The Rivalry Between the Women Poets al-Ḫansā' bint 'Amr and Hind bint 'Utbe in the 'Ukāẓ Fair and the Background

Yıl 2025, Sayı: 25, 11 - 41, 30.06.2025

Ahmet Gür

https://doi.org/10.18498/amailad.1612572

Öz

al-Khansāʾ bint ‘Amr and Hind bint ‘Utba, prominent female poets of Arabic literature, are notable for their elegiac competition at the ‘Ukāẓ Fair. al-Khansāʾ is renowned for her elegies commemorating the deaths of her brothers Mu‘āwiye and Ṣaḫr, making significant contributions to the tradition of women's elegies in Arabic poetry. Similarly, Hind bint ‘Utba gained recognition for her elegies lamenting the loss of her father, uncle, and brother at the Battle of Badr. Both poets expressed their grief and loss through their poetry, revealing how concepts of mourning, sorrow, and revenge were reflected in the poetry of Arab society. The ‘Ukāẓ Fair was not merely a commercial event but also provided a platform for Arab poets to showcase their literary talents. al-Khansāʾ attended the fair annually, expressing the sorrow she suffered due to the death of her brothers through her elegies. Upon hearing her statement, "I am the most afflicted of the Arabs," Hind, believing her own pain to be greater, sought to compete with al-Khansāʾ in this regard. This rivalry between them transcended the mere expression of their individual sorrows before the people attending the fair, evolving into an event that revealed the literary and social dimensions of the elegiac tradition in Arab society. This article evaluates the literary competition between al-Khansāʾ and Hind by examining the thematic and literary structure of their elegies. The place of the elegiac tradition in Arabic literature is discussed through the poetry of these two female poets, emphasizing how family, tribal, and social ties are represented in these poems. Additionally, the impact of this competition on the status of women poets in Arab society and their roles in Arabic literature, particularly in elegies, is investigated. al-Khansāʾ's elegies deeply reflect the individual and societal dimensions of grief and loss, while Hind's poems encompass a sense of revenge alongside mourning. In the elegies of both poets, it is evident that mourning is not merely the poetic expression of personal sorrow but also a process of forming a tribal and social identity. al-Khansāʾ immortalizes her lost brothers by portraying them as heroes, highlighting their virtues and courage; Hind, on the other hand, emphasizes the feeling of revenge for her losses. These different approaches played a significant role in shaping the literary identities of the two poets. Furthermore, the poetry of these two poets provides important clues for understanding the social structure of the period, the place of women in the literary field, and the function of elegy literature in Arab society. The ability of women to express their emotions and thoughts through poetry granted them a social status and enabled them to exist powerfully in the literary world. The poems of al-Khansāʾ and Hind also demonstrate the tradition of mourning and lamentation in Arab society. Both poets transformed their losses into a social issue rather than treating them as individual grief. This study examines the evolution of the elegy genre in Arabic literature and the influence of women poets in this genre, comparing the styles and themes in the poems of al-Khansāʾ and Hind. It also focuses on how this competition shaped the place and influence of women in the literary field in Arab society. How women strengthened their social status through literary competition and what meaning the literature of mourning held in Arab culture are discussed in detail. In this context, the poems of the two poets reveal not only individual losses but also the process of building social memory and a shared identity. In conclusion, the rivalry between al-Khansāʾ and Hind at the ‘Ukāẓ Fair is not merely a comparison of personal grief but also reveals how women poets in Arabic literature played a role in the context of mourning and identity construction. This article analyzes the freedom of expression of women in Arab poetry, the social functions of elegy poetry, and the importance of literary competition in the formation of women's literary identity. How women positioned themselves in society through poetry, the effects of this competition on their literary careers, and how the literature of mourning reflected cultural values are among the main topics of this article.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric , al-Khansāʾ bint ‘Amr , Hind bint ‘Utbah , Female Poet , Elegy , ‘Ukāẓ Fair

