Out-of-School Learning Environments in Religious Education

Öz

This study investigates the extent to which Ottoman-era cultural heritage sites located in Amasya can be utilized as out-of-school learning environments in religious education. The study is grounded in contemporary educational paradigms that argue learning should not be confined solely to classroom-based activities and emphasize the pedagogical value of historical, cultural, and architectural spaces. These perspectives form the theoretical foundation of the research. Designed in alignment with the value-oriented educational philosophy and place-based learning strategies advocated by the Century of Türkiye Education Model, the study employs a qualitative research methodology, supported by document analysis, literature review, and on-site observations. Key historical structures in the city center of Amasya—such as the Sultan Bayezid II Mosque, the Şehzade Osman Çelebi Mausoleum, the Bayezid II Madrasa, the Bayezid Manuscript Library, the Mustafa Bey Bathhouse, and the Yalıboyu Houses—have been examined in detail in terms of their historical, architectural, and functional characteristics. The religious, moral, and cultural values embodied by each site have been analyzed both through their physical attributes and their historical contexts. Adopting a place-based learning approach, the study explores how these spaces can be more effectively integrated into pedagogical practice and highlights the potential of religious architecture in facilitating value transmission and contextual learning. It argues that methods such as field trips, observation-based learning, and interactive instruction can transform these heritage structures into dynamic teaching materials. Furthermore, the study underlines the compatibility of this approach with both the Century of Türkiye Education Model and the current Religious Culture and Moral Knowledge curriculum. The findings suggest that the cultural heritage elements examined possess a high potential for fostering students’ historical consciousness, aesthetic perception, and internalization of religious values within tangible environments. However, to fully realize this potential, teachers must be equipped with place-based instructional competencies, curricula should allocate sufficient time and content for such activities, and collaborative efforts with relevant institutions (e.g., museums, local governments, foundations) must be established. Accordingly, the study contributes to the academic literature on religious education while also offering practical recommendations, demonstrating the educational potential of Amasya’s cultural heritage.

Anahtar Kelimeler

Religious Education , Turkish-Islamic Arts , Out-of-School Learning , Ottoman Period , Amasya