Kadın Şairlerden el-Ḫansā’ bint ‘Amr ve Hind bint ‘Utbe Arasında ‘Ukāẓ Panayırında Yaşanan Mersiye Rekabeti ve Bu Rekabetin Arka Planı

Öz

el-Ḫansāʾ bint ‘Amr ve Hind bint ‘Utbe, Arap edebiyatının en önemli kadın şairlerinden olup, ‘Ukāẓ panayırında yaşadıkları mersiye rekabetiyle dikkat çekmişlerdir. el-Ḫansāʾ, ağabeyleri Mu‘āviye ve Ṣaḫr’ın ölümü üzerine söylediği mersiyelerle tanınmış ve Arap edebiyatında kadın şairlerin mersiye geleneğine önemli katkılar sağlamıştır. Benzer şekilde, Hind bint ‘Utbe de Bedir Savaşı'nda kaybettiği babası, amcası ve kardeşi için söylediği mersiyelerle adından söz ettirmiştir. Her iki kadın şair de acılarını ve kayıplarını şiirleri aracılığıyla ifade ederken, Arap toplumundaki yas, keder ve intikam kavramlarının şiire yansıma biçimlerini de ortaya koymuşlardır. ‘Ukāẓ panayırı, sadece ticari bir etkinlik olmamış, aynı zamanda Arap şairlerine edebi yeteneklerini sergiledikleri bir ortam sağlamıştır. el-Ḫansāʾ, her yıl panayıra gelerek ağabeylerinin ölümü nedeniyle yaşadığı musibeti mersiyeleriyle dile getirmiştir. Onun “Ben, Arapların en çok musibete uğrayanıyım.” sözünü duyan Hind, kendi acısının daha büyük olduğuna inanarak el-Ḫansāʾ ile bu konuda rekabet etmek istemiştir. Aralarında yaşanan bu rekabet, onların sadece bireysel olarak acılarını panayıra gelen insanların karşısında ifade etmekten çıkmış, Arap toplumunda mersiye geleneğinin edebi ve sosyal boyutlarını ortaya koyan bir olay haline gelmiştir. Bu makale, el-Ḫansāʾ ve Hind arasındaki edebi rekabeti, mersiyelerinin tematik ve edebi yapısını inceleyerek değerlendirmektedir. Mersiye geleneğinin Arap edebiyatındaki yeri, bu iki kadın şairin şiirleri üzerinden ele alınarak aile, kabile ve toplumsal bağların bu şiirlerde nasıl temsil edildiği vurgulanmaktadır. Ayrıca, bu rekabetin Arap toplumunda kadın şairlerin konumu ve mersiye özelinde Arap edebiyatındaki rolleri üzerindeki etkileri de tetkik edilmektedir. el-Ḫansāʾ’ın mersiyeleri, yasın ve kaybın bireysel ve toplumsal boyutlarını derinlemesine yansıtırken, Hind’in şiirleri ise yas ile birlikte intikam duygusunu barındırmaktadır. Her iki şairin mersiyelerinde, yas tutmanın sadece kişisel bir acının şiirle ifadesi değil, aynı zamanda kabilevi ve toplumsal bir kimlik oluşturma süreci olduğu görülmektedir. el-Ḫansāʾ, kaybettiği ağabeylerini kahramanlaştırırken, onların erdemlerini ve cesaretlerini; Hind ise kayıpları için intikam duygusunu ön plana çıkarmaktadır. Bu farklı yaklaşımlar, iki şairin edebi kimliklerini belirlemede önemli bir rol oynamıştır. Ayrıca, bu iki şairin şiirleri, dönemin toplumsal yapısını, kadınların edebi alandaki yerini ve mersiye edebiyatının Arap toplumundaki işlevini anlamak açısından da önemli ipuçları vermektedir. Kadınların şiir aracılığıyla duygu ve düşüncelerini ifade edebilmesi, onlara toplumsal bir statü kazandırmış ve edebi dünyada güçlü bir şekilde var olmalarını sağlamıştır. el-Ḫansāʾ ve Hind’in şiirleri, aynı zamanda Arap toplumundaki yas ve ağıt geleneğini de göstermektedir. Her iki şair, kayıplarını bireysel bir keder olarak ele almak yerine, toplumsal bir meseleye dönüştürmüştür. Bu çalışma, Arap edebiyatındaki mersiye türünün evrimini ve kadın şairlerin bu türdeki etkisini inceleyerek, el-Ḫansāʾ ve Hind’in şiirlerindeki üslup ve temaları karşılaştırmaktadır. Ayrıca, bu rekabetin Arap toplumundaki kadınların edebi alandaki yeri ve etkisini nasıl şekillendirdiği üzerinde durulmaktadır. Kadınların edebi rekabet aracılığıyla sosyal statülerini nasıl güçlendirdiği ve yas tutma edebiyatının Arap kültüründe nasıl bir anlam taşıdığı detaylı şekilde ele alınmaktadır. Bu bağlamda, iki şairin şiirleri yalnızca bireysel kayıpları değil, aynı zamanda toplumsal hafızayı ve birlikte yaşama kimliği inşa etme sürecini de gözler önüne sermektedir. Sonuç olarak, el-Ḫansāʾ ve Hind’in ‘Ukāẓ panayırındaki rekabeti, sadece kişisel bir acı karşılaştırması değil, aynı zamanda Arap edebiyatındaki kadın şairlerin yas ve kimlik inşası bağlamında nasıl bir rol oynadığını ortaya koymaktadır. Bu makale, Arap şiirinde kadınların ifade özgürlüğünü, mersiye şiirinin toplumsal işlevlerini ve edebi rekabetin kadınların edebi kimlik oluşturmadaki önemini analiz etmektedir. Makalenin temel inceleme konuları arasında kadın şairlerin şiir yoluyla toplum içinde nasıl konumlandıkları, bu rekabetin onların edebi kariyerleri üzerindeki etkileri ve yas edebiyatının kültürel değerleri nasıl yansıttığı yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati , el-Ḫansāʾ bint ‘Amr , Hind bint ‘Utbe , Kadın Şair , Mersiye , Ukāẓ Panayırı