Kaynakça

• Aytaçlı, Berrak. “Durum Çalışmasına Ayrıntılı Bir Bakış”. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi 3/1 (Haziran 2012), 1-13.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mimarisinin İlk Devri. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1972.
• Baltacı, Cahid. XV–XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2005.
• Bayrak, Ayşegül – Gürol, Mehmet. “Development of the Out-of-School Learning Environments Needs Analysis Scale”, International Journal on Lifelong Education and Leadership 11/1 (Ocak 2025), 42-61. https://doi.org/10.25233/ijlel.1655705
• Bolat, Eser. Amasya Bayezid Yazma Eserler Kütüphanesi’nde Yer Alan El Yazması Kur’ân-ı Kerim ve Cüzlerdeki Süslemeler. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çelik, Rahime – Evcimik, Sare. “Okul-Cami Buluşması Projesi Üzerine Nitel Bir Araştırma”, Diyanet İlmi Dergi 57 (Mart 2021), 457-486.
• Demir, Engin – Çetin, Filiz. “Öğretmenlerin Okul Dışı Öğrenme Faaliyetlerine Yönelik Tutumları”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 42/2 (Ağustos 2022), 1443-1461.
• Demiralp, Yekta. Erken Osmanlı Medreseleri (1300–1500). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999. Dikmen, Fatmanur. “Ahlak, Değerler ve Eğitimi”, BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (Ocak 2015), 167-174.
• Doğanbaş, Muzaffer. Amasya Evleri. Ankara: Doğuş Matbaa, 1996.
• Doğanbaş, Muzaffer. Amasya II. Bayezid Külliyesi. Amasya: Amasya Valiliği Yayınları, 2013.
• Doğanbaş, Muzaffer. Amasya Türbeleri. Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
• Dündar, Abdulkadir. “Bir Belgeye Göre Amasya II. Bayezid Külliyesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44/2 (Ağustos 2003), 131-172.
• Eyice, Semavi. “Beyazıt II Camii ve Külliyesi”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, 6. cilt, 40-42. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Filiz, Merve. Osmanlı Mimarlığında II. Bayezid Dönemi Medreselerinin Yeri ve Önemi: Amasya, Edirne, İstanbul Örnekleri. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Gürbüz, Adnan. Toprak Vakıf İlişkileri Çerçevesinde XVI. Yüzyılda Amasya Sancağı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1993.
• Güzelci, Orkan Zeynel. Amasya Yalıboyu Evleri Üzerine Bir Biçim Grameri Çalışması. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Hawrot, Anna. “Out-of-School Learning Assistance in Adolescence”, Educational Psychology 38/4 (October 2018), 513-534. https://doi.org/10.1080/01443410.2017.1392006
• Hoca Sâdeddin Efendi. Tâcü’t-Tevârîh. haz. İsmet Parmaksızoğlu. 4. cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Hüsâmeddin, Hüseyin. Amasya Tarihi. sad. Ali Yılmaz ve Mehmet Akkuş. 1. cilt. Ankara: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, 1986.
• Hüseyin Hüsâmeddin, Amasya Tarihi, haz. Ali Yılmaz ve Bekir Koç, 2. cilt (İstanbul: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2007.
• İnan, Kübra Amasya Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi’nde Bulunan Seçilmiş Yazma Eserlerin Tezyînat Açısından İncelenmesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Kemaloğlu, Zeynep. “Geometrik Tezyînatlı Amasya Camii Mihrapları”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 12/32 (Ocak 2024), 93–112.
• Ketil, Zeynep Kübra. Amasya Türbeleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kıvılcım, Tuğba. Amasya Camilerindeki Minberler (Cumhuriyet Dönemine Kadar). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Korkmaz, Neslihan. Amasya Camilerinde Ahşap Bindirme Tavan. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Millî Eğitim Bakanlığı. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, 2024. https://mufredat.meb.gov.tr.
• Millî Eğitim Bakanlığı. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, 2024. https://mufredat.meb.gov.tr.
• Millî Eğitim Bakanlığı. Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli: Öğretim Programları Ortak Metni. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2025.
• Millî Eğitim Bakanlığı. Okul Dışı Öğrenme Kılavuzu. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Genel Müdürlüğü, 2019.
• Mutlu, İsrafil. Amasya’da Osmanlı Devri Anıtları. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Oral, Behçet – Yazar, Taha. “Öğretmen Adaylarının Yaşam Boyu Öğrenmeye İlişkin Algılarının Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 14/52 (2015), 1–11. https://doi.org/10.17755/esosder.72011
• Özcan, Selim. “Amasya’da Sancak Beyliği Yapan Şehzadeler Döneminde Amasya Şehri”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (Kasım 2015), 69-95. https://doi.org/10.18498/amauifd.38374.
• Özden, Muhammet – Saban, Ahmet. “Nitel Araştırmalarda Paradigma ve Teorik Temeller”, Eğitimde Nitel Araştırma Desenleri, ed. Ahmet Saban ve Ali Ersoy (Ankara: Anı Yayıncılık, 2017), 1-29.
• Saraç, Hakan. “Türkiye’de Okul Dışı Öğrenme Ortamlarına İlişkin Yapılan Araştırmalar: İçerik Analizi Çalışması”, Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi 3/2 (2017), 60-81.
• Schunk, Dale H. Öğrenme Teorileri: Eğitimsel Bir Bakışla. çev. Muzaffer Şahin. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, Eylül 2014.
• Serin, Ekrem. İlköğretim İkinci Kademe Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinde Gezi-Gözlem ve İnceleme Yönteminin Uygulanma Durumu (Şanlıurfa Örneği). Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Serin, Mehtap Gülşen. Amasya Türk-İslam Mimarisinde Yazı-Mekân İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Seyhan, Ayşe. “Öğretmen Adaylarına Göre Sosyal Bilgiler Dersinde Okul Dışı Öğrenmenin Etkililiği”, Turkish Journal of Educational Studies 7/3 (Ekim 2020), 27-51.
• Subaşı, Münevver – Okumuş, Kübra. “Bir Araştırma Yöntemi Olarak Durum Çalışması”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/2 (Haziran 2017), 419-426.
• Şen, Ahmet İlhan. “Okul Dışı Öğrenme Nedir?”, Okul Dışı Öğrenme Ortamları, ed. Ahmet İlhan Şen (Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2019), 2-21.
• Şen, Ayşegül. Amasya Şehir Merkezindeki Dini Ziyaret Yerleri. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Tanrıverdi, Mustafa. Amasya’daki Sultan II. Bayezid Külliyesi’nin Mimari Özellikleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Tay, Lokman. “Sanat Tarihi Yazımında Bilimsel Araştırma Teknikleri”, İdil 61 (Eylül 2019), 1169-1186.
• Taylor, Chris vd. “Out-of-School Learning: The Uneven Distribution of School Provision and Local Authority Support”, British Educational Research Journal 36/6 (December 2010), 1017-1036. https://doi.org/10.1080/01411920903342046
• Topçu, Sultan Murat. Amasya’da Türk Devri Hamamları. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2018.
• Türkmen, Ömer Sait. “Osmanlı Döneminde Amasya’da Vakıf ve Çevre İlişkisi”, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9/15 (Ocak 2024), 58-91.
• Urak, Gediz. Amasya’nın Türk Devri Şehir Dokusu ve Yapılarının Analiz ve Değerlendirilmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Tokat: Niksar, Turhal, Zile ve Amasya Vilayet, Kaza ve Nahiyelerindeki Kitabeler. Ankara: 1927.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. II. Bayezid Vakfiyesi. Defter No: 2113, Sayfa No: 32, Sıra No: 179. Vakıflar Genel Müdürlüğü. Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler. 1 cilt. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1983.
• Varol, Gözde Birsel. XIX. ve XX. Yüzyıla İntikal Eden Amasya Medreseleri. Amasya: Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yalçın, Ali Kamil. Amasya Geleneksel Kent Dokusu: Amasya Koruma Amaçlı İmar Planı Araştırma ve Analiz Çalışmaları. Amasya: b.y., 1997.
• Yaman, Ahmet – Uçar, Recep. “Din Öğretiminde Okul Dışı Öğrenme Ortamlarının İmam Hatip Lisesi Müfredatındaki Kazanımların Gerçekleşme Düzeyine Etkisi (Hitabet Dersi Örneği)”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 25/1 (Haziran 2025), 180-210. https://doi.org/10.33420/marife.1540634