Kaynakça

• el-Afġānī, Sa‘īd. Asvāḳu’l-‘Arab. Dımeşk: el-Mektebetü’l-Hāşimiyye, 1937.
• Ayyıldız, Esat. “el-Hansâ’ bint ‘Amr: Eski Arap Şiirinde Öncü Bir Mersiye Şairi Hanım”. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 7/13 (Haziran 2020), 201-224. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.757993
• el-Belāẕurī, Ebü’l-Hasen Ahmed. Ensābu’l-Eşrāf. thk. Suheyl Zekkār. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1996.
• Bintu’ş-Şātī’, ‘Āişe. el-Hansāʾ. Kahire: Dâru’l Maârif, 1963.
• el-Cumaḥī, İbn Sellām. Ṭabaḳātu Fuḥūli’ş-Şuʿarâʾ. thk. Taha Ahmed İbrahim. Kahire: Dāru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ḍayf, Şevḳī. er-Ris̠āʾ. Kahire: Dâru’l Maârif, 1979.
• Ḍayf, Şevḳī. Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî. Kahire: Dâru’l Maârif, 1960.
• Demircan, Adnan. “Utbe b. Rebîa”. 42/235-236. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 2012.
• Duman, Abdullah. “İslâm’ın İlk Döneminde Mübâreze Geleneği”. Vankulu Sosyal Araștırmalar Dergisi 5 (2020), 21-48.
• Dīvānu’l-Ḫansāʾ. thk. Enver Ebū Suveylim. Amman: Dāru ʿAmmār, 1988.
• el-Fâkhûrî, Hannâ. el-Câmi fî Târihi’l-Edebi’l-Arabî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1986.
• el-Fīrūzābādī, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn. el-Ḳāmūsu’l-Muḥīṭ. thk. Muḥammed Naʿīm el-ʿArḳsūsī. Beyrut: Müʾessesetü’r- Risāle, 2005.
• Göçemen, Yakup. ‘Antere b. Şeddâd ve Şiiri. Ankara: Sonçağ Akademi, 2023.
• Göçemen, Yakup. “Câhiliyeden Endülüs’ün Yıkılışına Kadar Arap Edebiyatında Şehir Mersiyeleri”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Ocak 2020), 277-320. https://doi.org/10.46353/k7auifd.691213
• el-Ḥamevī, Yāḳūt. Muʿcemu’l-Buldān. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977.
• el-Iṣfehānī, Ebū’l-Ferec. Kitābu’l-Eġānī. thk. İḥsān ʿAbbās vd. Beyrut: Dâru Sâdır, 2008.
• İbn ʿAbbād, Ṣāḥib. el-Muḥı̄ṭ fî’l-Luğa. thk. Şeyh Muḥammed Ḥasan. Beyrut: ʿĀlemu’l-Kütüb, 1994.
• İbn Aḥmed, el-Ḫalīl. Kitābu’l- ʿAyn. thk. ʿAbdulḥamīd Hindāvī. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed. Cemheratu’l-Luġa. thk. Remzi Munīr Beʿalbekī. Beyrut: Dāru’l-ʿİlmi li’l-Melāyīn, 1987.
• İbnu’l-Esîr, Ziyâuddîn. el-Meselü’s sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâir. thk. Ahmed el-Hûfî - Bedevî Tabâne. Kahire: Dâru Nahdati Mısr, 1973.
• İbn Hişām, Ebû Muhammed Cemâlüddîn. es-Sīretu’n-Nebeviyye. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2009.
• İbn Ḳuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh. eş-Şiʿr ve’ş-Şuʿarâ. thk. Aḥmed Muḥammed Şākir. Kahire: Dāru’l--Meʿārif, ts.
• İbn Manẓūr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. Lisānu’l-ʿArab. thk. ʿAbdullāh ʿAlī el-Kebīr-Muḥammed Aḥmed Ḥasbullāh- Hāşim Muḥammed eş-Şāẓelī. Kahire: Dāru’l-Maʿārif, ts.
• İbn Saʿd, Ebû Abdillâh Muhammed. Kitābu’ṭ-Ṭabaḳāti’l-Kebīr. thk. ʿAlī Muḥammed ʿUmer. Kahire: Mektebetu’l-Ḫāncī, 2001.
• el-Kayrevânȋ, İbn Reşîk. el-‘Umde fȋ Mehâsini’ş-Şi‘r ve Âdâbih ve Nakdih. thk. Muhammed Muhyiddȋn ‘Abdulhamȋd. Kahire: Matbaʻatu’s-Saʻâde, 1907.
• eş-Şemşāṭī, Ali b. Muahmmed. el-Envār ve Meḥāsinu’l-Eş‘ār. thk. Muḥammed Yūsuf. Kuveyt: Matbaatu Hukûmeti’l- Kûveyt, 1977.
• Şerḥu Dīvāni’l-Ḫansāʾ. thk. ‘Abdu’s-selâm el-Ḥûfî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Topal, Nilüfer. Sahabe şair el-Hansâ ve Divanı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Yılmaz, İbrahim. Panayırlar ve Arap Dili ve Edebiyatının Gelişmesinde Oynadığı Rol. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 1997.
• ez-Zemaḫşerī, Ebü’l-Kāsım Mahmûd . Esāsu’l-Belāğa. thk. Muḥammed Bāsil ʿUyûnu’s-Sevd. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l- ʿİlmiyye, 1998.